Дәріс 4. Дене шынықтыру және спорт саласы мамандарының заманауи жағдайларда кәсіби білім алуы
Спорттық педагог – дене шынықтыру және спорт саласында жұмыс істейтін маман. Білім беру мекемелерінде дене шынықтыру бойынша педагог, таңдаған спорт түрі бойынша жаттықтырушы, фитнес бойынша нұсқаушы, таңдаған спорт түрі бойынша нұсқаушы, дене тәрбиесі оқытушысы, жоғары оқу орындарында спорт және теориялық пәндер оқытушысы қызметтерін атқарады.
Спорттық педагог қызметінің педагогикалық сипаттамасы келесі ұғымдар арқылы қарастырылады: кәсіби қызмет түрлері; функционалдық компоненттер, оқу-тәрбие процесінде қызметті жүзеге асыру кезеңдері. Бұдан басқа, спорт педагогының қызмет түрлері, кәсіби қабілеттері, нәтижелі қызметті бағалау, спорт педагогтарының қызметінің ерекшеліктері арқылы.
Спорттық педагогтың кәсіби қызмет түрлері «Дене шынықтыру және спорт» («Бакалавр» біліктілігі) дайындық бағыты бойынша ұсынылған.
Спорттық педагогтың кәсіби қызметі келесі жұмыс түрлерін көздейді:
- дене шынықтыру және спорт саласындағы білім;
- қозғалыс рекреациясы және оңалту;
- салауатты өмір салтын насихаттау;
- қызмет көрсету, туризм саласындағы қызмет;
- ғылыми-зерттеу жұмыстары;
- орындаушылық шеберлік.
Бұл ретте дене шынықтыру және спорт жөніндегі маманның кәсіби қызметі адамның дене, психикалық және функционалдық мүмкіндіктерін зерделеуге және жетілдіруге, белсенді және салауатты өмір салтының қағидаларын әзірлеуге және бекітуге, сондай-ақ дене шынықтыру және спорт құралдарымен қағидаларды тәжірибелік іске асыруға, жеке тұлғаны қалыптастыруға, оны жалпы адамзаттық құндылықтарға, дене шынықтыру және спорт құндылықтарына тартуға бағытталған.
Спорттық педагог кәсіби қызметтің келесі түрлеріне дайындалады:
- педагогикалық;
- жаттықтырушылық;
- рекреациялық;
- ұйымдастырушылық-басқарушылық қызмет;
- ғылыми-зерттеу;
- мәдени-ағартушылық.
Спорттық педагогтың кәсіби құзыреттілігін қарастырайық.
Құзыреттілік – түлектердің тиімді кәсіби, әлеуметтік қызметі мен тұлғалық дамуы үшін қажетті білімнің, шеберліктің, дағдылардың, қабілеттердің, құндылықтардың динамикалық жиынтығы.
Құзыреттілік – осы құзыреттілікті қолдануға бағытталған білімді, шеберлікті және қабылданған құндылықтарды тұлғалық ұғынудың тұтас жүйесі.
Бітіруші түлек жалпы мәдени және кәсіби құзыреттілікке ие болуы керек.
Спорттық педагогтың кәсіби құзыреттілігі – педагогикалық іс-әрекетінің, педагогикалық қарым-қатынастың және жеке тұлғаның белгілі бір құндылықтарды, идеалдар мен педагогикалық сананы тасымалдаушы ретінде қалыптасуын анықтайтын қажетті білім, спорттық шеберлік пен дағдыларды игеру.
Әрбір қызмет түрі үшін қажетті кәсіби құзыреттіліктерді егжей-тегжейлі қарастырайық.
Педагогикалық қызмет:
- педагогикалық ойды, педагогикалық бақылау және оқыту сапасын бақылау әдістерін, өзекті дидактикалық технологияларды дамыту қабілеті (КҚ-1);
- дене шынықтыру саласындағы негізгі жаттығуларды тәжірибеде қолдану (КҚ-2);
- білім алушыларда әлеуметтік-тұлғалық қасиеттерді тәрбиелеу қабілеті: мақсаттылық, ұйымшылдық, еңбекқорлық, жауапкершілік, азаматтық, коммуникативтік, төзімділік (КҚ-3);
- нақты сабақтардың оқу жоспарлары мен бағдарламаларын әзірлей білу (КҚ-4);
- мектепке дейінгі, мектеп жасындағы балалармен және жалпы білім беру мекемелерінде, орта және жоғары кәсіби білім беру мекемелерінде білім алатын дене шынықтыру бойынша оқу сабақтарын өз бетінше өткізу, білім алушылармен сыныптан тыс спорттық-бұқаралық жұмыстарды ұйымдастыру (КҚ-5);
- оқушылардың дене қабілеттерін және функционалдық жағдайын бағалау, олардың жеке ерекшеліктерін ескере отырып, шұғылданушылардың жағдайын түзету үшін қозғалыс қызметінің тиісті құралдары мен әдістерін таңдау (КҚ-6);
- жарақаттанудың алдын алу, сабақ барысында зардап шеккендерге дәрігерге дейінгі алғашқы көмек көрсету (КҚ-7).
Жаттықтырушылық қызмет: - спорттық жаттығудың теориясын, медициналық-биологиялық және психологиялық негіздерін және таңдаған спорт түріндегі жаттығудың технологиясын, дене шынықтыру және спорт саласындағы қызметтің санитарлық-гигиеналық негіздерін қалыптастыруды бастау және эволюциясын түсіну (КҚ-8);
- балалар мен жастардың таңдаған спорт түрімен айналысуға деген ынталарын қалыптастыру, спортпен шұғылданушылардың моральдық ұстанымдарын тәрбиелеу қабілеті (КҚ-9);
- жеке тұлғаның антропометриялық, дене дайындығы және психологиялық параметрлерін анықтау бойынша қазіргі заманғы әдістемелерді пайдалана отырып таңдаған спорт түріндегі іріктеу және спорттық бағдарлау жүйесін іске асыру қабілеті (КҚ-10);
- балалар мен жасөспірімдер спорт саласында және бұқаралық дәрежедегі спортшылармен нақты сабақтардың перспективалық және жедел жоспарлары мен бағдарламаларын әзірлей білу (КҚ-11);
- балалар мен жасөспірімдер спортында және бұқаралық дәрежедегі спортшылармен таңдаған спорт түрі бойынша өз бетінше жаттығу сабақтарын өткізу, жарақаттанудың алдын алуды жүзеге асыру (КҚ-12);
- таңдаған спорт түрі үшін өзекті педагогикалық бақылау және түзету технологияларын, адам жағдайын басқару құралдары мен әдістерін меңгеру (КҚ-13).
Рекреациялық қызмет: (адамды тынықтырумен, оның күшін, денсаулығын қалпына келтірумен, бос уақытты пайдаланумен байланысты көрсетілетін қызметтер)
- рекреациялық сабақтарда шұғылданушылардың жеке тұлғасын қалыптастыру, шұғылданушыларды жалпы адамзаттық құндылықтарға тарту (КҚ-14);
- рекреациялық қызметке қатысу үшін коммуникативтік және ұйымдастырушылық қабілеттерін пайдалана отырып, қызықтыра білу (КҚ-15);
- шұғылданушылардың ерекшеліктерін, сондай-ақ гигиеналық және табиғи орта факторларын ескере отырып, әртүрлі типтегі мекемелерде өзіндік рекреациялық қызметті жүргізу (КҚ-16);
- шұғылданушылардың жасын, жынысын, кәсіби қызметін және психофизиологиялық жағдайын ескере отырып, олардың жағдайын түзету үшін рекреациялық қозғалыс қызметінің құралдары мен әдістерін таңдау қабілеті (КҚ-17);
- белсенді ұзақ өмір сүруді қамтамасыз ету, жұмысқа қабілеттілікті қалпына келтіру факторы ретінде дене шынықтыру құралдарын саналы пайдалануды қалыптастыру қабілеті (КҚ-18);
- дене массасын басқару технологиясын, тамақтану мәселелерін және психикалық жағдайды реттеумен шұғылданушылардың морфофункционалды, психологиялық және жас ерекшеліктерін есепке ала отырып, қалпына келтіруге арналған жаттығуларды қамтитын шұғылданушылардың әртүрлі контингенттері үшін сауықтыру жаттығуларын жүзеге асыру (КҚ-19).
Ұйымдастыру-басқару қызметі: - жоспарлау және есеп беру құжаттамасын құру, бұқаралық дене шынықтыру іс-шараларын және спорттық жарыстарды ұйымдастыру және өткізу қабілеті (КҚ-20);
- дене шынықтыру саласында мемлекеттік және қоғамдық басқару органдарының құжаттарын іс жүзінде қолдана білу (КҚ-21);
- алғашқы құрылымдық бөлімшелерде жедел жұмыс жоспарларын әзірлей білу және олардың іске асырылуын қамтамасыз ету (КҚ-22);
- дене шынықтыру саласындағы есеп пен есептіліктің жеке қаржылық құжаттарын құрастыра білу, қаржы-шаруашылық құжаттармен жұмыс істей білу (КҚ-23);
- сабақ өткізу кезінде қауіпсіздік техникасын сақтауды қамтамасыз ету қабілеті (КҚ-24).
Ғылыми-зерттеу қызметі: - дене шынықтыру және спорт саласындағы өзекті мәселелерді анықтау қабілеті (КҚ-25);
- дене шынықтыру және спорт саласындағы әртүрлі жақтардың тиімділігін анықтау бойынша ғылыми зерттеулер жүргізе білу (КҚ-26);
- математикалық статистика, ақпараттық технологиялар әдістерін пайдалана отырып, зерттеу нәтижелерін өңдеу әдістерін меңгеру, қорытындыларды ұсыну қабілеті (КҚ-27);
- зерттеу нәтижелеріне ғылыми талдау жүргізу және оларды тәжірибелік қызметте пайдалану қабілеті (КҚ-28).
Мәдени-ағартушылық қызметі: - дене шынықтыру және спорт жетістіктері туралы ақпаратты жинау, қорыту және пайдалану әдістері мен құралдарын, халықты спорттық-рекреациялық қызметпен айналысуға тарту бойынша үгіт-насихат жұмыстарының тәсілдерін меңгеру (КҚ-29);
- дене шынықтыру және спорт саласында жинақталған рухани құндылықтарды, патриотизмді тәрбиелеу, девиантты мінез-құлықтың алдын алу, салауатты өмір салтын қалыптастыру, тұрақты сабақтарға қажеттілік туралы алған білімдерді пайдалану (КҚ-30);
- қарым-қатынас тәсілдерін меңгеру және оларды әр жеке тұлғамен айналысатын ұжыммен жұмыс істеу кезінде пайдалана білу (КҚ-31);
- бұқаралық ақпарат құралдары, жалпы мәдениеттің бөлігі және денсаулықты қамтамасыз ету факторы ретінде дене шынықтыру туралы қоғамдық пікірдің ақпараттық және жарнамалық агенттіктері арқылы қалыптастыру тәсілдерін меңгеру (КҚ-32).
1
Дәріс 5 Дене шынықтыру саласындағы педагогикалық инновациялар
Инновациялар адамның кез келген кәсіби қызметіне тән. Инновациялар өздері туындамайды, олар жекелеген мұғалімдер мен тұтас ұжымдардың озық педагогикалық тәжірибелерінің ғылыми ізденістерінің нәтижесі болып табылады. Бұл үдеріс стихиялық болуы мүмкін емес, ол басқаруды қажет етеді [Бим-Бад, б.95; Шамова, б. 232].
«Инновация» термині жаңашылдық, жаңалық, өзгерту. Қолданылатын педагогикалық үдеріске инновация енгізуді білдіреді жаңа мақсаттары, мазмұны, әдістері мен формалары, оқыту мен тәрбиелеу; бірлескен қызметін ұйымдастыру, мұғалімнің және оқушының жүйесі; бақылау және бағалау; оқу-әдістемелік қамтамасыз ету және т.б.
Инновациялық оқыту жеке тұлғаның қабілеттерінің барлық әлеуетін дамытады; мүлде жаңа типтік емес жағдайларда бірлескен іс-әрекет жасау қабілетін дамытуды білдіреді.
