10 сынып, жаңа бағдарлама -тараз,125, Асель, Гарвард сениор Сұрақтар + контекст
жүктеу/скачать 359,56 Kb.
|
Асель 10 сынып кітап
- Бұл бет үшін навигация:
- Тиімді пайдалану қағидалары
- Экологиялық таза өндірістерді жобалау
- Геоэкологиялық аудандастыру
- Геоэкологиядағы антропогендік факторлар
- Ғаламдық экологиялық мәселелер
- Геоэкологиялық үдерістерде географиялық қабық заңдылығының рөлі
- Ғаламдық экологиялық мәселелерді шешудегі ғаламдық тәжірибе
- Экологиялық мәселелерді шешудегі инновациялық технологиялар
- Қазақстанның экологиялық мәселелері
- Чигаркин Қзның геоэкологиялық картасын жасады – 1994 Чигаркин
| ІІІ. Табиғатты пайдалану және геоэкология
Табиғатты пайдалану Ластанудың шығу тегі 2: табиғи, антропогендік Ластану нысандары: су, атмосфера, топырақ, ландшафт Ластану ауқымы: локальді (жергілікті), рационалды, шегаралық аумақтар,ғаламдық Ластану созылу уақыты: уақытша, тұрақты Ластану түрлері – химиялық, биологүиялық, физикалық Табиғатты тиімді пайдалану шаралары – мәдени ландшафт, қалдықсыз өңдеу, қалдықтарды өңдеу, қорықтарды ұлғайту, флора фауна сақтау Табиғатты пайдалану жолдарын жіктеді: Н.Ф.Реймерс Табиғатты пайдалану: тиімді,тиімсіз Табиғатты тиімді пайдалануды екі жақтық мақсатқа бөлген: иамерикалық ғалым Юджин Одум Юджин Одум бөлді: эстетикалық және демалыс үшін;тұтыну, өнім алу; Қоршаған ортаға әсері ДЖ орташа есеппен әр адамға 0,2га жыртылған жер тиесілі болса, 2050жылы 0,07 га болады деп күтілуде Қзда бұл көрсеткіш адам басына шаққанда 1,3 га Жер ресурстарын пайдаланудағы басты мәселе: жердің деградациясы Қазір адамзат жер деградациясы кесірінен 2 млрд гектар жерден айрылып қалған Жер деградациясы – топырақ құнарлылығы төмендеуі, эрозия Жыл сайын тек эрозия әсерінен 6-7 млн га жер айналымнан шығып жатыр Орман ресурстары – биологиялық ресурстардың маңызды түрі Ормандар мен бұталар – 4 млрд га (құрлықтың 31 пайызын н\е 26,8 пайыз) Ағаш сүрегінің қоры – 330 млрд м3 Орман ресурстарымен қамтамасыз етілу – Еуропа 0,3 га\адам, Азия 0,2 га\адам, Африка 1,3 га\адам, Солтүстік Америка 2,5, Латын Америкасы 2,2, Аустарлия 6,4, Тмд елдері – 3,0 Орманның ең алғашқы жойылуы – Жерорта жағалауы, Үндістан, Қытайдың шығыс бөлігі Себеп- жерді ауылшаруашылық мақсатта пайдалану Екінші рет орман ресуртары қысқаруы – Еропада, ортағасырлар Үшінші қысқару – еуропалықтардың жаңа дуние бөлігін игеруі кезінде Төртінші қысқару – ХХғасырдан басталды. Әсіресе – Филиппин, Малайзия, Индонезия, Бразилия Оларда ағаш сүрегін дайындау 5-7 есе өсіп кетті. Сондықтан бұл елдерде орманның 90пайызы жойылып кеткен. Табиғатты пайдалану түрлері 3 – салалық, ресурстық, аумақтық (ұбт) Табиғат ресурстарына әсер етуіне байланысты – табиғатты жалпы пайдалану, табиғатты арнаулы пайдалану Орман экожүйесінің бұзылуы – жерді есепсіз пайдаланудан жылыжайлық газдардың атмосфераға кедергісіз енуі, топырақ деградациясы, ылғал айналымы жиілігінің қысқаруы, биоалуантүрліліктің азаюы Тиімді пайдалану қағидалары 2002 жылы Йоханнесбургте (ОАР) – тұрақты даму жөнінде өткізілген Бүкіләлемдік саммитте бүгінгі күні биологиялық әртүрлілік жылдам қарқынмен азайып бара жатқандығы аталып айтылды 1992 маусым Рио-де-Жанейро қаласында – БҰҰ конференциясында осы мәселе бойынша декларация қабылданды, 27 ұстаныммен (ұбт) Олардың мақсаты – еліміздің табиғи байлықтарын болашақ ұрпақ үшін сақтау 2012 жылы 20-22 маусымда 20 жыл өткен соң, БҰҰның Рио+20 атты