СД бойынша орташа көрсеткіштер %

Отбасы əйелдерінің əлеуметтік мінез-құлық  … 
Серия «История. Философия». № 3(75)/2014 
145 
 
2-сурет. Қаладағы жəне ауылдағы қазақ əйелдерінің ерекшеліктерінен көрінетін жаңсақ нанымдар 
Бұл  зерттеу  бойынша:  қалада  тұратын  қазақ  əйелдерінің  көбісінде  аффектотемия  жəне 
шизотемияның  ара  қатынасы  қалыпты.  Жеңіл  қарым-қатынасшылдық  пен  бөлектенушіліктің, 
жұмсақтық пен тұйықтықтың, бейқамдылық пен сақтықтың жақсы балансы көрінеді. 
 
 
3-сурет. Отбасындағы əйелдердің əлеуметтік рөліне, тұлғалық қалыптасуына  
этностық жаңсақ нанымдардың əсер ету көрсеткіші 
Интеллект  деңгейі  қалыпты,  оны  төмендету  тенденциясы  бар,  тапқырлық  пен  жинақылықтың 
жақсы  балансы  көрінеді. «Эго»  күші  мен  «Эго»  əлсіздігінің  ара  қатынасы  қалыпты.  Сезімдерді 
басқарудың  жақсы  деңгейі,  флегматтылық  пен  эмоционалдылықтың  қалыпты  балансы  байқалады. 
Үстемділік пен көнбестіктің ара қатынасы қалыпты. Қырсықтық пен тілалғыштықтың, батылдық пен 
ұяңдықтың,  агрессивтілік  пен  бағынушылықтың  жақсы  балансы  көрінеді.  Қамсыздық  пен 
қамжегіштіктің  ара  қатынасы  қалыпты.  Қуанушылық  пен  жүректіліктің,  бейқамдылық  пен 
мұңшылдықтың,  ашықтық  пен  үндеместіктің  жақсы  балансы  көрінеді.  Қоғамдағы  моральдық 
нормаларға  деген  қатынасы  қалыпты.  Қоғамдағы  қабылданған  нормаларды  құрметтеуінің  өсу 
тенденциясы  бар.  Тəртіптілік  пен  міндеттерді  елемеушіліктің,  жинақылық  пен  салақтықтың, 
ұяттылық  пен  тəуелсіздіктің  жақсы  балансы  байқалады.  Батылдық  пен  ұяңдықтың  ара  қатынасы 
қалыпты.  Ұстамдылық  пен  белсенділіктің,  мейірімділік  пен  өшпенділіктің,  эмоционалдылық  пен 
ұялшақтықтың жақсы балансы көрінеді. 
Сезімталдық 
деңгейі 
қалыпты. 
Сентиментальдылықтың 
өсуіне 
тенденциясы 
бар. 
Жұмсақжүректілік  пен  қаталдықтың,  фантазиялылық  пен  практицизмнің,  тұрақтылық  пен 
жеңілтектіктің  жақсы  балансы  көрінеді.  Сенгіштік  деңгейі  аса  жоғары,  яғни  өзін  мəнсіз  ретінде 
сезінуі,  өзгерістерді  жақтырмау,  күмəншіл  еместік,  қиындықтарды  алаңдаудың  жұмсақтығы, 
адамдарға байланысты  шыдамдылық, түсіну жəне кешіру, сонымен қатар ескертулерді қабылдамау, 
жол берушілік байқалады. 
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13
Қалада тұратын қазақ əйелдері
Оң жансақ
нанымдар
Теріс жансақ
нанымдар
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13
Ауылдық жерде тұратын қазақ əйелдері
Оң жансақ
нанымдар
Теріс жансақ
нанымдар
Кеттелл бойынша көрсеткіштер
2
2,5
3
3,5
4
4,5
5
5,5
6
6,5
7
7,5
8
A
B
C E
F G H
I
L M N O Q1 Q2 Q3 Q4
Қалада
тұратын қазақ
əйелдері
Ауылдық
жерде тұратын
қазақ əйелдері
Орыс ұлтының
əйелдері

