Информатиканы оқыту формалары мен әдістері

В.Г. Крысько [23] оқыту формаларын үш топқа: жоспарлыоқыту (сабақ, дәріс, семинар, үй жұмысы, емтихан және т.б.), жоспардан тыс (бригадалы-зертханалық сабақтар, консультация беру, конференциялар, үйірмелер, экскурсиялар, ілгерілету бағдарламасы бойынша сабақтар) және қосымша (топтық және жеке сабақтар, теңестіру топтары, репетиторлық) деп бөледі.

Қазіргі көптеген басылымдарда жалпы оқу формалары және оқу-тәрбиелік процесті ұйымдастыру формалары болып ажыратылады [6,13,45 және б.].

Жалпы оқу формалары – жаппай, ұжымдық, топтық, жұптық, жеке және оқушылардың ауысымды құрамы деп бөлінеді [45]. Жалпы оқу формалары негізін – оқушылардың өзара және мұғаліммен оқушылар арасындағы ерекше комуникативті әрекеттестіктері құрайды.

А.И. Бочкин [3] айтқандай, компьютердің ықпалы мұғалімнің көрсеткенін оқушылардың дереу жаңғыртып орындау мүмкіндігімен айқындалады. Бұл ретте, мұғалім оқушылардың жаппай және жеке жұмыс әрекеттерін ұйымдастыру және бағдарламалық басқаруымен қатар, олардың компьютерлерін сәйкес режімдерге (жаппай немесе жеке әрекеттерін) ауыстырып, сондай-ақ оқушылардың барлық жұмыс орындарында компьютерлік ортаның бірыңғай жағдайын орнатады.

Оқытудың жаппай формасында оқушылардың іс-әрететтері мұғалімнің басқаруымен жүзеге асатыны айқын. Бірақ, әрекеттердің жалпы тәсілдерін игерген сайын, оқушылардың жұмысы да жекелене түсетінін (көмек сұрамайды) айта кету керек.

Ұжымдық оқыту формасының жаппай оқытудан

айырмашылығы, сынып оқушыларының арасында лидері бар қарымқатынас ерекшеліктерімен қалыптасқан жеке ұжым ретінде қарастырылады.

Оқытуды ұйымдастыру түрі – уақытпен шектелген оқыту үрдісінің жеке буынының құрылымы.

ЭЕМ жекелеп оқыту формасын қайтадан жаңғыртты. Педагогикалық бағдарламаларды және мультимедиа курстарының таралымын көбейту мен Интернет ресурсын пайдалану арқылы оқытудың жаппай формаларының мына: ең үздік мұғалімдерден сабақ алу, ақпараттың әртүрлі көздерін пайдалану артықшылықтары сақталады. Компьютер жаппай және жеке оқыту арасындағы қайшылықты жояды.

Оқытудың сыртқы формалары – сабақтың белгілі бір түрін – сабақ, дәріс, семинар, саяхат, практикум, факультативтік сабақ, емтихан, пәндік және техникалық шығармашылық үйірмелер, оқушылардың ғылыми қауымдастықтары және т.б. білдіреді. Олар мақсаттан, мазмұннан, әдістерден, оқыту құралдарынан, оқушы мен мұғалім арасындағы қарым-қатынастардан тұратындықтан, өзара біріктіруші рөлін атқарады.

Оқытудың қосымша ұйымдастыру формалары, білімдегі кемшіліктердің орнын толтыру, біліктілікті және дағдыларды қалыптастыру, оқу пәніне жоғары ынтаны қанағаттандыру мақсатына арналады [34]. Қосымша сабақтарда әртүрлі көмектесу формалары ұйымдастырылуы мүмкін: жеке сұрақтарды түсіндіру, нашар оқушыларды жақсы оқушыларға бекіту, тақырыпты қайта түсіндіру.

Пәнді тереңдетіп оқу және танымдық қызығушылығын арттыру үшін, жеке оқушылармен жоғары қиындықты есептер шығарылады, бағдарламадан тыс ғылыми проблемалар талданады, қызығушылықты тудырған проблема бойынша өз бетімен игеруге бағытталған нұсқаулар беріледі.

Қосымша сабақтармен кеңес беру тығыз байланысты. Олар ағымды, тақырыптық және жалпылама (мысалы, емтиханға немесе сынаққа дайындалғанда) болып бөлінеді.

Сабақта компьютерді пайдаланудың ұйымдастыру формалары – көрсету (демонстрациялау), жаппай зертханалық жұмыс және жаттықтыру (практикум) сабақтары болады.

Жаппай зертханалық жұмыс кезіндегі мұғалімнің басты рөлі – оқушылардың жұмысын бақылау (оның ішінде жергілікті желі арқылы), оларға шұғыл көмек көрсетіп отыру.

Пайдаланылатын бағдарламалық құралдардың әртүрлі дидактикалық мақсаты болуы мүмкін: жаңа тақырыпты меңгерту (мысалы, оқытушы бағдарламалардың көмегімен), жаңа тақырыпты бекіту (мысалы, жаттықтырушы бағдарлама арқылы), алған білімдерін немесе операциялық дағдыларын тексеру (бақылаушы бағдарламалардың немесе компьютерлік тестілердің көмегімен).

Жеке жаттықтыру (практикум) сабағы – күрделілік деңгейі жағынан, өзіндік деңгейі жағынан әртүрлі тапсырмалармен сипатталатын, жаппай зертханалық жұмыстармен салыстырғанда анағұрлым қарқынды жұмыс түрі; оқулықтарға, анықтамалық құралдарға, Интернет ресурстарына сүйену арқылы; мұғалімге неғұрлым күрделі сұрақтар қою арқылы іске асады.

«Дәріс» терминінің екі мағынасы бар: ол форма және әдіс. Дәріс қашанда жаппай өтеді. Ол көрнекілік және демонстрациялау құралы ретінде компьютерді пайдалану арқылы өткізіле алады, ол үшін дәріс компьютерлік сыныпта өтуі керек. Оқушыларда компьютерде алдын ала дайындалған конспектілері болған кезде (мысалы, гипермәтін немесе презентациялар түрінде) танымдық қызметтің өзін-өзі басқару деңгейі жоғарылап, маңыздысын жаза алмай қалу үрейі жоғалады. Оқушылар конспектінің баспалық түрін де ала алады. А.И.Бочкин атап өткендей, егер қағаз бетінің сол жағында негізгі мәліметтің тезистері, оң жағында оқушының ой-пікірін жазуына орын қалдырылса конспекті оңтайлы болар еді. Бұл әдіс оқушының жеке әрекет етуіне, ойлау қабілетін дамытуға өз әсерін тигізеді.

«Көзбе-көз» компьютерлік әдістің дербестігін алдын алуда ұжымдық жұмыс формалары да семинарда іске асады. Семинарда рөлдік ойындарды қолдану да өте орынды, себебі оларды талқылап отыру керек.

Оқушы семинар жұмысының қорытындысы қалай шығарылатындығын білуі тиіс. Оқушы нені тапсыру керектігін білу үшін, ықтимал бақылау нәтижелерінің тізімін келтіріп кетейік:

түзетілген, енгізуге дайын алгоритм мәтіні;

ЭЕМ-сіз толтырылған алгоритмді орындау кестесі;

бағдарламамен болатын диалог жобасы;

нұсқаулық бойынша сұрақ жауаптары;

өзінің немесе өзгенің бағдарламасының нұсқаулығы;

өзінің немесе өзгенің бағдарламасына ой-пікірі;

бағдарлама жұмысынан күтілген нәтижені сипаттау;

ойынға қатысушыларының рөлдік әрекетін сипаттау, белгіленген қателіктерді анықтау.

Жобалы оқыту түрі. Оқытудың бұл түрі, оқушылардың шығармашылық әрекеттеріне негізделеді. Жобалы оқыту түрінің белгілері келесідей:

жобаға дайындықтың ұйымдастырушылық кезеңінің болуы – өзіндік таңдау мен шешім нұсқасын әзірлеу, бағдарламалық және техникалық құралдарды таңдау, ақпарат көзін таңдау;

жоба қатысушылары арасынан лидерді таңдау

(ұйымдастырушы, үйлестіруші), рөлдерді үлестіру;

өзін-өзі сараптау және өзін-өзі бағалау кезеңінің болуы (қызмет рефлексиясы), нәтижені қорғау және орындау деңгейін

бағалау;

әрбір топ жеке жобаны әзірлеумен айналыса алады немесе ұжымдық жобаны әзірлеуге қатысу мүмкіндігі бар.