1.1. «Батыр» сөзінің этимологиясы
29
не XIII ғасырдағы татарлардың Солтүстік Кавказды бағындыр-
ған кезіне дейін енген сияқты. Бахатур
сөзі қыпшақтарда болған
сияқты» деп жазды116. М.И. Артамонов осы кезеңде хазарларда
тарады деп жазды117
Қазақстандық белгілі зерттеуші И. Ерофеева: «тюрко-мон
гольское слово «батыр», «багатур», «бахадур» первоначально оз
начало храбреца, вызывающего врага перед битвой на противо
борство. В этой транскрипции оно еще в XIV в. проникло в русс
кий язык,
потеснив более ранний, автахтонный термин южнос
лавянской книжности «храбр», т.е. «воитель». Наряду с
русской
калькой данного термина - «богатырь» в Московском государстве
конца XV - первой трети XVI века для обозначения иноземных
храбрых воинов уже использовался
собственно тюркоязычный
термин «батыр», подтверждением чему могут служить отдель
ные замечания небезызвестного автора «Записок о Московии»,
германского посла Сигизмунда Герберштейна (1486-1566), впер
вые услышавшего это наименование от русских людей», - деп тұ-
жырымдай ды 118.
«Батыр» немесе «багатурь» сөзі орыс жылнамаларында тек
монгол-татар кезеңінде ғана
пайда болганымен белгілі ақын,
зерттеуші Олжас Сулейменов «АЗиЯ» атты еңбегінде «Игорь пол-
кы туралы» жырдагы «бойтур» сөзін «батыр сөзімен байланыс-
тырады. Ол «батыр» сөзінің «буйтур», «батыр», «батур», «боо-
тур», «богатурь», «богатырь» делініп пайдаланылганын, мүндағы
буйтур сөзінде буй-тағы,
жабайы дегенді білдірсе, тур-өгіз, бұқа
деген мағынада айтылады, осы екі сөз қосылып айбынды, күшті,
өгіздей күшті дегенді білдірсе керек деген болжамдар жасап өте-
д і119 О. Сүлейменовтың бұл пікірлері
кей жағдайларда VII-VIII
ғасырлардағы оғыз батырлар жыры туралы баяндалатын Қорқыт
ата кітабындағы «Дерсе хан ұғлы Бұқаш хан туралы» жырымен
түйіндес болып келеді. Бұл жырда басты
кейіпкер Дерсе ханның
Достарыңызбен бөлісу: 
