Мәдени жа һан да ну процесі не бай ла ныс ты қо сым ша ақ па рат тар  жи нап, презентация дай ын даң дар. АРМАН

40
§5.
 
Ла тын әліп биіне кө шу –
 
жа һан да ну тала бы
1.
«Ла тын гра фи ка сы на кө шу – за ман та ла бы» де ген пі кір ге қа лай 
қа рай сың дар?
2.
Екі мә тін нің құ ры лы мы мен тілдік ерекшелігін са лыс ты рың дар.
«Қа зақ ті лі әліп биін ки рил ли ца дан ла тын гра фи ка сы на 
кө ші ру ту ра лы» ҚР Пре зи ден ті нің 2017 жыл ғы 26 қа зан да ғы 
№569 Жар лы ғы на өз ге ріс ен гі зіл сін:
1. Атал ған Жар лық пен бе кі тіл ген ла тын гра фи ка сы на не гіз-
дел ген қа зақ ті лі әліп биі осы Жар лық қа қо сым ша ға сәй-
кес жа ңа ре дак ция да жа зыл сын.
2. Осы Жар лық жа рия лан ған кү н нен бас тап қол да ныс қа 
ен гі зі ле ді.
(а за стан Рес пуб ли ка сы ны Пре зи ден ті Н.Ә.На зар ба ев 
Ас та на, Аор да, 2018 жыл ы 19 а пан)
Ла тын гра и ка сы на не гіз дел ген қа зақ ті лі әліп биі
Жазылуы
ыбыс
Жазылуы
ыбыс
1
A a
[ a ]
1
[
ң
]
2
Á á
[
ә
]
1 8
O o
[
о
]
3
B b
[
б
]
1 9
Ó ó
[
ө
]
4
D d
[
д
]
2 0
P p
[
п
]
5
E e
[
е
]
2 1
Q q
[
қ
]
6
F f
[ ]
2 2
R r
[
р
]
G g
[
г
]
2 3
S s
[
с
]
8
[
ғ
]
2 4
T t
[
т
]
9
H h
[
х
]
, 
[ ]
2 5
U u
[
ұ
]
1 0
I i
[
і
]
2 6
Ú ú
[
ү
]
1 1
[
и
]
, 
[
й
]
2
V v
[ ]
1 2
J j
[
ж
]
2 8
Y y
[
ы
]
1 3
K k
[
к
]
2 9
Ý ý
[
у
]
1 4
L l
[
л
]
3 0
Z z
[
з
]
1 5
M m
[
м
]
3 1
S h s h
[
ш
]
1 6
N n
[
н
]
3 2
C h c h
[ ]
АРМАН
-
ПВ
 
баспасы
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17 
мая
2019 
года
№
217

41
Латын гра икасына көшу – заман талабы
Көрші буындардың, дыбыстардың бір-біріне ықпал 
жа сап, өзара ұқсауы үндестік заңы (сингармонизм) деп ата-
ла ды. Сингармонизм гректің 
syn –
«бірге» және 
har mo ni
– 
«байланысу», «үндесу» деген сөздерінен шыққан. Син гар-
мо низм заңдылықтары бойынша сөздің алғашқы буыны 
жуан болса, келесі буындары да жуан және оған жалға на тын 
қосымша да жуан болады. Сөздің алғашқы буыны жіңішке 
болса, келесі буыны да жіңішке және оған жал ғанатын 
қо сым ша да жіңішке болады. 
Осының бәрінің негізінде Ахмет Байтұрсынұлының: 
«Қа зақ сөзі екі түрлі: бір түрі – жуан, екінші түрі – жі ңіш ке. 
Жуан сөз дің ішіндегі дыбыстарының бәрі жуан болады, жі -
ңіш ке сөз дің ішіндегі дыбыстарының бәрі де жіңішке бо ла-
ды», – де ген пікірі жатыр. 
Бұдан шығатын қорытынды: қазақ жазуына негізделген 
латын графикасының мүмкіндігі сингармонизм заңына ті ке-
лей тәуелді.
Біріншіден, әлемдік тәжірибені ескере отырып, латын 
әліп биінің реттік орналасу тәртібін сол күйінде қалдырдық. 
Мысалы, ағылшындар, немістер, итальяндар, түріктер, тіп ті 
әзірбайжан мен өзбектердің латын әліпбиінің ор на ласу ре ті 
(кейбір ерекшеліктерді қоспағанда) бірдей. Ал ай ты луы, 
оқы луы басқаша. Біз әріптердің дыбысталуын сол күйінде 
қал дыр дық. 
Екіншіден, латын әліпбиін пайдаланатын елдерге ортақ 
заң дылық – транскрипция. Транскрипция сөздің оқылуын, 
ды бысталуын білдіреді. Сондықтан Қазақстандағы жазу тілі 
ла тын графикасына көшкен жағдайда, оның транскрип ция сы 
қо са ұсынылады.
Қоғам дамуының заманауи талаптарына лайық болу үшін, 
қазақ жазуының латын графикасына көшуі – мемле кет тік 
деңгейдегі мәселе. Әлемдегі елдердің 70%-тен астамы латын 
қарпін қолданады. ХХІ ғасырда латын әліп биі техноло гия, 
ақпарат, коммуникация тіліне айналып отыр. Бұл оның эко-
но ми калық тиімділігін де айқындайды.
(Арман Байадам)
3.
ХХІ ға сыр да ла тын әліп биіне кө шу мә се ле сі не лік тен өзек ті болып 
отыр? Дә лел де рің ді кел ті ріп, ой ла рың ды ор та ға са лың дар.

жүктеу/скачать 6,25 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: