Сәнік 3., Садыканұлы Б. Қаракерей Қабанбай. - Алматы: Жазушы, 1991. - 141 б

1 7 6
4-ТАРАУ. Батыр - әлеуметтік-мәдени категория
Батырлық жырлардағы батырлардың аттары өздерінің архаи- 
калық эпостан қалған ерекше қабілеттерінің кейбірін сақтап қа- 
луымен қатар, үлкен ақыл-естің, адалдық, сенімділік сияқты мо- 
ральдық қасиеттердің иесі болған аса қадірлі жануарлар, орасан 
зор эпикалық тұлғалар дэрежесіне беріледі.
Қазақ эпосының пайда болуына, әсіресе, инициация үрдісімен 
шамандық мифтер үлкен әсерін тигізген. Бірқатар зерттеушілер 
көшпелі халықтардың инициация салтының атпен, соның ішінде 
атты үйрету, бас білдіру әрекетімен өзара байланыстылығын атап 
көрсетеді. Батырға «өзіне арналған» аттың бас білдіруіне қарап 
есім берілетіні кездейсоқтық емес. Бұл жасөспірімнің жауынгер 
ретінде пісіп-жетілгенін дэлелдейтін инициацияның өзіндік бір 
түрі. Эпоста көбіне атқа бас білдіруден соң батырға есім беру сал- 
танаты болады», - деп жазады Р.С. Липец 469 Қазақ халқында да 
өткен дәуірлерде батырға, оның атына есім беру рәсімі иници­
ация салтының бір бөлігі болған деп болжамдауға негіз бар жэне 
бұл рәсім фольклорда кең көрініс тапқан (мысалы, Керқұла атты 
Кендебай, Қара қасқа атты Қамбар бек). Г.Н. Потанин: «Моңғол 
жэне шығыс түркі ертегілерінде (автор бүл сөзді «эпос» мағы- 
насында қолданып отыр - авт.) батырдың жасөсіпірім шағынан 
ересек жасқа өтуі атап өтілетін салт жиі баяндалады. Бұл жағ- 
дайда батырға жаңа есім беріледі» деп жазады470 С.А. Плетне­
ва «оғыздарда 15 жастағы жасөсіпірім өзіне есім жэне мінетін ат 
алып, ересек жауынгер деп есептелетінін» атап өтеді. Оның ай- 
туына қарағанда бұл салт қоғамдық дамудың белгілі бір сатысын- 
да әлемнің барлық халықтарында болатын инициация салтының 
қалдығы болып табылады екен. С.А. Плетнева «Көшпелі халық- 
тардың көптеген ертегілері қаһарманның экесінен өзіне есім бе- 
руді, қару-жарақ пен мінетін ат беруді сүраған жауапты сәтінен 
басталады», - деп жазады471. Сондай-ақ ол ежелгі түркілердің ко-

жүктеу/скачать 7,97 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: