1 Пәннің мақсаттары мен міндеттерін тұжырымдаңыз. Ғылым дамуының негізгі кезеңдерін сипаттаңыз
жүктеу/скачать 4,25 Mb.
|
цито сессия
| Провизорлық мүшелер (нем. provisorisch — алдын-алы, уақытша) — омыртқалылардың ересек дараларында болмайтын, тек ұрықтың дамуы үшін ғана қажет уақытша мүшелер. Оларға - саруызды қапшық және ұрық қабықтары - қағанақ (амнион), хорион, аллантойстар жатады. Провизорлық мүшелер ұрықты механикалық зақымданудан сақтайды, оның дамуы үшін қолайлы жағдайлар - сұйық орта қалыптастырады және тыныс алу, қоректену, бөліп шығару, қозғалу, қантүзу және т.б. қызметтерді атқарады.
4сурак Бұлшықет ұлпаның құрылымын сипаттаңыз. Бұлшықеттің көмекші аппараты және оның функционалдық маңызы. Бұлшықет ұлпасы (textus mus- cularis; лат. textus — ұлпа; лат. musculus — бұлшық ет) — адам мен жануарлар организмдерінде жиырылу қызметін атқарып, қимыл-қозғалыстарды іс жүзіне асыратын ұлпа. Омыртқалы жануарлар денесінде бұлшықет ұлпасының үш түрі болады. Олар: бірыңғай салалы ет ұлпасы, көлденен жолақты бұлшықет ұлпасы және жүрек бұлшықет ұлпасы. Бірыңғай салалы ет ұлпасы — пішіні үршық сабына ұқсас, екі ұшы үшкірленген, жуандау орта түсында бір ядросы болатын жолақсыз миоциттерден (ет жасушаларынан) тұрады. Ол ішкі мүшелердің, қан және лимфа тамырларының етті қабықтары мен қабаттарын түзіп, еріксіз жиырылады Жолақты қаңқа бұлшықет ұлпасын бұлшықет талшықтары (миосимпласт) құрайды, ерікті жиырылады. Оның жұмысын сомалық жүйке жүйесі реттейді. Жолақты жүрек бұлшықет ұлпасы кардиомиоциттерден (жүрекет жасушаларынан) құралған, еріксіз жиырылады (жұмысын автономды вегетативтік жүйке жүйесі реттейді).[1] Бұлшықет ұлпасы миоциттері мен миосимпласттарындағы жиырылу процесін 16 асыратын протеин жіпшелері — миофибриллалар актин және миозин миофиламенттерінен құралған. Бұлшықетттер-бұлшықет ұлпасынан ,тығыз және кеуекті дәнекер ұлпалардан, қантамырлары мен жүйке талшықтарынан тұрады.Бұлшықет ұлпасын құрылысына қарай бірінғай салалы , көлденен жолақты, жүректің бұлшықеттері деп бөлінеді. Бірінғай салалы бұлшықет ішкі мүшелерді( ішек, қарын, қантамырлар, қуық т.б) астарлап жатады адамның еркінен тыс жүзеге асады Көлдене жолақты бұлшықет дейтін себебі бұлшықет талшықтары көлдененінен жолақтанып жатады. Талшықтарының пішіні цилиндр тәрізді, диаметірі-0,1 мм ,ұзындығы бірнеше ондаған мм-ге жетеді. Тұлға,бас,мойын және иық,жамбас белдеулер мен қол-аяқ бұлшықеттері-қаңқа бұлшықеттерін құрайдыАдамның еркіне сай жиырылады. Жүректің бұлшықеті құрылысы жағынан көлдене жолақты, қызметі жағынан бірінғай салалы бұлшықетке ұқсайды.Яғни оның жиырылуы адамның еркінен тыс болады. [ Бұлшықеттердің көмекші аппараты Бұлшықеттің негізгі бөліктері – денесі мен сіңірінен басқа, оның жұмысын жеңілдететін көмекші аппараттар бар. Бұлшықеттер тобы фасция деп аталатын талшықты дәнекер ұлпадан тұратын қабықтармен шандыр қабықпен қоршалған. Құрылысы мен функциялардың ерекшеліктері бойынша беткей, терең фасцияларды және мүшелердің фасцияларын ажыратады, Аяқ – қолдардың кейбір буындарының тұсында фасциялар қалыңдап, сіңірлерді ұстап тұруды түзеді. Бұлардың астында сіңірлер өтетін фиброзды және сүйек фиброзды өзектер пайда болады. Сіңірлердің фиброзды өзекте сырғанануын жеңілдететін оны астарлап жатқан синовиальды қабықтан жасалған синовиальды қынап жеңілдетеді. 17 билет 1 сурак Жасушалардың ұқсастығы мен айырмашылығының негізгі белгілерін атаңыз? Жасуша — тірі организмдердің (вирустардан басқа) құрылымының ең қарапайым бөлігі, құрылысы мен тіршілігінің негізі; жеке тіршілік ете алатын қарапайым тірі жүйе «Жасуша» терминін ғылымға 1665 жылы ағылшын жаратылыстанушысы Р.Гук (1635 – 1703) енгізген. Тіршілікті Жасуша тұрғысынан зерттеу – қазіргі заманғы биологиялық зерттеулердің негізі. Жасушаның диаметрі 0,1 – 0,25 мкм-ден (кейбір бактерияларда) 155 мм-ге (түйеқұстың жұмыртқасы) дейін жетеді. Өсімдіктер мен жануарлар жасушасының құрылысы бірдей, тіршілік процестері ұқсас болғанына қарамастан, ерекшеліктері мен айырмашылықтары да болады. Өсімдіктер мен жануарлар жасушаларының бірінші ерекшелігі олардың жасуша қабықшасына қатысты. Өсімдік жасушаларының жасуша қабықшасы қалың, тығыз жасұнықтан (клетчатка) тұрады. Ал жануарлар жасушаларының жасуша қабықшасы жұқа болады. Келесі ерекшелігі — өсімдік жасушасының цитоплазмасында пластидтердің болуы. Пластидтердің құрамындағы пигменттеріне байланысты үш түрі болады: жасыл — хлоропластар, түрлі түсті боялған — хромопластар, түссіз — лейкопластар. Өсімдіктердің жасыл түсінің басым болуы құрамында хлорофилі бар хлоропластарға байланысты. Оның қатысуымен күн энергиясы химиялық заттар энергиясына айналады. Жануарлар жасушасында пластидтер болмайды. Неге? Жануарлардың қоректену тәсілі гетеротрофты болып табылады — олар өсімдіктер түзген дайын органикалық заттарды қолданады. Үшіншіден, өсімдік жасушасында мөлдір көпіршіктер, іші жасуша шырынына толған ірі вакуольдер болады. Вакуоль су алмасуы мен тургор қысымын қамтамасыз етеді. Вакуольдерде қоректік заттардың ерітінділері болады. Жануарлар жасушасында вакуольдер жоқ. Тек қана біржасушалы организмдерде ғана бар. Мысалы, кәдімгі амебада (біржасушалы жануарлар) асқорыту вакуолі (қоректің ыдырауына жауапты) және жиырылғыш вакуолі (артық судың сыртқа шығарылуына жауапты) болады. Өсімдік жасушасында қорға жиналатын көмірсу крахмал болса, жануар жасушасында гликоген жиналады. 2сурак Бездерді тізімдеңіз және бөлінетін гормондарды сипаттаңыз, функциялары қандай. Бездердің гипер - және гипофункциясы бар ауруларды атаңыз.
3 сурак Аталық жыныс жасушалары мен аналық жыныс жасушаларының айырмашылығы неде? Аталық гаметалар сперматозоидтарда кездеседі және сперматозоидтар деп аталады (сперматозоидтар өсімдіктер), аналық гаметалар-жұмыртқа жасушалары. Тұқымдық өсімдіктер құрамында тозаңдағы аталық жыныс жасушалары, ол кейіннен гаметофит түзеді. Әйелдер жыныс жасушалары пистиллят аналық безінде болады. Жануарларға келетін болсақ, оларда жыныстық қатынас бар жасушалар мамандандырылған органдарда-жыныс бездерінде жасалады. Сперматозоидтар ерекшеленеді олардың қозғалғыштығы болғандықтан, олар кішкентай құйрық болып табылатын өсіндіге ие. Оны флагелла деп атайды. Жұмыртқа жасушалары өз кезегінде үлкенірек және мүмкін емес жылжыту. Гаметалардың кез келгені бөліну арқылы түзіледі. Бұл процесс екі кезеңнен тұрады және нәтижесінде хромосомалардың гаплоидты жиынтығы бар төрт еншілес жасуша пайда болады. Гаплоидтылық дегеніміз-жасуша ядроларында хромосомалардың тек бір жиынтығы болады. Қашан ерлер мен әйелдердің жыныс жасушаларының екі жалғыз жиынтығы бір-біріне қосылады, содан кейін береді диплоидты немесе қосарланған хромосома жиынтығы. Бұрын айтылғандай, жыныс жасушаларында айырмашылықтар бар, бірақ олар тек қана емес көлемі мен қозғалғыштығы. Саралау критерийлеріне мыналар кіруі мүмкін: өлшемі (әйел гаметалары көп жағдайда еркектерге қарағанда үлкенірек жыныс жасушалары); пішіні (ағзаның түріне байланысты); қоректік заттардың мөлшері (жұмыртқа жасушаларында жоғарылайды); даму және жетілу түрі (соңғы сатысында ерекшеленеді). Сперматозоидтарда жасуша органеллаларының барлық жиынтығы бар. Сперматозоидтың басы іс жүзінде толығымен ядромен толтырылған. Акросома сперматозоидтардың басында орналасқан. Шекарада мойындар мен бастар центриол болып табылады 4 сурак Неліктен қан, сүйек және майлы ұлпадер ұлпалардың бір түріне жатады? Дәнекер ұлпасы (textus соп- nectivus; лат. textus — ұлпа, connectivus — дәнекер) — адам мен жануарлар организмдерінің барлық мүшелері құрамына кіретін, денедегі ең көп тараған ұлпа. Өзінің атына сәйкес барлық ұлпалар тобын біріктіріп, дәнекерлеп тұрады. Дәнекер ұлпасына - сүйек, шеміршек, сіңір, майлар, қан, лимфалар жатады. Дәнекер ұлпасы: Тығыз талшықты дәнекер ұлпасы, шеміршекті, сүйекті, борпылдақ талшықтар, қан ұлпасы деп бөлінеді. Сұйық дәнекер ұлпасы қан мен лимфада қоректік (трофикалық) және қорғаныс қызметтері басымырақ, ал жасушааралық заттары тығыз, қатты ұлпаларда (шеміршек, сүйек ұлпалары) тіректік және механикалық қызметтер жақсы жетілген. Сүйекті дәнекер ұлпа құрамында кальций тұзы бар, бірімен-бірі байланысқан сүйек тақташаларынан түзіген. Қан - дәнекер ұлпа. Қан мен дәнекер ұлпаларының жасушалары ұқсас болғандықтан, қанды дәнекер ұлпасына жатқызады. 18 билет 1 сурак Интерфазаның биологиялық мәні жасушаның тіршілік циклінде қандай? Жасушаның жарық дүниеге келуінен келесі еншілес жасушалардың түзілуіне дейінгі тіршілігі жасушалық айналым деп аталады. Жасушалық айналым 2 кезеңге: бөлінуге даярлық - интерфаза және бөліну үдерісі - митоз (немесе өзге амалдарға) бөлінеді. Интерфаза немесе өсу фазасы жасушалық айналымның шамамен 80%-ын алады. Бұл цифр әр түрлі ағзаларға тиесі сан алуан жасуша типтерінде барынша өзгерісте болады. Интерфаза кезінде жасушалар өсіп, энергия АТФ және жұғымды заттар түрінде жинақталады, органоидтар саны артады. Пісіп жетілген, бөлінуге даяр жасушаның әдетте ядросы ірі болады. Көптеген жасуша типтерінде бөлінуге даярлық сигналы ядро көлеміне цитоплазма көлемінің қатысы қызмет етеді. Онсыз келесі бөлінудің мүмкіндігі болмайтын маңызды оқиға – еселену (репликация). Егер еселену болмаса, еншілес жасушаларға хромосома жетпей қалады да, қырғынға ұшырайды. Еселену үдерісі шамамен интерфазаның ортасында өтеді. Интерфазаның соңында және бөліне бастаған кезде жасушада хромосомалар болады, олардың әрқайсысында екі-екіден ДНҚ молекулалары орналасады. Бұл молекулалар бірінің-бірі көшірмесі болып есептеледі. Бұл молекулалар кермелену орнында (центромер) қосылып, оны ортақ нәруыз қабықшасы қаптайды. ДНҚ-ның мұндай еселенген молекулалар типі хроматидтер деп аталады. Жасуша бөліне бастаған кезде хромосоманың әрқайсысы екі жартыдан - екі хроматидтен тұрады. 2 сурак Генетикалық құрамы бойынша организм шығаратын гаметалар бірдей ме, әлде әртүрлі ме? Дәлелдер келтіріңіз Кейбір аталық және аналық гаметалардың мөлшері мен пішіні бірдей, ал басқалары мөлшері мен пішіні бойынша ерекшеленеді. Балдырлар мен саңырауқұлақтардың кейбір түрлерінде аталық және аналық жыныс жасушалары бірдей және әдетте бірдей қозғалмалы болады. Гаметалардың осы түрлерінің бірігуі изогамия деп аталады. Кейбір организмдерде гаметалар әртүрлі мөлшерде және пішінде болады және олардың бірігуі анизогамия немесе гетерогамия деп аталады. Жоғары сатыдағы өсімдіктер, жануарлар, сондай-ақ балдырлар мен саңырауқұлақтардың кейбір түрлері анизогамияның ерекше түрін көрсетеді оогамия. Оогамияда әйел гаметасы қозғалмалы емес және аталық гаметадан әлдеқайда үлкен. 3 сурак Дененің ішкі ортасын қандай сұйықтықтар құрайды және олардың қозғалысы қалай жүреді? Гомеостаз деген не және ол қандай механизммен реттеледі? жүктеу/скачать 4,25 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|