конференциясы өтті Олар ҚРның Жасыл көпір бағдарламасын таныстырды Экологияның негізгі заңдарын түсіндірген- америкалық эколог-ғалым – Коммонер ҚР қоршаған ортасын қорғау қағидаттары – 31 бабта Тұрақты даму тұжырымдамасын әзірлеген ұйым – Бұұ ҚР қауіпсіздік тұжырымдамасы – 1996 Орнықты дамуға көшу тұжырымдамасы – 2007-2024 «Қоршаған ортаны қорғау туралы Заң» - қабылданды 1997 15шілде, өзгеріс енгізілді 2004 9қыркүйек «Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы заң» - 2006 7шілде №175бұйрық «Экологиялық сараптама туралы» заң – қабылданды1997 18наурыз, өзгертілді 2004 20желтоқсан Экологиялық таза өндірістерді жобалау Дж адам басына шаққанда орташа есеппен 20 тонна шикізат өндіріледі 800 тонна су мен 2,5кВт энергияны пайдаланып, азық түлік өнімдері өндіріледі, олардың 90-98 пайызы қалдық ретінде қайта шығарылады Дамыған елдерде – аулшаруашылық қалдықтарының 90 пай, автокөлік қораптарының 98 пай, техникалық майлардың 90 пайызы пайдаға асырылады Жалпы еуропалық кеңес – Женева, 1979 Экологиялық таза өндірістің негізгі ұстанымдары – алдын алу ұстанымы, демократиялық ұстаным, жүйелілік ұстанымы Қоршаған ортаны қорғауға бағытталған шаралар – химиялық, технологиялық, ұйымдастырушы-басқарушылық Көлік түрлерін металл ұнтақтарынан дайындау технологиясы жолға қойылып, металдарды пайдалану тиімділігі коэфициентін 95пайызға көтерді «Азық түлік өнімдерінің сапасы мен қауіпсіздігі туралы заң» - 2004 8 сәуір Қз ЭКСПО 2017 көрмесі символы – диаметрі 150м сфера типтес ғимарат. Оның негізгі тақырыбы – «Энергия әлемі», «Өмірге арналған энергия», «Барлығына арналған энергия», «Менің болашақтағы энергиям» Қоқыс қалдықтары электр қуаты ретінде пайдаланылады – Швеция Әлемнің ең таза елінің бірі – Сингапур – қоқыстың 90пайызы қайта өңделеді Күл-қоқыстың: Герменияда-30, Жапонияда – 30, АҚШта- 27,Швейцарияда -25 пайызы қайта өңделіп іске жаратылады Германияның ірі өндірістік концерні – Adidas мұхиттағы қоқыстардан спорттық аяқ киім тігуді қолға алған Қзда жыл сайын – 5млн тоннадан аса қалдық шығарылады Алматының өзінде қоқыстың жылдық көлемі - 1 млн тоннаға жуық Нұр-сұлтанда -300 мың тонна, тәуліктік шығарылым -800 тонна Қазір Алматыда – 8,7 млн тонна артық қалдық жиналып қалған Қз қоқыс өңдеу зауыты бар қала –Шымкент, жылына 200 мың тонна қоқыс қайта өңделеді Қағаз ыдыс-5 жыл, қаңылтыр қалбырлар -100 жыл, пластик шөлмек – 500 жыл сақталады Энергетикалық мақсаттармен қатты қалдықтарды өңдеу биотехнологиясында қолданылатын әдіс – анаэробтық ферментация әдісі Геоэкология Геоэкология – жоғары иерархиялық деңгейдегі геогр жүйелердің экологиялық ерекшеліктерін зерттейді Геоэкология жеке ғылым ретінде пайда болды – ХХғ 30-40 жылдары Геоэкология алғаш аса қарқынды түрде дамыды – Герменияда Геоэкология терминін алғаш ұсынған – 1939 ж неміс ғалымы К.Тролл Геоэкологиялық зерттеулер –шаруашылық пайдалануға қатысты, геоэкологиялық жағдайына баға беру, рекреациялық әлеуетін бағалау, геоэоклогиялық жоспарлау(жобалау), геоэкологиялық аудандастыру, геоэкологиялық болжаулар Геосфералардың ластануы Ластану түрлері - -орналасу, кеңістік қамтуы, мерзімі, жаратылысы Ластану Орналасуына қарай – тұрақты, мобильды Ластану Кеңістік қамтуы: нүктелік(зауыт), алаңдық(көмір карьері), сызықтық(транспорт магистральдары) Ластану Мерзімі – бастапқы, қосарланған Ластану Жаратылысы – химиялық, физикалық, биологиялық, эстетикалық Табиғи ортаның ластану көрсеткіші ретінде – атмосфераның ластану индексі алынады (АЛИ) Жыл сайын мұхитқа 5-10 млн тонна мұнай түседі Геоэкологиялық аудандастыру Экологиялық шиеленістің 5 деңгейін Қзда – мүмкіндігінше шектелген экологиялық жүктеме – МШЭЖ көрсеткіштері арқылы көрсетіледі 1)апатты деңгей – Арал теңізі,Кенді Алтай өндірістік ареалы, Семей ядролық полигоны, Каспий тең солт шығ жағалауы , бұзылуы 81-100пайыз 2) қауіпті деңгей – Балқаш, Жамбыл, Жезқазған, Қызылорда, Теміртау, Шымкент өндіріс ареалдары; Алматы, Қарағанды, Соколов Сарыбай, Павлодар, Екібастұз кешендері; Жетібай-Өзен, Теңіз мұнай кешендері, Байқоңыр, Ертіс, Сырдария, Нұра, Арыс, Балқаш, бұзылуы 61-80 пайыз 3)шиеленіскен деңгей – Ембі, Ақтөбе мұнай кешені, Қарашығанақ, Ақшатау, Атасу,Қаражал, Қашар, Саяқ,Текелі, Ақтау, Ақтөбе,Атырау, Қапшағай,Шардара бөгендері, Іле,Шу. Бұзылуы -41-60 пайыз 4) Қанағаттырарлық деңгей – Нұр сұлтан, Көкшетау, Талдықорған, Петропавл, орал, Есіл, Талас, Тобыл,Сарысу,Жайық, бұзылуы 21-40 пайыз 5) Қолайлы деңгей – қз адам аз қоныстанған аймақтар – шөлейт,шөл,таулы аймақ, бұзылуы – 0-20 пайыз (солтүстік, батыс) Қз аумағын экологиялық шиеленіс деңгейі бойынша 5 деңгей мен 47 провинцияға бөлген – геоэколог Чигаркин Геоэкологиядағы антропогендік факторлар Жыл сайын 6 млн га орман жойылады Тропиктік ормандары жойылуы салдары төтенше жағдай алып тұрған – Амазония, Индонезия Жануарлар мен өсімдіктердің 80 пайызы – ылғалды тропиктік ормандарда Жер ресурстарын пайжаданудағы басты мәселе – топырақтың атропогендік бұзылуы (деградация) Антропогендік шөлейттену -10 млн км2 алып жатыр (8пайыз) Ғаламдық экологиялық мәселелер Ноосфера туралы ілімнің негізін қалаған- Вернадский Ең лас –өнеркәсіп салаларына – ЖЭС, тау-кен, қара металлургия и тб жатады 1 т шойын –өндіру барысында – атмосфераға 4,5 кг қатты заттар, 2,7 кг күкірттік газ 1 т алюминий алу үшін – 38-47 кг фтор пайдаланылады, оның 67 пайызы атмосфераға шығарылады Автокөлікке атсофера ластануының 60пайызы тиесілі АЭС жойқын апат – 1986ж сәуірде Чернобыль (Украина) 2020 ға дейін ауа темп 2,5 градусқа, 2050 жылға қарай 4градусқа көтерілуі мүмкін 1984 жылы британдық ғалымдар Халли-Бей стансысында соңғы 10 жыл ішінде атмосфера құрамындағы озонның 40 пайызға азайғанын анықтады Халли Бей – Антарктидада орналасқан британдық полярлық ғылыми станция 1985 жылы – озон қабатының жұқаруы жайында әйгілі мақала жарық көрді 1978 жылы – америкалық ғалымдар Антарктида үстінде әсіресе көктемге қарай озон мөлшерінің күрт азаятынын анықтап, озон қабатының жұқару картасын жасады Озон қабаты жұқаруын мейлінше тежеу мақсатында 1985 жылы Вена конвенциясы, 1989 Монреаль хаттамасы бойынша озонды ыдырататын қосылыстарды шығаруды шектеуге қол қойылды Шөлейттену құбылысы әлемде – 100 ден аса елді қамтуда Үндістанда халық тығыз қоныстанған құрғақ аудандардың бірі –Тар шөлі (1км2 қа 100адам) Үндістан жерінің 80 пайызға жуығы қайта қайта қуаңшылыққа ұшырауда Африкадағы сахель зонасында шөлейттенудің барлық түрлері байқалуда Сахельде ХХғасырдың 60 жылдарынан басталған қуаңшылық 1973 жылы шырқау шегіне жетті-нәтижесінде аштық болды 80 жылдары қуаңшылық Африканы түгелге жуық қамтыды Африкада 1985 жылы 1 млннан аса адам қазаға ұшырады, 10 млн адам экологиялық босқындарға айналды Африкада Қазір шөлейттенген жерлері жылына 10 км ге дейін жылжуда Геоэкологиялық үдерістерде географиялық қабық заңдылығының рөлі Географиялық қабықта ырғақтылық – мезгілдік, циклдік сипат алады Күн бетіндегі дақтар 9-14 жылда аумағын ұлғайтады Жерде магнит дауылдарын туғызатын Күн қарқындылығының артуы әрбәр 11 жыл сайын қайталанады Тәуліктік циклдер (ырғақтылық) – Жер шарының өз осьінен айналуы, күн мен түннің ауысуы, температура, ылғалдылықтың тәулік ішіндегі өзгерістері,фотосинтез, кундіз н\е түнде белсенді тіршілік ететін жануарлар,суық судың түнде газдарды сіңіріп, күндіз шығаруы Маусымдық (жылдық) циклдер – Жердің Күнді айналуы, ландшафтардың алмасуы, мұз жүруі, су толысуы, жануарлардың ұйқыға кетуі, жануар өсімдік миграциялары Ғасырішілік циклдер – Жердің Күн жүйесінде қозғалуы, 35-40 жыл сайын ылғалды, салқын жылдардың жылы құрғақ жылдармен алмасуы,көлдердің сулылығының, Күн қарқындылығының жыл сайынғы тербелістері Ғасырлық тербелістер – Күн белсенділігінің күшеюіне байланысты болады, вулканизм, апатты сел құбылыстарымен сипатталады Ғаламдық экологиялық мәселелерді шешудегі ғаламдық тәжірибе Дж шаруашылықтың қоршаған ортаға тікелей әсер етуінен болатын шығын әлемдік ЖІӨ нің 5-8 пайызын,табитғатты қорғау мен қалпына келтіруге бөлінетін қаржы ЖІӨнің 1 пайызын құрайды Жоғары дамыған елдердің ресурс сақтаушы технологияларға көшкен жылы – ХХ ғ 70 жылдары Тұрақты даму концепциясын қабылдады – БҰҰ 1992 Рио-Де Жанейро Тұрақты даму концепциясы 3 құрамдас бөліктің басын біріктірды – экожүйелерді пайдалану, тиімді экономика, әділетті қоғам Экологиялық мәселелерді шешудегі инновациялық технологиялар Экологиялық саясат – мемлекеттегі табиғат қорғау заңнамасы мен оған негізделген мақсаттағы әрекеттер жиынтығы Экологиялық саясат бағыттары – 1) табиғат ресурстарын қоғамдық өндіріс барысында тиімді пайдалану 2)табиғатты адам әрекетінің зиянды зардаптарынан қорғау 3)халықтың экологиялық қауіпсіздігі Жасыл экономикадан көшбасшы ел – Бразилия, онда қалдықтарды екінші рет өндіру барысында жылына 2 млрд АҚШ доллары көлеміндегі бағалы өнімдер жасалынып, атмосфераға шығарылатын 10 млн т дейінгі зиянды газдарға шектеу қойылып отыр Жасыл экономикаға көшудегі тағы бір озық ел – Жапония. Қайта өңдеу Жапония экономикасының ең маманданған бағыттарының бірі саналады Экологиялық инновациялық технологияны кеңінен қолдануда Швеция мемлекетінің тәжірибесі өте мол – 96 пайызға дейін қай өңдейді Қазақстанның экологиялық мәселелері Қазақстанды геоэкологиялық аудандастыруды ұсында – Федорович, Гвоздецкий, Николаев Толықтырылған аудандардың сызбасы алынды – Чигаркин Қзның геоэкологиялық картасын жасады – 1994 Чигаркин Қз геоэкологиясын сипаттайтын 5 белгі бар Қазақстанның экологиялық мәселелері – атмосфераны тазарту, су ресурстарын тазарту, жер ресурстарын тиімді пайдалану Жасыл эконогмика тұжырымдамасын жүргізудің 3 кезеңі: 2020 жылға дейінгі кезең – табиғи энергия көздеріне негізделген энергияны тиімді қолданатын инфрақұрылымды барынша оңтайландырау мақсатын көздеді 2030 жылға дейінгі кезең – Қз ұлттық экономикасын қайта құруға бағытталған 2050 жылға дейінгі кезең – ұлттық эконогмикалық модель тұтастай ғаламдық индустрализация ұстанымдарына сәйкес қайта құрылудан өткізіледі Экожүйедегі биотикалық құрамды бағалаудың 3 салалы критерийы – тақырыптық, кеңістіктік, динамикалық Геосфера құрамы мен экожүйелердің қазіргі жағдайын бағалау кезінде – тікелей, жанама, индикаторлық критерийлерде қолданылады жүктеу/скачать 359,56 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|