Б.Ə.Əмірова 
146 
Вестник Карагандинского университета 
Құнттылық  деңгейі  қалыпты.  Арманшылдықтың  өсуіне  тенденциясы  бар.  Арманшылдық  пен 
құнттылықтың,  қиял  мен  жерге  қонушылықтың,  ішкі  иллюзияларға  берілушілік  пен 
қарапайымдылықтың  жақсы  балансы  кездеседі.  Зеректік  деңгейі  қалыпты.  Еліктіру  мен 
тəжірибесіздіктің, шынайылық пен жасандылықтың, нақтылық пен көмескіліктің өсуіне тенденциясы 
бар,  аңқаулықтың  өсуіне  тенденциясы  бар.  Еліктіру  мен  тəжірибесіздіктің,  шынайылық  пен 
жасандылықтың,  нақтылық  пен  көмескіліктің,  қулықтық  пен  турашылдықтың  жақсы  балансы 
көрінеді.  Кінə  сезімі  аса  жоғары,  яғни  алаңдаушылық,  қамжеушілік,  жылауға  дейін  баратын 
жабырқаңқылық,  жеңіл  əсерленушілік,  жоғары  міндет  сезімі,  айналадағылардың  реакциясына 
сезімталдылық,  асқан  дəлдік  пен  жалқаншақтық,  ипохондрия,  қорқыныш  белгілері,  жалғыздық, 
мұңшыл ойларға берілушілік байқалады. 
Консерватизм  деңгейі  қалыпты.  Еркін  ойлау  мен  орнаған  көзқарастардың,  либералдылық  пен 
уақытпен  тексерілген  идеяларды  қабылдаудың,  ыңғайсыздықтарға  шыдамдылық  пен  олардан 
қашудың  жақсы  балансы  кездеседі.  Топтық  тəуелділік  деңгейі  қалыпты.  Дербестік  пен  топтық 
қолдауға қажеттіліктің, озықтылыққа ұмтылыс пен топқа тəуелділіктің жақсы балансы көрінеді. Өзін-
өзі  дəріптеушілік  деңгейі  қалыпты.  Өзін-өзі  жақсы  көру  мен  өзін-өзі  басқарудың,  дəлділік  пен 
салақтықтың,  саналы  жоспар  бойынша  əрекет  ету  мен  заңдарды  елемеушіліктің  жақсы  балансы 
байқалады.  Эрго-шиеленісушіліктің  деңгейі  қалыпты.  Эрго-шиеленісушіліктің  өсуіне  тенденциясы 
бар жəне жинақылық пен босаңсудың, жігерлілік пен сабырлықтың, қозушылық пен əлсірегендіктің 
жақсы балансы кездеседі. 
Ал, ауылдық жерде тұратын қазақ əйелдерінің аффектотимия жəне шизотемияның ара қатынасы 
қалыпты.  Шизотемияның  өсуіне  тенденциясы  бар.  Жеңіл  қарым-қатынасшылдық  пен 
бөлектенушіліктің,  жұмсақтық  пен  тұйықтықтың,  бейқамдылық  пен  сақтықтың  жақсы  балансы 
көрінеді.  Интеллект  деңгейі  төмен,  яғни  ақыл-ой  қабілеттердің  төмендеуі,  абстрактылы  есептерді 
шешудегі  қиындықтар  көрінеді. «Эго»  күші  мен  «Эго»  əлсіздігінің  ара  қатынасы  қалыпты,  яғни 
сезімдерді  басқарудың  жақсы  деңгейі,  флегматтылық  пен  эмоционалдылықтың  қалыпты  балансы 
байқалады. 
Көнбестік  деңгейі  жоғары,  яғни  көнбестік,  бағынушылық,  экспрессивтілікпен  көрінетін 
əдептілік  пен  дипломатиялық,  тілалғыштық  жəне  соған  қарамастан  тынышты  күйден  жеңіл 
шығушылық, қарапайымдылық көрінеді. 
Қамжегіштің  деңгейі  жоғары,  яғни  үндеместік  жəне  өзін-өз  талдауға  бейімділік,  мұңшылдық, 
қамқоршылдық,  ұяңдық,  баяулық  жəне  сақтық  байқалады. «Супер-эго»  деңгейі  аса  жоғары,  яғни 
қайсарлық,  табандылық,  сенімді  тудыратын  жігерлілік,  эмоционалды  тəртіптілік,  жинақылық,  ұят 
жəне міндет сезімі, моральдық стандарттар мен ережелерді орындаушылық көрінеді. 
Батылдық  деңгейі  төмен,  яғни  басқа  адамдардың  алдында  қысылуына  əкелетін  ұяңдық, 
ұялшақтық,  эмоционалды  ұстамдылық,  бірақ  сол  арада  өшпенділік,  ашулылық,  шектеулілік, 
ережелерді  қатаң  орындау,  қызығушылықтарының  шектеулілігі,  сақтық  пен  қауіпсіздікке  тез 
реакция, сыпайылық байқалады. 
Сезімталдық 
деңгейі 
қалыпты. 
Сентиментальдылықтың 
өсуіне 
тенденциясы 
бар. 
Жұмсақжүректілік  пен  қаталдықтың,  фантазиялылық  пен  практицизмнің,  тұрақтылық  пен 
жеңілтектіктің  жақсы  балансы  көрінеді.  Сенгіштік  деңгейі  аса  жоғары,  яғни  өзін  мəнсіз  ретінде 
сезінуі,  өзгерістерді  жақтырмау,  күмəншіл  еместік,  қиындықтарды  алаңдаудың  жұмсақтығы, 
адамдарға байланысты  шыдамдылық, түсіну жəне кешіру, сонымен қатар ескертулерді қабылдамау, 
жол  берушілік  байқалады.  Жерге  қонушылық  деңгейі  аса  жоғары.  Практикалық  сұрақтарды  шешу 
тездігі,  өз  қызығушылықтарымен  жұмысбастылық,  практикалық  ой  пікірінің  сенімділігі,  адалдық, 
сонымен бірге алаңдаушылық жəне мінез қаттылығы кездеседі. 
Аңқаулық  деңгейі  аса  жоғары,  яғни  əдепсіздікке  дейін  баратын  қарым-қатынастағы 
турашылдық,  ой  қорытындыларының  нақтысыздығы,  көпшілдік,  эмоционалды  ұстамсыздық, 
табиғилылық,  талғамдарының  қарапайымдылығы,  зеректіктік  жоқтығы,  мотивтерді  талдаудағы 
тəжірибесіздік,  адамзат  мəніне  бос  сенім  көрінеді.  Кінə  сезімі  аса  жоғары,  яғни  алаңдаушылық, 
қамжеушілік,  жылауға  дейін  баратын  жабырқаңқылық,  жеңіл  əсерленушілік,  жоғары  міндет  сезімі, 
айналадағылардың  реакциясына  сезімталдылық,  асқан  дəлдік  пен  жалқаншақтық,  ипохондрия, 
қорқыныш белгілері, жалғыздық, мұңшыл ойларға берілушілік байқалады. 
Консерватизм  деңгейі  аса  жоғары,  яғни  байсалдылық,  көзқарастар  мен  идеялардың 
тұрақтылығы,  дəстүрлі  қиындықтарға  шыдамдылық,  тек  уақытпен  тексерілген  заттарды  толық 
қабылдау, жаңа адамдарға күдіктілік кездеседі. 

Отбасы əйелдерінің əлеуметтік мінез-құлық  … 
Серия «История. Философия». № 3(75)/2014 
147 
Əлеуметтілік  деңгейі  аса  жоғары,  яғни  топқа  тəуелділік,  социабельділік,  дербессіздік, 
бірдіндеулілігі,  топтық  қолдауға  қажеттілік,  басқалармен  бірге  шешім  қабылдау  тілектері  көрінеді. 
Өзін-өзі  дəріптеушілік  деңгейі  аса  төмен.  Төмен  өзін-өзі  дəріптеушілік,  салақтық  пен  дəлсіздік, 
басқаруға  жаман  берілетін  өз  қалауларына  еру,  қоғамдық  ережелерді  қабылдамау,  зейінсіздік  пен 
сыпайысыздық сирек болса да байқалады. 
Эрго-шиеленісушіліктің деңгейі қалыпты. Эрго-шиеленісушіліктің өсуіне тенденциясы бар жəне 
жинақылық  пен  босаңсудың,  жігерлілік  пен  сабырлықтың,  қозушылық  пен  əлсірегендіктің  жақсы 
балансы кездеседі. 
Төртінші  кезеңде  ең  алдымен,  отбасындағы  əйелдердің  əлеуметтік  рөліне,  тұлғалық 
қалыптасуына  этностық  жаңсақ  нанымдардың  əсер  ету  мəселесіне  байланысты  жүргізілген  арнайы 
құрастырылған  анкета  нəтижелері  мен  зерттеу  мəселесі  бойынша 16 факторлық  Кэттелл  əдістемесі 
арқылы алынған мəліметтермен салыстырылды. 
Сонымен,  зерттеу  нəтижелерін  қорытындылай  келе, 45–65 жас  аралығындағы  отбасындағы 
əйелдердің  əлеуметтік  роліне,  тұлғаның  қалыптасуына  этностық  жаңсақ  нанымдар  оң  немесе  теріс 
əсер етеді. 45–65 жас аралығындағы қалада тұратын қазақ əйелдерінің тұлғалық қалыптасуы ауылдық 
жерде тұратын қазақ əйелдеріне қарағанда айтарлықтай жоғары екені көрінді. Оларға əсер ететін оң 
жаңсақ  нанымдардың  орташа  көрсеткіші  теріс  жаңсақ  нанымға  қарағанда  да  жоғары  екені 
анықталды. Ал, ауылдық жерде тұратын қазақ əйелдеріне əсер ететін оң этностық жаңсақ наным теріс 
этностық  жаңсақ  нанымға  қарағанда  біршама  жоғары  екені  көрінді,  алайда  олардың  тұлғалық 
қалыптасуы  басқа  таңдама  өкілдеріне  қарағанда  төмен  екені  аңғарылды.  Мұның  себебі  отбасы 
үлгілері  тек  қана  нақты,  жеке  жағдайлар  мен  шешімдерге  тəуелді  ғана  емес,  сонымен  қатар 
мемлекеттік  саясаттың  жəне  төменгі  деңгейде  қауымдастықтың  қолдауының  ықпалынан  жəне 
дəстүрлердің, қоғамдық құндылықтар мен экономикалық ортаның əсерінен қалыптасады. 
Бұл  əр  түрлі  жағдайлар  көзқарастарға,  мəдениеттік  нормаларға  жəне  гендерлік  рөлдерге  əсер 
етеді.  Əлеуметтік  рөлдердің  дəстүрліден  дəстүрлі  емеске  ауысуына  қоғамдық,  əлеуметтік-
экономикалық,  қоғамдық-шаруашылық  жағдайларға  байланысты  əйелдер  мен  ер  адамдардың 
əлеуметтік  рөлдердің  сабақтасуынан  туындайтын  жаңсақ  нанымдар  əсер  етеді.  Қазақ  əйелдердің 
этностық əлеуметтік рөлі, тұлғаның қалыптасуы этностық, əлеуметтік жансақ нанымдардың əсер ету 
мəселесі  бойынша  біздің  қойған  болжамымыз,  яғни  отбасындағы  əйелдердің  əлеуметтік  рөліне, 
тұлғаның  қалыптасуына  этностық  жаңсақ  нанымдар  əсер  етеді  деген  болжамымыз  белгілі  бір 
деңгейде  дəлелденді  деп  айтуға  болады.  Яғни,  отбасындағы  əйелдердің  əлеуметтік  рөлі,  тұлғаның 
қалыптасуы этностық жансақ нанымдардың əсер етуіне байланысты болып келеді [1]. 
Бүгінгі  күнде  қазіргі  динамикалық  өзгермелі  əлем  əйелге  белсенді,  мақсатқа  бағытушылық, 
іскерлік  болу  талаптарын  қояды.  Өкінішке  орай,  барлық  əйелдер  жаңа  жағдайларға  бейімделе 
алмайды жəне сол жағдайларды өзін-өзі, өзінің мүмкіндіктерін жүзеге асыруында қолдана алмайды. 
Осындай  жүріс-тұрыстың  негізгі  себептерінің  бірі  бала  жастан  жүріс-тұрыс  ережелерін  қарауымыз 
қажет,  сондықтан  мемлекет  оларға  жан-жақты  жəне  мəнді  қолдау  жасау  мəселесін  толықтай  шешу 
қажет. Уақыт келе біздің ел барлық əлем үшін ана болу мен балалар мəселелеріне ұқыпты қараудың 
мысалына,  қоғам  өмірінің  барлық  аясында  ер  адамдар  мен  əйелдердің  теңдігінің  үлгісіне  айналып 
дамыған  елдердің  қатарына  қосылады  деп  үмітенеміз.  Көбінесе  əйел  проблематикасы,  отбасының 
əлеуметтік-құқықтық 
қорғауын 
жəне 
адамгершілік 
потенциалын 
нығайту, 
əлеуметтік 
инфрақұрылымның,  əйел  кадрларын  кəсіби  реабилитациялау  мен  қайта  дайындау  жүйесін  дамыту 
бойынша кешенді ғылыми зерттеулер жүзеге асырылуы қажет. 
Сонымен,  отбасы  үлгілері  тек  қана  нақты,  жеке  жағдайлар  мен  шешімдерге  тəуелді  ғана  емес, 
сонымен  қатар  мемлекеттік  саясаттың  жəне  төменгі  деңгейде  қауымдастықтың  қолдауының 
ықпалынан  жəне  дəстүрлердің,  қоғамдық  құндылықтар  мен  экономикалық  ортаның  əсерінен 
қалыптасады.  Жоғары  индустрияланған  жəне  қала  аудандарында  əйелдер  үй  шаруашылығында 
төленбейтін  еңбекпен  айналысатын,  ал  үлкен  отбасы  əлеуметтік  жəне  экономикалық  қолдаудың 
маңызды  көзі  болатын  ауылдық  жерлерге  қарағанда  отбасы  мөлшері  əдетте  аз.  Бұл  əр  түрлі 
жағдайлар көзқарастарға, мəдениеттік нормаларға жəне гендерлік рөлдерге əсер етеді. 
Əлеуметтік  рөлдердің  дəстүрліден  дəстүрлі  емеске  ауысуына  қоғамдық,  əлеуметтік-
экономикалық,  қоғамдық-шаруашылық  жағдайларға  байланысты  əйелдер  мен  ер  адамдардың 
əлеуметтік рөлдердің сабақтасуынан туындайтын таптаурындар (жаңсақ нанымдар) əсер етеді. 
 
 

Б.Ə.Əмірова 
148 
Вестник Карагандинского университета 
Əдебиеттер тізімі 
1  Клецина И.С. Гендерная проблематика в работах русских психологов // Гендерные проблемы в общественных науках 
/ Отв. ред. И.М.Семашко. — М.: Ин-т этнологии РАН, 2001. — С. 72–81. 
2  Əмірова Б.Ə. Салт-дəстүрлер — этникалық жаңсақ нанымдарды қалыптастырушы ұлттық құндылықтар // «Қайнар» 
ун-нің хабаршысы. — 2005. — № 2 /1. — 81–85-б. 
3  Əмірова  Б.Ə.  Отбасы — тұлғаның  этникалық  əлеуметтену  факторы // Самопознание. — 2003. — Вып. 2. — 21–
22 окт. — С. 99–102. 
4  Павленко В.Н. Представления о соотношении социальной и личностной идентичности в современной западной пси-
хологии // Вопросы психологии. — 2000. — № 1. — С. 135–141. 
 
Б.А.Амирова 
Исследование влияния этнических предубеждений на социальный  
стереотип поведения женщин 
В  статье  проанализированы  научно-теоретические  подходы  и  психологические  проблемы 
социального  статуса  современных  женщин,  в  том  числе  казахской  женщины.  Описаны 
индивидуально-психологические особенности стереотипов их поведения. В экспериментальной части 
даны  результаты  исследования.  Отмечено  влияние  этнических  личностных  предубеждений  на 
социальные роли, на стереотипы поведения, а также на эмоциональное состояние личности. 
 
B.A.Amirova 
Studies of the influence of ethnic bias on social behavior  
stereotypes of women 
In this article topicality is determined, scientific and theoretical approaches are anyzed, the psychological 
problems of modern social status of women are examined, including Kazakh women. And also the individual 
psychological characteristics of their behaviors are described. In the experime ntal part of the research, the re-
sults of incestigation of the level of demonstration and influence of personal ethnic prejudices on social roles, 
on stereotypes of behavior and emotional state. 
 
References 
1  Kletsina I.S. Gender issues in the works of Russian psychologists // Gender issues in the social sciences / Ed. I.M.Semashko, 
Moscow: Institute of Ethnology Academy of Sciences, 2001, р. 72–81. 
2  Amіrova B.A. Bull. of «Kaynar» University, Almaty, 2005, 2/1, р. 81–85. 
3  Amіrova B.A. Self-knowledge. Ed. 2, 2003, October, 21–22, р. 99–102. 
4  Pavlenko V.N. Questions of psychology, 2000, 1, р. 135–141. 
 
 
 
 
 
 
 
 

Ethnic bias — primary background of formation … 
Серия «История. Философия». № 3(75)/2014 
149 
UDC 159.922 
S.Boni
1
, B.A.Amirova
2
 
1
Institute of Existential Analytical Psychotherapy of Ascoli Picen; institute of Anthropology  
Sophianalysis Sophia art Cosmo art, Ascoli Piceno (Е-mail: stefanosfn@ehinet.it); 
2
Ye.A.Buketov
 
Karaganda State University (Е-mail: bamirova@mail.ru) 
Ethnic bias — primary background of formation of national identity 
There is represented an analysis of research’s approaches of self-consciousness as a component of an individ-
uality’s structure in the article. On the basis of this scientific analysis there is defined that ethnic prejudices 
are a foundation of formation of a national self-consciousness in a biosphere system of orientation of an indi-
viduality. Also the consciousness as an object of research social psychology is considered that on the one 
hand, social category, and with another — a social and psychological phenomenon and is a psychofunctional 
transforming component of consciousness of the personality. 
Key words: national identity, ethnic biases, national stereotypes, orientation of the individual, transforming 
component, psycho-functional component. 
 
Problems in psychological science of self-consciousness gets relevance as the main indicator of mental 
inner world. Since the result of any human activity indicates the level of development of self-consciousness. 
On this basis, the principle of unity of consciousness and activity are formulated. Human being is able to 
show his humanity, through their actions, behavior, and mental system. In this case, we can say that self-
consciousness is a measure of human knowledge, mental outlook and behavior. 
Self-consciousness — is self-awareness, self-reflection and the man himself in the outside world. These 
circumstances of the human soul we define through his activity, movement and their own views. Therefore, 
self-consciousness, orderly, systematic index of formation as human being. Of course, it does not appear by 
itself. It is constantly adjusted and outlined by surrounding human society. This is a very complex psycho-
logical and socio-historical process. For instance, the dynamics of the level of development of self-
consciousness in the history of mankind. Then it becomes clear that self-consciousness is the psychological 
structure. This is shaping and developing of its factors and mechanisms, as well as its internal components. 
Before considering these structures, we will focus on the analysis of different views on the nature of self-
consciousness. 
In determining the genesis of self-consciousness of many psychologists, they are largely agree with 
each other. For example, according to I.S.Con consciousness — is inherent in the human race stage of devel-
opment. It means the complexity level of development of self-consciousness, showing its stability and conti-
nuity in the form of «I am — concept». I.S.Con linked it with the development of human intelligence. «I am 
— concept» consists of three interrelated components: cognitive — knowledge of their properties and human 
qualities; emotional — evaluation of their properties and relations to himself, self-esteem, behavioral — con-
sisting of the above, the practical attitude to yourself, that is social orientation of the individual to himself 
[1]. 
Summarizing these thoughts, B.F.Porshnev stated: «self-consciousness — the definition of collective 
and individual levels forming of the human’s «we» concept. In his understanding of the collective «we» ap-
pears after the «they.» Since the concept of «we» appears after a person first encounters with «they». That is 
«they» — it's not us, and vice versa, «we» — this is not they. Only the appearance of «they» gives you the 
opportunity to designate and further to develop self-determination [2]. Then the level of transformation of 
consciousness into self-consciousness is realized in the process of self-discovery. Therefore A.G.Spirkin be-
lieved that self-consciousness is not unique only to the individual, but also the whole society, class, nation 
and social group, since it is the consciousness that promote understanding of the interests and ideals of the 
culture and fight for it. 
A.K.Uledov continued this idea with the other hand. He claimed: «Self-consciousness — is the core of 
the consciousness of the social subject. If consciousness of the social subject is a manifestation in the reality 
of his ideas, views, opinions and spiritual structure, then self-consciousness is defining of the subject of his 
common and fundamental interests, as well as a sense of their place in society, definition of the relationship 
of personality to the class, state, society» [3]. 

S.Boni, B.A.Amirova 
150 
Вестник Карагандинского университета 
Thus, awareness of the social identity of their interests and needs makes the basic sense of self-
consciousness. Clear manifestation of this phenomenon is observed in international relations. As a repre-
sentative of a certain nationality in international relations defends the honor of his nation and tries to mani-
fest itself only with the positive side, as well as trying to meaningfully and purposefully carry out their ac-
tivities. 
National self-consciousness reflecting the underlying assumptions and processes of formation of the 
ethnic group is defined in any public system of its national interests and needs. 
Until today, we have defined «national self-consciousness» from the national identity to the national 
consciousness. On this understanding of this phenomenon influenced us study appearing in Soviet scientific 
psychological and ethnographic sources. In any process of interpretation and conditions of society in these 
sources, the problem of national consciousness appeared. National consciousness and self-consciousness in-
dicate the level of development of national characteristics in ethnic's consciousness and thought. 
In understanding the concept of «national self-consciousness», there are many alternative views. Be-
cause the problem of national self-consciousness was determined and considered its theoretical and methodo-
logical basis of the various sciences, such as philosophy, ethnology, history, cultural studies, sociology, ped-
agogy, etc. 
Philosophical and sociological sciences in the study of national self-consciousness have shown the need 
to focus on major trends, retaining its contradictions and patterns. In this regard, philosophy instead of «eth-
nic» uses the term «national self-consciousness». They explain it as the convenience in study the problems of 
national self-consciousness because this concept is more accurately determines the socio-ideological phe-
nomenon of the nation: a national literature, art, culture, etc. 
If you deepen into the genesis of these concepts, it has been especially evident in the work of the Rus-
sian philosopher Vladimir Solovyov. This theme is very actively debated in the Russian socio-sociological 
literature of the late XIX-th and beginning of XX-th centuries. It can be attributed to the number of those 
who first considered this problem through the proficient analysis of V.I.Nikolsky, D.Muretova, 
P.I.Kovalevsky, etc. 
Later analysis of psychological aspects of national self-consciousness can be traced in the works of 
G.Shpet, D.N.Ovsyaniko-Kulikovsky. These works were the last works of the 20s of the Soviet era. 
Works of V.V.Mardvin, D.S.Likhachev, articles of P.Kushner in 1940–45 years during the Great Patri-
otic War were the result of Stalinist agitation of nation about patriotic feelings of the people and national 
identity. 
In the 1980s, the theme of national self-consciousness suffered crisis. But we can afford to say that this 
topic was excluded from scientific subjects. Because at the end of the 80s the problem of the nation, particu-
larly, the problem of national self-consciousness has been considered in many papers in connection with his 
role in social relations. For example, designation of S.T.Kaltakhchayan on the need for a comprehensive 
analysis of the problem of national self-consciousness. You can also note the works of Y.V.Bromley, 
Y.Harutyunyan, L.M.Drobizheva, A.K.Kalmyrzayeva, B.G.Grushin, K.N.Khabibulin, A.F.Dashdamirova, 
M.G.Stefanenko, A.I.Krupnyi, etc. All these works pointed the need to consider national self-consciousness 
as a specific phenomenon in the structure of the nation, as well as determine the mechanism of its formation. 
However, their work brought theoretical and analytical views of ethnic psychology. 
ST Katahchayan in his «Leninism is the basis of the nation and the ways of forming international com-
munity» (late 60s.) included in the structure of national self-consciousness following components: 
a) a single ethnic consciousness and attitudes towards other ethnic groups; 
b) commitment to democratic culture, territory, language and national values; 
c) awareness of the social community; 
d) patriotism; 
e) awareness of unity in the struggle for national liberation [4]. 
There are especially significant conceptual provisions of academician V.Bromley in the construction 
methodology of the study of national self-consciousness in ethnic psychology. He understood national self-
consciousness as «feeling in conjunction with the nation, the realization of its interests, national values and 
orientation in relation to other nations». 
L.M.Drobizheva included national self-consciousness into the structure of the spiritual formation of 
man, and believed that it is man's relation to historical and cultural values of its people in its presentation of 
auto stereotype, its territory, culture, history, and argued that it is aimed in increasing of human activity [5]. 

Ethnic bias — primary background of formation … 
Серия «История. Философия». № 3(75)/2014 
151 
A.K.Kalmyrzaev determines the complexity of the structure of national self-consciousness like this: na-
tional self-consciousness is the feeling and awareness of the ethnic community of the people, respect for their 
national language, culture, and to their country's historical heritage. 
Among these studies, LP Chagai is the scientist who in the course of a comprehensive analysis consid-
ered national self-consciousness as a component, indicating the level of personal development and pointed 
out that it is a complex property in the formation of national identity. He defined the structure of national 
self-consciousness as follows: 
1. National continuity (historical, personal and social experience gained and assigned during the inter-
ethnic relations, the concept of the emergence of society from the territorial, political, linguistic, cultural and 
other conditions). 
2. National self-consciousness, national identity; knowledge about the history and culture of its people; 
self-esteem of its people and estimation of other nations, the level of claims and direction to it; understanding 
its social role and status in international relations; ethnic stereotypes. 
3. National self-attitude: national evaluative orientation; function and development of needs and nation-
al-cultural interests; knowledge of ethnic principles, rules, prohibitions and moral norms. 
4. Interethnic comparison: national feeling (national pride, national honor, etc.) reflect national voli-
tional motives (emotional, rational, etc.), national and international persuasion. 
5. National self-regulation: self control of ideological-psychological mechanisms and control of the in-
ternational responsibility. 
6. Degree of the usage of their national identity based on opportunities and spiritual forces: objective 
forms of the achievement of national success during the entire life of the individual, as well as his willing-
ness to specific pathways and impacts, proper use of himself in any direction of international relations and 
the nation's development and understanding of the purpose and meaning of existence [6]. 
Thus, the experts came to the conclusion that national self-consciousness has a very complex structure. 
Therefore it is necessary to investigate the formation of national self-consciousness based on socio-
psychological views. Since the social -psychological attitudes in our social conditions allow full considera-
tion of the national psychological problems in line with the functioning of various social systems. If you ad-
here to the advice of scientists sociological and psychological sciences (A.K.Uledov, P.Sorokin) socio-
psychological perspectives suggest the need for studies of the main forms of interaction between members of 
society. Then, it turns out that the socio-psychological view is the main scientific principle explaining the 
structure and meaning of national self-consciousness. 
If we consider the national self-consciousness as an object of socio-psychological research, it is neces-
sary to take into account that it is, on the one hand, a social category, on the other hand, the socio-
psychological phenomenon. National self-consciousness is formed through communications with members 
of a particular ethnic community and social conditions. That is national self-consciousness, appearing on the 
basis of certain actions, norms, are developing, improving and changes due to the changes in various social 
relations. Therefore, consideration of issues of national self-consciousness must begin with its constituent 
content components. 
National self-consciousness contains: national identity, national self-image, self-attitude, representation 
of ethnodifferentiating and ethno reinforcing signs, ethnic stereotypes and destinations, ethnic bias [7]. 
A.O.Boronoyev to the structure of ethnic identity include, on the one hand, the ideal representative of 
the nation, self-determination yourself through unity and independence and marking its place among others, 
on the other hand, awareness of national values included in the concept of «Homeland» by assessing with 
moral-psychological side. Whereas V.S.Mukhina defined national self-consciousness as an internal system 
of man. Of course, since consciousness is based on the human outlook on life, it is the result of human men-
tal phenomena, such as sensation, perception, emotion, etc. In this case, national self-consciousness is an 
indicator of fixing his tastes, attitudes, interests, feelings, pride, language. 
In this regard, significant statement of A.R.Luriya is about that ethnic identity is a phenomenon which 
is not only the result of a conscious analysis, but it is also a new psychological system, specifically designed 
to reflect the reality that determines the content of particularly conscious person. However, it is a purely in-
dividual phenomenon, enabling them to self-activity of the person showing his own views on himself and 
other people. 
The level of development of national self-consciousness of man depends largely on ethnic prejudices 
formed in life personality of his relationship to his own nationality and inward looking. Ways of formation 
and development of national self-consciousness of these structures are realized in the process of socializa-

S.Boni, B.A.Amirova 
152 
Вестник Карагандинского университета 
tion. As the above-mentioned phenomena is developed, depending on the specific environment of socializa-
tion of national identity and from the changes of social relations. 
Thus, to the structure of national self-consciousness we can include the following main components: na-
tional stereotypes, national attitudes, beliefs and ethnic prejudice. Because these components determine the 
basic direction of the national life of the individual. And thus character, emotional state, a system of human 
communication are built. Hence, it becomes clear that for the study of human self-consciousness it is neces-
sary to define manifestations of ethnic prejudice in his life's journey, their dynamics and social factors influ-
encing them. For example, we can show the basis of such national characteristic of the Kazakh people's posi-
tive qualities like hospitality, fraternity, politeness and negative qualities such as laziness, strictness, envy 
only by revealing the causes and mechanisms for determining the positive and negative ethnic prejudice. 
Therefore, only correctly identifying the factors and mechanisms of manifestations forming ethnic prejudices 
we may disclose positive way formation of national self-consciousness. 
Todd Nelson in his work gives wrong belief as object estimation (social group) in 60–70 years. He told: 
«But it, in principle, will be the direction. Therefore, in most cases, we considered it from affective, 
informative and characteristic points of view» [8; 25]. Because, on an explanation of the author, wrong belief 
in estimation of the person affective character which has arisen in this regard. According to the same author, 
in informative and social conditions the direction (estimation), that is «wrong belief» can weaken [8; 330]. 
Acquaintance to history, to present nature of the nation is not theoretical task, it is steady political 
compliance, unity. Expansion of the informative direction of members of the nation promotes correctly to 
estimate national values, to development of national culture. Forms belief of each member of the nation. 
Belief is a special psychological phenomenon. Among them, religious beliefs are a special case, 
because they are created by circumstances of life of society. Together with feelings of belief there is basis of 
motivation, the purpose of activity of the person and is a reference point. Theological religious beliefs are not 
separated quality with all the heart the person or pleasure which was granted by god. In such look the belief 
joins common sense as a knowledge basis. 
In the modern basic of concepts the national direction should be understood, first, as an uncertain 
condition of internal readiness. The national direction is formed through itorichesky development. Secondly, 
fixing of the main national naprvleniye should be looked for in formations of national stereotypes. Formation 
of national stereotypes is a response to the social truth, each reaction or each situation not only is connected 
with okruzhayeshy reality, it is designated by this factor. 
Thirdly, the national direction, as well as other directions, is formed through action process, but unlike 
them is shown as the specific social norm, a character indicator. 
So, the national direction should be carried to funktsialization process because the role of the national 
direction is interconnected with the provision of mentality of ordering. The national direction is shown 
through each nation as norm of primary activity of mentality. There national mental features are shown and 
form a form of manifestation of psychology, as the internal maintenance of the nation. 
The direction was investigated at D.N.Uznadze's school as a special phenomenon and some determining 
is given it: «The direction is a dynamic state, constant readiness of one subject, an obespechivaniye 
participation of a stream of actions in this object character with precisely put orientation of the subject», etc. 
In the person there is the whole area of activity, leads to simple conscious psychological actions and 
research of this area causes great scientific interest, and without special analysis it isn't possible to 
understand human psychology. If to consider his words, the direction — a phenomenon which conforms to 
physiological requirements of the personality, helps to define complexity of a condition of the person, to 
investigate his actions. 
Agreeing with this opinion V.N.Myasishev showed that other social objects, difficult social and 
psychological situations and sphere of activity of the relation of the personality which arise in consciousness 
of the person through communication as are widely considered. 
The orientation of the personality designates contrasts, which встречаются in the person. That is, it is 
considered the difficult situation, difficult object which influences formation of social and psychological life 
of the personality. For this reason it is possible to correlate an orientation of the personality to one accuracy 
(to reality, concreteness, clarity). In that case, wrong belief will be a basis of strengthening of this 
orientation. 
In everyday life people perceive one thing differently, under the law someone has to be mistaken. But 
the psychological science acts against this conclusion. Perception of simple object not separate act, and part 
of difficult process. It is, first, connected with system, experience, interest considered обекта and with the 

Ethnic bias — primary background of formation … 
Серия «История. Философия». № 3(75)/2014 
153 
practical purpose of the subject. For example, if perceive it is scolded by a simple metal design, the engineer 
perceives it as a certain particle of any car. 
«Direction» which is a basis of each act of knowledge, communication and work is an orientation of the 
subject, the provision of a dynamic readiness, a tendency to a certain action, ability to satisfy certain needs of 
the individual. Formation of system of the direction of the person is found on the basis of his life experience, 
mood and develops not considerably for him through a certain social environment. In that case, formation of 
the national direction in consciousness of the member of the nation as wrong belief changes and carried out 
in the course of its socialization — in study, game, etc. 
Decisive key ethnic wrong belief — manifestation in structure of a sonaniya and society history. On the 
eve of a civilization of each ethnic group to everyone is inherent to put itself above another, the relationship 
between the different nations wasn't identical, it is noticed in different stereotypes. The American sociologist 
and the psychologist who for the first time has made classification of these stereotypes, K.M.Kwan describes 
an image of others ethnic group through historical relationship in consciousness of the people. If two groups 
interact, create each other the positive direction, patiently look at some distinctions. And if groups do closely 
not communicate, won't influence vital interests, people won't be positive to each other or negatively. Their 
directions are expressed by curiosity. 
If any nation against other ethnic group, understanding that is negative to this nation, creates wrong 
belief. And as, considers that their hostile relation was created from bad habits. They prove these concepts 
through the endured facts. For example, as: «We had one Mexican who gave nobody life! « (I.Kon). Such 
wrong opinion can be met and in everyday life. It is possible to see origin of the wrong direction to the child 
through wrong belief, for example, if the brother had a bad behavior, was the bad pupil, to estimate his 
brother as: «And your brother studied, both his study, and behavior were bad!». In the course of 
communication of groups wrong belief in national knowledge change, in connection with psychofunctional 
activity of consciousness at cross-cultural communication in the course of knowledge of each other of 
members of the nation understanding between them, ability to compromise leads to emergence of the 
direction of unity, coherence and integrity [9]. 
In the drawing located below, we see that in orientation system as the consciousness component, ethnic 
wrong belief are a psychofunctional changeable component. 
 
 
 
Figure. Ethnic wrong installations the main component of national consciousness in orientation system 
So, theoretical we prove that ethnic wrong belief are a basis of the direction and very weak, uncertain, 
ill-founded phenomenon. In this regard, ethnic wrong belief play estimating, ordering role in formation of 
consciousness
stereotypes  
 
direction 
belief
ewb 

S.Boni, B.A.Amirova 
154 
Вестник Карагандинского университета 
emotional and motivational character of the personality. Wrong belief, on different social situations, take a 
significant place in consciousness of the person and become an initial source in consciousness formation. 
That is, we can tell that the national consciousness and the direction of the personality is its justification, 
understanding, definition in the social environment which are noticed in actions, opinions, acts of the person 
in society and in this regard wrong belief and socialization of the person, directed on mastering of the basic 
rules of society. 
 
References 
1  Kon I.S. Finding yourself: Personality and self-consciousness, Moscow: Politizdat, 1984, 335 p. 
2  Porshnev N.F. The contrast of ethnic self-consciousness, Moscow: Nauka, 1973, 320 p. 
3  Uledov A.K. The spiritual renewal of society, Moscow
: 
Nauka, 1990, 314 p. 
4  Kaltakhchyan S.T. Questions of history, 1996, 8, p. 3–6. 
5  Drobizheva L.M. Soviet Ethnography, 1991, 1, p. 3–13. 
6  Chagai L.P. National self-consciousness of person: the nature, contradictions, problems of formation: Dis. ... PhD, Moscow, 
1993, 208 p. 
7  Sarakuyev E.A, Krysko V.G. Introduction to ethno psychology, Moscow: Institute рractical Psychology, 1996, 344 p. 
8  Nelson T. Psychology of prejudices: Secrets of templates of thinking, perception and behavior, 2 nd international edition, 
St. Petersburg: «prime-EVROZNAK», Moscow: OLMA-PRESS, 2003, 384 p. 
9  Amirova B. Ethnic wrong installations: theory and practice, Pavlodar: Publ. PSPI
,
 2009, 395 p. 
 
 
С.Бони, Б.Ə.Əмірова 

жүктеу/скачать 4,16 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: