Әдебиет
1. Республикалық әдістемелік журнал «Бастауыш мектепте оқыту» 2011ж. №4 4-бет.
2. Қазақстан мектебі. 2002ж. №6, 3-бет.
ВОЗМОЖНОСТИ КОЛЛЕКТИВНЫХ УЧЕБНЫХ ЗАНЯТИЙ ПО
ХИМИИ В РЕАЛИЗАЦИИ КОМПЕТЕНТНОСТНОГО ПОДХОДА
Н. Г. Дрёмова, С.С. Дюсенова
СОШ №34 инновационного типа, г. Павлодар
На сегодняшний день к образованию предъявляются требования иные,
чем ранее. Современный выпускник школы ощущает на себе небывалый
динамизм
социальной
жизни:
необходимость
информационных
коммуникаций, связей, личностных взаимодействий.
Динамизм жизни требует от молодого поколения активности,
самостоятельности, инициативы, индивидуальности, способности принимать
решение.
Проблема обретения личностной значимости и уверенности в самого
себя становится основной для педагогических коллективов школ.
Формирование ключевых компетенций школьников является актуальной
248
задачей современного образования. Сегодня необходимо учить быстро,
основательно, экономично, стимулируя учебно-познавательную активность,
создавая условия для реализации собственного «Я».
Учение – ведущий вид деятельности школьника. И сегодня, когда
акценты в системе образования не ориентированы на учебно-предметную
парадигму, а на формирование, в первую очередь, способов деятельности, мы
часто ставим перед собой вопрос, как более эффективно преподавать свой
предмет?
Восприятие и усвоение информации в разных видах деятельности имеет
свои особенности. Психологами доказано, что у учащихся остаётся в памяти
оттого, что они:
объясняют кому-либо сами 95%
проговаривают в то время, как делают 90%
основывают на личном опыте 80%
обсуждают с другими 70%
видят и слышат 50%
видят 30%
слышат 26%
читают 10%
Решить определенные проблемы учителям помогают диалоговые,
здоровьесберегающие технологии. Одной из таких технологий является
коллективный способ обучения (В.К. Дьяченко, М.О. Мкртчян), который
позволяет решить проблему включенности каждого ученика в учебно-
познавательную деятельность.
Главная целевая установка коллективного способа обучения: каждый
член коллектива – цель, каждый член коллектива – средство.
Принципы коллективного способа обучения:
обучение по способностям;
завершенность и ориентация на высшие конечные результаты;
непрерывная и безотлагательная передача полученных знаний друг
к другу;
сотрудничество и взаимопомощь;
разнообразие темы задания;
разноуровневость (разновозрастность) участников процесса.
Классно-урочная
система
не
позволяет
учителю
обеспечить
действенную включенность каждого ребенка в учебный процесс, поэтому
даже то содержание, касающиеся общих умений коммуникации, которое
заложено в программе некоторых предметов, берется далеко не каждым.
Коллективные учебные занятия предлагают механизмы формирования
общих умений коммуникации, на основе специально разработанных методик.
Таким образом, общие умения коммуникации на коллективных занятиях – это
основной инструмент ученика при освоении знаний, умений и навыков.
249
Особенности коллективной формы организации учебной работы.
1. В каждый момент общения (работы) половина учащихся говорит,
половина слушает. Минимальное количество учащихся – четыре человека.
2. Каждый участник занятий попеременно является то учеником то
учителем.
3. Ближайшая цель ученика – учить других всему тому, что знаешь или
изучаешь сам.
4. Деятельность каждого ученика является общественно полезной, так
как он не только учится, но и постоянно, систематически обучает других.
5. Основной принцип работы – все по очереди учат каждого и каждый –
всех.
6. Каждый отвечает не только за свои знания и успехи, но также за
знания учебные успехи товарищей по работе.
7. Каждую изученную тему (вопрос) участник занятий может излагать
другим участникам, работая с каждым по очереди до полного, прочного и
всестороннего овладению ею.
8. Важнейшая задача педагога–руководителя – формировать мастерство,
искусство преподавания у каждого ученика. Добиваться мастерства
изложения каждой изучаемой темы, применения изучаемой теории на
практике – это общая цель и задача всех на каждом учебном занятии. Без
успешного решения этой задачи коллективные учебные занятия не могут
превратиться в высокоэффективную форму учебной деятельности.
9.
Полное
совпадение,
единство
коллективных
и
личных,
индивидуальных интересов: чем больше и лучше я обучаю других, тем
больше и лучше я знаю сам.
Один из постулатов КСО мировоззрения гласит: «Интерес к обучению, к
освоению учебного материал выращивается, поддерживается не в связи
содержанием этого материала, а в связи с успешностью деятельности ученика
в процессе усвоения этого материала». Нынешняя система образования
устроена таким образом, что главной деятельностью ученика в процессе
обучения является деятельность по пониманию учебных текстов,
содержащихся в учебнике или излагаемых учителем. Поэтому, чтобы быть
успешным, ученик, с одной стороны, должен обладать навыками понимания
текстов, с другой стороны, демонстрировать свое знание, понимание в
собственных текстах, письменных и устных.
Химия как учебный предмет создает оптимальное условие для решения
логических задач, проведения экспериментов, наблюдений, осознание себя
частью целого мира природы.
Значительную роль в активизации учения учащихся при обучении химии
играет правильно организованная познавательная деятельность, основанная
на создании оптимального уровня сложности, на активном включении
учащихся в поиск новых знаний при выполнении различных заданий.
Ученик, который учится без познавательного интереса, воспринимает
получаемые знания как «мертвый груз», а сам процесс обучения – как
250
тяжёлую повинность. Отсутствие интереса, личной востребованности
каждого ученика каждым участником педагогического процесса приводит к
пассивности. А активная познавательная деятельность совместных действий
учеников и педагога.
Познавательная деятельность учащихся при этом строится таким
образом, что каждый ученик имеет на уроке возможность: слушать,
записывать, обсуждать, проговаривать, объяснять, т.е. выступать в роли
учителя.
Как организовать деятельность учащихся, чтобы все захотели учиться и
учить других?
Организация коллективных учебных занятий требует творческого поиска
к созданию дидактических материалов, потому что направлены на
реализацию индивидуальных маршрутов обучения и обеспечения личного
темпа освоения.
Учебные
коллективные
занятия
строятся
как
поисковая,
исследовательская деятельность, в ходе которой происходит обмен мнениями,
разворачиваются дискуссии.
При разработке дидактических пособий по химии мы выделили три
этапа изучения темы:
- мотивационный этап, главной задачей которого является формирование
интереса к изучаемому предмету;
- операционный этап, главной задачей которого является формирование
базовых понятий;
- рефлексивно – контрольный этап, задачи которого: проверить уровень
усвоения учебного материала, установить соответствие между фактическим
уровнем усвоения и требованиям государственного стандарта.
При этом нельзя забывать о том, что необходимо создавать
педагогические условия для формирования ключевых компетенций, через
предоставление возможности учащимся самостоятельно планировать и
проектировать свою деятельность.
Такие возможности представляют методики коллективного способа
обучения, которые направлены на осознанное понимание прочитанного
текста, взаимотренаж, взаимопроверку, взаимообучение друг друга, что
делает
процесс
структурировнным,
логически
завершенным,
стимулирующий к новым поиском.
При использовании методик КСО учебно-познавательная деятельность
учащихся строится таким образом, что каждый ученик имеет на уроке
возможность через использование коммуникативных приемов формировать
общие ключевые компетенции.
Для нас в понимании личности, как субъекта деятельности, важным
является, что развитие личности мы рассматриваем, прежде всего, как
процесс превращения индивида в активного самостоятельного субъекта
учебной деятельности, который:
251
- имеет ясные представления о целях своей деятельности и ориентирует
ее на решение задач, которые ставят перед ним общество и школа;
- осознает мотивы своей учебной деятельности;
- планирует свою учебную деятельность;
- оценивает последствия учебной деятельности;
- при возникновении трудностей ищет пути их решения.
КОМПЕТЕНТНОСТНО-ОРИЕНТИРОВАННЫЕ ЗАДАНИЯ
НА УРОКАХ РУССКОГО ЯЗЫКА И ЛИТЕРАТУРЫ
Н.А. Еленич
ГУ «Средняя общеобразовательная школа №34 инновационного типа
города Павлодара»
В соответствии с Государственной программой развития образования
Республики Казахстан на 2011-2020 годы, утверждённой указом Президента
Республики Казахстан от 07.12.2010 №1118, базовой задачей в среднем
образовании является переход на 12-летнее обучение. [1, с.52] Современный
этап развития общества характеризуется повышенным вниманием к
совершенствованию процесса образования, воспитания.
В связи со сказанным принципиально меняются цели образования.
Теоретические по сути и энциклопедические по широте знания, которые
долгое время были главной целью образовательного процесса, теперь
становятся средством. Таким образом, в отечественной школе происходит
смещение акцентов со «знаниевого» на компетентностный подход к
образованию. Это ведет к смене образовательной парадигмы и предполагает
поиск таких подходов и методов обучения учащихся, когда они приобретают
умения использовать полученные знания в различных жизненных ситуациях.
Конкурентоспособность человека на современном рынке труда, по
мнению специалистов, во многом зависит от его способности приобретать и
развивать умения, навыки и компетенции, которые могут использоваться
применительно к целому ряду ситуаций.
Компетентностный подход в обучении проявляется в освоении новой
деятельности для субъекта, когда он приобретает умения выполнять
неалгоритмизированные (новые для ученика) действия.[2, с. 128]
Компетентность
–
непосредственный
результат
образования,
выражающийся в овладении учащимися определенным набором способов
деятельности. Поскольку освоить деятельность (в отличие от действия) через
подражание невозможно, учащийся начинает управлять своей деятельностью,
используя (интегрируя) различные результаты образования (знания, умения,
навыки), формируя собственный «ресурсный пакет», необходимый для
формирования компетенции.[3, с. 24]
252
Компетенция в образовании – совокупность знаний, навыков, умений,
формируемых в процессе обучения той или иной дисциплине, а также
способность к выполнению какой-либо деятельности.
Экспериментальные программы и Стандарты 12-летней школы
определили предметные компетенции, являющиеся конкретизированными
целями и для обучения русскому языку и литературе в школе, а именно:
формирование
языковой,
лингвистической,
коммуникативной
и
культурологической компетенций, что заложено в новых учебниках для 12-
летней школы.
Компетентностный подход к обучению русскому языку позволяет
ответить на вопрос, как ученик владеет языком, на каком уровне: языковом
(владение нормами литературного языка), лингвистическом (знания о языке,
его устройстве), коммуникативном (владение языковыми средствами),
социокультурном (владение культурой речи и этикой общения на
национально-культурной основе).
В настоящее время в практике преподавания русского языка наметились
тенденции к созданию новых технологий, в частности технологий, связанных
с построением дидактико-методических систем обучения русскому языку и
литературе.
Большие возможности для языкового и умственного развития учащихся
содержит обучение грамматике родного языка, которое обогащает их знанием
основных законов и правил системы языка, морфологических и
синтаксических средств выражения мысли, способствует развитию
логического мышления школьников, является основой формирования
практических речевых и правописных навыков.
Проблема развития учащихся в процессе обучения рассматривается в
работах
известных
психологов
(Л.С.Выготского,
П.Я.Гальперина,
В.В.Давыдова,
А.Н.Леонтьева,
Н.А.Менчинской,
С.Л.Рубинштейна,
Н.Ф.Талызиной, И.С.Якиманской), дидактов (И.Я.Лернера, М.Н.Скаткина) и
методистов (А.Д.Дейкиной, Л.Д.Ходяковой, Т.И.Чижовой, Е.П.Прониной).
Однако результаты наблюдения за практикой преподавания говорят о том, что
развивающие возможности не реализуются в преподавании русского языка и
литературы в полной мере. Изучение состояния знаний и умений учащихся
показывает, что они не всегда осознают сущность основных языковых
понятий, с трудом дифференцируют разные языковые явления, слабо владеют
умениями аналитико-синтетической деятельности.
На основе анализа соответствующей методической литературы и
изучения опыта преподавания русского языка и литературы была установлена
необходимость поиска оптимальных условий языкового и литературного
развития учащихся. Это актуализировало проблему формирования языковой
компетентности учащихся и потребовало разрешения ряда объективных
противоречий между :необходимостью осуществления компетентностного
подхода к обучению русскому языку и литературе и недостаточной
подготовленностью учителя-практика к преподаванию учебного предмета в
253
условиях нового подхода к обучению; разработанностью в педагогической
литературе
теоретических
основ
компетентностного
обучения
и
недостаточным использованием их в лингводидактике и в школе; растущими
требованиями к языковой подготовке учащихся и качеством учебно-
воспитательного процесса, не всегда отвечающего этим требованиям.
Таким образом, возникает потребность в разрешении основного
противоречия между требованиями Образовательного стандарта по русскому
языку к уровню языковой подготовки учащихся и отсутствием условий,
обеспечивающих эту подготовку.
Поэтому целесообразно формировать ключевые компетентности через
специальные компетентностно-ориентированные задания. Вместе с тем,
таких заданий в учебниках, учебных пособиях, дидактических материалах
немного. Составление же компетентностно-ориентированных заданий
достаточно трудоемко. Поэтому учителя редко используют их на занятиях.
Стремление найти пути разрешения данных противоречий определило
проблему нашего исследования: в теоретическом плане —проблему
разработки модели компетентностно-ориентированных заданий для учащихся
в процессе изучения литературы и русского языка, в практическом плане—
разработку самих компетентностно-ориентированных заданий.
Анализ литературы по данной проблеме позволил определить структуру
(модель) компетентностно-ориентированного задания.
Стимул – погружает в контекст задания и мотивирует на его
выполнение;
Задачная формулировка- точно указывает на деятельность учащегося,
необходимую для выполнения задания;
Источник информации- содержит информацию, необходимую для
успешной деятельности учащегося по выполнению задания;
Бланк для выполнения задания- задает структуру предъявления
учащимся результата своей деятельности по выполнению задания;
Инструмент проверки:
аналитическая шкала – способ детализации критериев оценки
результатов выполнения заданий открытого типа, состоит из единой шкалы,
которая используется для оценки заданий открытого типа со свободной
формой ответа, и специфической шкалы, применяемой для оценки каждого
конкретного задания и уточняющей единую шкалу по параметрам
«содержание» и «организация» устного или письменного ответа учащегося;
модельный ответ – перечень вероятных верных и частично верных
ответов для задания открытого типа с заданной структурой ответа;
ключ – эталон результата выполнения учащимся задания закрытого
типа;
бланк наблюдения – способ детализации критериев оценки процесса
деятельности учащегося по выполнению задания.
Характеристики тестового задания:
254
Валидность – степень соответствия тестового задания своему
назначению;
Надежность – устойчивость тестового задания по отношению к
случайным внешним факторам;
Дискриминативность – степень чувствительности инструмента оценки
применительно к предмету оценки.
Нами разработана система КОЗ по литературе и русскому языку.
Использование компетентностно-ориентированных заданий позволяет
активизировать самостоятельную учебную деятельность школьника, изменив
характер его работы, изменить позицию и характер деятельности учителя,
изменить характера взаимоотношений между учителем и учеником
Эффективное решение вопросов обеспечения организованного перехода
на 12-летнее обучение требует объединённых усилий всего педагогического
сообщества, от каждого из нас будет зависеть, насколько успешно будет
реализовываться национальная политика Республики Казахстан в области
образования в условиях перехода на 12-летнее среднее общее образование.
Литература
1. Государственная программа развития образования Республики Казахстан на 2011-
2020 годы.- Астана, 2010
2. Болотов В.А., Сериков В.В. Компетентностная модель: от идеи к образовательной
программе. – Педагогика. 2003, № 10.
3 Хуторской А.В. Ключевые компетенции и образовательные стандарты – Интернет-
журнал «Эйдос». – 2002. – 23апреля.
4. Гетманская А.А. Формирование ключевых компетентностей у учащихся. Сайт ИД
«Первое сентября». Сайт фестиваля 2003-2004.
5. Зеер Э.Ф., Павлова А.М., Сыманюк Э.Э. Модернизация профессионального
образования: компетентностный подход. М. - 2005
6. Ирхина И.В. Современные ориентиры развития школьного образования в России.
// Гуманитарные и социально-экономические науки. 2005 № 2, с.152-154
7. Лебедев О.Е. Компетентностный подход в образовании. – Школьные технологии.-
2004.-№5
с.3-12 http://www.eidos.ru/journal/2002/0423.htm. – В надзаг: Центр
дистанционного образования «Эйдос», e-mail: list@eidos.ru.
8. Шишов С.Е., Агапов И.И. Компетентностный подход к образованию как
необходимость – Мир образования-образование в мире. 2001, №3
9. Каверина И. И. Реализация компетентностного подхода на уроках в средней
общеобразовательной школе. – Интернет-журнал «Эйдос». – 2007. – 22 февраля.
http://www.eidos.ru/journal/2007/0222-5.htm.
– В надзаг: Центр дистанционного
образования «Эйдос», e-mail: list@eidos.ru.
10. Лебедев О.Е. Компетентностный подход в образовании – Школьные технологии.
– 2004. – № 5. – С.3.
255
НӘУБЕТ ЖЫЛДАРЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ТАРИХЫНАН
БОЛАШАҚҚА ШЕРТЕР СЫР
Ш.Т. Еликбаева
Инновациялық Еуразия университеті, Екібастұз қаласы
Қазақ елі тәуелсіздік алғанға дейін үш ғасырға жуық уақытын
бодандықта өткізіп, саяси тәуелсіздігі үшін күресті. Сонау монғол-татар
шапқыншылығынан бастап, көршілес жоңғарлардан, одан қала берді арқа
сүйеген орыс ағайындарынан бостандық алу үшін талай жас ғұмыр қыршын
кеткенін біреу білсе де, біреу біле қоймас.
Тек бостандықты армандаған қазақ халқы осындай елге айналу үшін
тағдыр талқысын көріп, ел болып қалу үшін, елдігін сақтау үшін бар
ғұмырын күреске арнады. Көне түркінің тасқа салған таңбасы, қолына қару
алып, қол жинап атқа қонған арда ағаларым мен азаттықтың таңы үшін
«Алаш» деп атын қалдырған, желтоқсанның ызғарлы желінің құрбаны болған
қазақ тарихын ашқанда тәуелсіздіктің қандай жолмен келгенін ұғынуға
болады. 1917 жылы Патша тақтан құлағанда «Бостандыққа жеттік, патша
езгісінен құтылдық» деген халықтың қуанышының соңында не тұрғандығын
алдыңғы қатарлы зиялылар сезіп, білгенімен олар қауқарсыз еді. Себебі
тобыр атты халық кеңестік жүйенің «еркіндік», «бостандық», «теңдік»,
«еңбекшілер үкіметі» деген лепірме сөзіне көбірек сенді. Кеңес үкіметінің
геноцид саясатын кеш түсінген қазақ халқы ұлттық менталитетінен
айырылудың аз-ақ алдында тұрды.
Бірақ осы дәуірде, Кеңестік цензурада біз соңғы қамал тілімізден ғана
емес, еліміз бен дініміз, жеріміз бен ұлттық мінезімізден де айырыла
жаздадық. Оның себебі қазақ тарихқа ауыз салған кеңестік жүйе еркін
ойлауға, тұлға болып қалыптасуға, азат ұрпақ болуға шек қойды. Еркіндік
алған ұрпақ өз тарихының бұралаң жолын танып білуімен қатар егемендіктің
еркін дәмін ажырата білуі керек.Тәуелсіз қазақ тарихы мен қызыл империя
құрсауындағы тарихтың ара жігін ажырата алсақ, қоғамда бәсең тартқан
отансүйгіштік қасиетті қайта оятуға мүмкіндік туар еді.
1991 жылғы таңның қазақ елі үшін қуаныш пен бақыт таңы боларын
тоталитарлық жүйенің құрбандары жүректерімен сезе білсе дағы,
өзькөздерімен көре алмауы қиын – ақ. Сан ғасыр бойы бостандық пен
еркіндікті аңсаған ата – бабаларымыздың тілеуі мен арманы біздің еншімізге
бұйырды. Бұған да тәуба дейміз. Тәуелсіздігіміз бен бостандығымыз
ұзағынан болғай.
Егеменді ел болу қазақ халқының көптен күткен қуанышы еді. Азат адам
өз тарихының бүгінгісін ғана біліп қойғысы келмейді, ол өткенге де үңіліп,
тарихтан тағылым алуды қалайды. Қазақтың еркін даласын иен жайлап,
намысын ту еткен, ат үстінде мемлекет құрып, жауына қарсы шапқан, кешегі
әлемді өнерімен тәнті етіп, Еуропаның үрейін алған сақ пен ғұнның
ұрпағыталай тағдырды басынан өткерді.
256
Қазақстан тарихында ақиқат тұрғысынан баға беретін және сол кездегі
жіберілген зұлымдықтардың сырын ашатын кезеңдердің бірі-елімізде, оның
ішінде Қазақстанда, ауыл шаруашылығын ұжымдастыру кезеңі болып
табылады. Ал тарихи шындықты ашу үшін тарихи деректерге негіздеп,
дәлелдеу қажет.
ХХ ғасырдың 20-30 жылдары Қазақстанда жаппай ұжымдастыру
жүргені мәлім. Осындай науқанның тосыннан басталып кетуі мамыражай
отырған халықты дүр сілкіндірді.
1925 жылы өткен өлкелік Ү партия конференциясының жерге
орналастыру туралы шешімінде таптық принцип ұлттық принциппен
алмастырылды. Бірінші кезекте тек қазақ халқы жерге орналастырылды.
Сөйтіп республикадағы жаппай жерге орналастыру мұнда тұратын
қазақтардың, орыстардың, украиндердің, ұйғырлардың, барлық ұлттар мен
халықтардың еңбекшілерін бай-кулактарға қарсы күресте күшін біріктіруде
дер кезінде бағытталмады. Ұлт араздығын өршітіп, ұжымдастыру кезінде бел
алған отырықшылдық уклонға негіз болды.
1928 жылдың күзінде өлкеде 696 ірі бай жартылай феодалдардың мал-
мүлкін тәркілеу іске асырылды. Байлардан тартып алынған мал-мүлік 20626-
дан астам кедей қожалығын нығайтуға, 293 жаңа мал шаруашылығы
артельдерін, 5 совхоз құруға мүмкіндік берді. Осы науқанның нәтижесі
туралы сол кездің өзінде-ақ екі түрлі пікір қалыптасқан.Өлкелік партия
комитетінің І хатшысы Ф.И. Голощекин Қазан дауылының басы, реформаның
үлгісі ретінде қарастырды. Т.Рысқұлов болса, бұл пікірде асыра сілтеушілік,
әсіреқызылдық басым екендігін атап көрсетті. Қазақстанда ұжымдастыру
лениндік принциптердің өрескел бұрмалануына жол берілді. Шаруаларды
ұжымдастыруда олардың еріктілігі сақталмады.,олардың ой-пікірімен
есептескен жан болмады. Жалған белсенділер әкімшілдік әдістермен
ғажайып шеберлік көрсетті. О.Исаев өзінің Қазақ өлкелік комитетінің VІ
Пленумында жасаған баяндамасында Торғай белсенділерінің: «Асыра сілтеу
болмасын, аша тұяқ қалмасын» деген әсіреқызыл, әпербақан ұранын
келтіргені сол-ақ екен, жалған белсенділер оны қағып әкетіп, саяси ұранға
айналдырып жіберді. Шындығында осылай болды да. Тек қана Торғайдағы
миллионнан астам малдан небары 98 мың ғана мал қалды.Талас ауданында
«кімде-кім колхозға кірмейтін болса оған жер шөлден, не таудан беріледі,
суармалы жерден қуылады»,- депқоқан-лоқы жасалды. Ара қашықтығы 50
шақырым жерде орналасқан 700 шаруашылық бір жерге көшірілді. Қостанай
облысы Затабол ауданында мал, құс қана емес, қарбыздан, қиярдың
тұқымына дейін ортақтастырылды. Әулиеата ауданында 1929 жылдың өзінде-
ақ жарты миллионға жуық малдан 7 мыңға жетер-жетпес мал қалды.
Қазақ шаруашылығын ұжымдастыру мен отырықшылдыққа бірден
көшірмекші болған белсенділер әкімшілдік әкіреңдеу әдісіне көшті. 1932
жылы бір ғана көктемдегі егіс кезінде 300 уәкіл жұмыс істеді. Шу ауданында
1932 жылы ақпанда шаруаларды үш күн ішінде отырықшылдыққа көшіру
туралы белсенділердің «еңбегін» айтпай кетпеу мүмкін емес. Айналасы 160
257
шақырым жерден Зайсанға 400 киіз үй тігіп, «қала» жасады. Жазғытұрым
халықтың көпшілігі қырғыз еліне, ал қалғандары басы ауған жаққа көшіп
кетті.
1932 жылы «Большевик Казахстана» журналында К.Черкасовтың
«25 мыңшылдар ұжымдастыру жолындағы күресте» өлкелік слетінің
қорытындыларына сәйкес мақаласы жарық көрді. Онда: «1930 жылдың
28 желтоқсанынан 1931 жылдың 2 ақпанына дейінгі аралықта өткен
25 мыңшылдықтардың өлкелік соеті жер-жердің фабрика, зауыт, ірі өндіріс
орталықтарынан колхоздарға жіберілген адамдардың бір жылдық
жұмысының есебін тыңдады. Олардың 1200-і колхоздарда қалса,
бірсыпырасы
әртүрлі
себептермен
шығып
кетті,
дегенмен
25 мыңшылдықтардың жұмысы барысында кедейлер мен шаруалар бір-біріне
жақындады»- деген болатын.
КСРО ОАК мен Халық Комиссарлары Кеңесінің 1930 жылғы
1 ақпандағы «жаппай ұжымдастыру аудандарында ауыл шаруашылығын
социалистік жолмен қайта құруды нығайту және кулактармен күресу
шаралары жөнінде» қаулы қабылданды.
Осы қаулы бойынша ұжымдастыру мен тәркілеуді бөле – жара қарауға
болмайтынын кеңес заңы бекітіп берді. Шаруаларды колхоздарға біріктіру
ресми түрде айтылғанымен, іс жүзінде зорлық-зомбылық орын алды.
Колхоздарға бірігу туралы өтетін ашық жиналыстарда «кім колхозға қарсы?»,
– деген мәселелер қаралды. Шаруалар еріктілік білдірмеген жағдайда оларды
«қарсылық жасап отырған қанаушы элемент» деп есептеп, кулактар мен
байлардың қатарына жатқызып, тап ретінде жою туралы іс қаралды.
Күштеп ұжымдастыру, ауыр салықтар салу жеке қожалықтардың астық
өндіру өндірісін әлсіретті. Олардың астық дайындаудағы үлесі 3 пайыз
болуына қарамастан ауыр астық салығымен тұншықтырылды. Қызылорда
облысында өмірі астық екпеген Испаевқа 75 пұт астық салығы салынды. Ол
салықты төлеу үшін 8 бас малын салып 20 пұт астық өткізген. Сонда да
малын «қасақана сатты» деп сотқа тартылған. Осы деректерге ғана қарап,
кеңестік өкіметтің қандай жүйемен жұмыс істегендігін, тарих шындығының
түптің түбінде ащы айғайы естілетіндігін көруге болады.
1931 жылы Қазақстан Өлкелік Комитеті қаулы қабылдайды. Онда
«Союзмясо» 25000 ірі қараны етке тапсыру, жем шөппен қамтамасыз етілсн:
1-16 наурыз аралықтарында 600000 қой, 100000 ірі қара дәрігерлік тексеруден
өткізілсін, мал сою орындарының тазалық деңгейі көтерілсін: Семейде «ет
өндіру техникумы ашылсын»; ал Халық Ағарту Комитеті осы техникумға
қабылданғандардың 75 пайызы қазақтар мен шығыс халықтары болғандығын
қамтамасыз етсін,-деген.
Сол кездегі қиын-қыстау кездің тағы бір көрнісі - отырықшыландыру
саясаты. Егерде ұлттың өзіндік ерекшелігін ескеріп, халықпен санасып
жүргізілсе, бұл оқиға өркениетке біртабан жақынырақ, мәдени өркендеу
болар еді. Бірақ та қазақ халқы үшін бұл саясат үлкен қайғы болды.
Ф.И. Голощекин: «екі жылдың көлемінде күш біріктіретін болсақ, қазақ
258
ауылдары үшін ұжымдастыру саясатын аяқтап, көздеген мақсатымызға
жетеміз» – деді.
Үкімет пен партияның осы науқанды іске асыруы туралы А. Звонаевтың,
В. Муравьевтың мақалалары жарық көрді. Ал осы жұмыстың жергілікті
жерлердегі жетістіктері мен кемшіліктері туралы Ш. Жантілеуов пен Қайып
Назаровтың мақалалары жарияланды.
Сол кездегі деректер бойынша қолдан жасалған нәубет қазақ халқының
ұлт болып өсіп - өркендеуіне, демографиясының орны толмас қасіретке
ұшырауына тікелей жол болды. Қолындағы мал - мүлкінен айырылған қазақ
елі қынадай қырылып жатты. Соның бір ғана мысалын келтіре кетейік:
«Азық – түлік қиыншылығына байланысты Ақсу ауданында 1932 жылдың
қазанынан қарашасына дейін өлгендердің саны 1083; ал табиғи өліммен
өлгендері – 2264 адам. Аудандық атқару комитеті төрағасының мәліметі
бойынша адам етін пісіріп, екі шелекке салып алған әйелдер ұсталған».
Осындай деректерді оқып отыра, төбе құйқаңның шымырламауы мүмкін
емес. Адам айтса сенгісіз аштықтың салдары және тікелей себепшісі ХХ
ғасырдың басындағы халыққа жұмақ орнатпақшы болған қызылдардың,
большевиктердің іс - әрекеті еді.
Аштықтан ісінген адамдарға көмек ұйымдастырылмағаны аздай,
босқындарды қуып, кей жерлерде оларға ұры деген жала жабылып, соққыға
жығады, сотсыз өлтіреді. Жергілікті жерлерде мұндай қылмыстарға жол
беруге Ф.И.Голощекиннің «Большевик Казахстана» журналының 1931 жылғы
санында жарияланған «Нан үшін күрес – социализм үшін күрес» мақаласы да
түрткі болды. Онда автор «Зиянкестік жасаған немесе партия саясатына
қарсы шыққан әрбір адам жауапкершілікке тартылсын, сонымен қатар көшуге
үнемі дағдыланған халықты құр сөзбен ұжымдастыруға болмайды, оларға
қарсы басқа шара қолдану керек» деген болатын. Тіпті бір құжатта ауылда
өткізілген әрбір жиында міндетті түрде «Кім колхозға қарсы?», «Кім
ұжымдастыруға қарсы?» деген сұрақтар қойылған.
Сол кездегі халық басына төнген қатердің зардаптарын қазір көптеген
ғалымдар зерттеп, құнды мәліметтермен толықтыруда. Солардың бірі Талас
Омарбеков өз зерттеулерінде «1930-31 жылдары ауа көшушілерден қазақтың
азаюы 12-15 пайыз болды, олар өздерімен бірге 1,5-2 млн. мал айдап әкеткен»
деп баяндайды. Ол тағы да «...егер 1928 жылы Қытайға барлығы 416 қожалық
кетсе, 1930 жылы-3478, 1931 жылы 2009 қожалық көшіп кеткендігін» айтады.
1928-1932 жылдардағы ұжымдастыру қарқынды жүргені соншалық,
1932 жылы Қазақстан ұжымдастырудан КСРО бойынша екінші орынға
шықты.
Қазақ елінің осындай тарихты бастан кешіргенін бүгінгі жас ұрпақ біліп
өсуі қажет. Кешегі тарихын білмей болашаққа қадам басу мүмкін емес
екендігін өркениетке бой сермеген кез келген халықтың білері хақ.
Жаппай ұжымдастыру мен тәркілеу саясатының салдарынан және
кеңестік жүйенің тоталитарлық саясатының «ақтаңдақтары» ашық оқытылар
259
күннің туғандығы – бұл да бізге бұйырған құдіреттің үлкен сыйы болса
керек, тек ұзағынан сүйіндіргей.
Достарыңызбен бөлісу: |