Энгельс Ф. Происхождение семьи, частной собственности и государства. - М.: Полит­

42
1-ТАРАУ. Қазақ коғамындагы батырлық дәстүрлердін тарихи бастауы ...
міздей кеңесте сайланған эскери көсем ерекше жағдайға ие бола- 
ды. Ол әскери кеңесті басқарады. Соңғы шешім қабылдау кезінде 
оның даусы шешуші рөлге ие болады. Әскери көсем жекелеген 
адамдарды ғана емес, тіпті руларды да жазалауға, сондай-ақ со­
тые қажеті үшін салык жинауға, соғыстан түскен олжаны бөлісу 
кезінде басқалармен салыстырғанда үлестің көп бөлігін алуға да 
кұқылы болады. Қүқыктарының шексіздігіне байланысты мұн- 
дай эскери көсем құқықтары бірдей басқа қауым мүшелері ара- 
сында алғашқы болу мәртебесін иеленеді. Соғыстан түскен олжа 
тек көсемді есептемегенде жорыққа қатысқандардың арасында 
теңдей бөлінеді.
Бұл кезеңдегі эскери үйым шаруашылықтық координациямен 
сэйкес келуі шарт емес. Бұл кезеңдегі эскери көсем дегеніміз -
жеке басының ерлігімен, батырлығымен көзге түскен, эскери та­
ланты мен эскери қимылдар жүргізу шеберлігі бар, дене бітімі де 
өзіне сай, барлық рулық бірлестіктер мүшелерінің алдында жеке 
басының беделі жоғары тұлға. Басқаша айтқанда біздің зерттеу 
нысанымыз болып отырған - батыр. Бұл дегеніміз көшпелілер 
қоғамында мемлекеттілік пайда болғанға дейінгі рулық, қауым- 
дық биліктің бір үлгісі болып табылады152.
Көшпелілердің эскери құрылымы ғылыми эдебиеттерде «эс­
кери демократия» ұғымымен теңдестіріледі. А.М. Хазанов ерте 
көшпелілердің эскери қүрылымын тек соғыс кездерінде ғана уа- 
қытша пайда болатын «өзінің құрамы бойынша ағымды» болып 
келетін «жағдайлық көсемдікпен» (ситуационное вождество) те- 
ңестіреді153
Зерттеушілер эскери демократия түріндегі басқару аппараты- 
ның болуы қоғам өзінің рулық құрылымының даму шегіне жет- 
кендігін жэне оның ыдырауына алғышарттар болып табылатын 
құбылыстардың пайда болғанын көрсетеді, - деп атап өтеді154 
Ал, аридттық аймақтағы рулық қауым қола дэуірінің басында

жүктеу/скачать 7,97 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: