Абдыхалыкова жазира есенкелдиевна
АҚШ–тың жоғары білім беру жүйесінде академиялық қолдау көрсету орталықтарының маман даярлаудағы рөлі
жүктеу/скачать 0,54 Mb.
|
disser abdykhal
| 1.2 АҚШ–тың жоғары білім беру жүйесінде академиялық қолдау көрсету орталықтарының маман даярлаудағы рөлі
АҚШ университеттерінде ғасырлар бойы дамып, қалыптасқан, «академиялық қолдау көрсету» ұғымын, оны жүзеге асыратын орталықтарды қарастырмас бұрын, осы мәселенің себеп-салдарын жете түсінуге мүмкіндік беретін, АҚШ-тың жоғары білім беру жүйесінің маман даярлаудағы мақсатын, жаһандану уақытындағы жоғары білім беру саясатынының маңызды бағыттарын анықтауымыз қажет. Бұл мәселеге қатысты, американ ғалымы Harvard Bowen студентке бағытталған оқыту, гуманистік қағидаларына сүйене отырып, теориялық негіздеген, «АҚШ-тың жоғары білім беру жүйесінің маман даярлаудағы мақсаты» тұжырымдамасын басшылыққа алдық [86]. H.Bowen жоғары білім беру жүйесінің мақсатын, студенттің университеттік білім алу барысында қалыптасатын, жалпы, кәсіби оқу көрсеткіштері мен дағдыларын бейнелеу арқылы анықтады. 1977 жылы H. Bowen, АҚШ жоғары білім беру жүйесінің мақсаты, қоғамның бәсекелестік үдерісімен ұштасып, студент тұлғасының жан-жақты әлеуетін дамытумен байланысты болуы қажет деп тұжырымдады. Студенттің академиялық жетістігінің теориясының негізін қалаушы, американ ғалымы V. Тinto өз зерттеулерінде, H.Bowen тұжырымдамасы, АҚШ-тың университеттерінде студенттің когнитивті, эмоционалдық және адамгершілік дағдыларын дамыту мақсатында академиялық қолдау көрсету орталықтарының кең таралуына, сұраныста болуына, Америка университетінің маңызды құрылымы ретінде қалыптасуына әсер етті деп тұжырымдайды [87]. Бұл мәселелер, H.Bowen ұсынған «АҚШ-тың жоғары білім беру жүйесіндегі маман даярлаудағы» тұжырымдамасын жан-жақты талдау жасауды қажет етеді. H. Bowen тұжырымдамасының негізгі тұстарын қарастырсақ, ол студенттің когнитивті, эмоционалдық, адамгершілік (мораль) дағдылары мен практикалық құзіреттіліктерінің көрсеткіштерін айқындаған. Мысалы, студенттің когнитивті дағдыларына: вербалдық, (теориялық, практикалық тұрғыда ғылым түрлері бойынша академиялық жазу, сөйлеу мүмкіндіктері, шет тілдерін меңгеру); сандық (статистикалық анализ жасау, математиканың, бухгалтерлік есептің негізгі ұғымдарын түсіну); өмір бойы білім алу ( Lifelong learning - LLL) - (оқуға деген махаббат, тұрақталған интелектуалдық қызығушылықтар, оқу дағдыларына үйрену) дағдыларын, студенттің эмоционалдық, адамгершілік (мораль) дағдыларының көрсеткіштеріне: тұлғаның өзін-өзі тануы (тұлғалық құндылықтары, қызығушылықтары, құштарлықтары мен қабілеттерін, әлсіз тұстарын айқындай алуы, жекетұлғалық сәйкестенуі мен бірегейлігін тануы); психологиялық тұрақтылық (эмоцияларын конструктивті көрсете білуі, эмоционалды тұрақтылық, қауіпсіздікті сезінуі, өз–өзіне сенімділік, шешім қабылдағыштық, өзін-өзі және басқаларды қабылдай алуы); адамды түсіне білуі (аяушылық көрсету, кішіпейілділік, біреудің қайғысына ортақ болу, сыйластық, шыдамдылық, тұлғалармен қарым-қатынас жасай білуі) жатқызса, «практикалық құзіреттіліктер» санатына: мақсатқа жету қажеттілігі (орындау мотивациясы, бастамашылық (инициатива), өзін-өзі ұйымдастыра алуы); болашаққа бағдарлық (аса мұқияттылықпен жоспарлау, аса қауіпті шешімдер қабылдауда саналы болу, болашақ кәсіби мақсаттарын айқындау, жоспарлау), бейімделу (өзгерістерге ашықтық, жаңа идеяларға шыдамдылық, өз-өзіне жауапкершілік ала білуі, тәжірибеде үйрену қабілеттілігі ); көшбасшылық (басқа адамдардың сенімінен шыға білуі, жауапкершілік ала білуі, ұйымдастырушылық қасиеттер); денсаулық (физикалық, психикалық жай-күйін сақтаудың негізгі қағидаларын түсінуі ) және т.б. жатқызды [86, 55-59 б.]. Университеттік ортада студент тұлғасын тәрбиелеу мақсаттарын қарастырудан, АҚШ-тың жоғары білім беру жүйесінде білім алушыларға тек қана кәсіби білімдерді ғана беріп қана қоймай, эмоционалды, дене, әлеуметтік, адамгершілік, рухани, интеллектуалдық жағынан дамыған, жан-жақты тұлғаны қалыптастыру идеясының 20 ғасырдың 70 жылдарынан орын алғаны байқалады. АҚШ университеттері алғашында H.Bowen кейінен B.Magolda [88] тұжырымдамаларына сүйене отырып, студенттің жоғары білім алу үдерісінде қалыптасатын құзіреттіліктер жүйесін қалыптастыруға әсер ететін әртүрлі академиялық қолдау көрсету қызметтері мен орталықтарын дамытуды көздеді. Демек, жоғарыдағы тұжырымдамаларға талдау жасай келе, АҚШ университеттері тек қана кәсіби білікті мамандарды ғана емес, нарықтық қоғамның талаптарына төтеп беретін, бәсекеге қабілетті жекетұлғаны қалыптастыруды мақсат етеді деп тұжырымдаймыз. Мәселен, Американың жоғары білім беру ассоциациясы (American Association for Higher Education), Студенттік кадрлар әкімшілігінің Ұлттық Ассоциациясы (National Association of Student Personnel Administrators) сияқты беделді ұйымдардың құжаттары, «университеттік оқыту-ұзақ мерзімді, тұлғаның тәжірибесіне негізделе отырып, жан-жақты дамыған, білімді тұлғаны қалыптастыруға бағытталған куммулиятивті, оның қазіргі жағдайы мен болашағына әсер ететін үдеріс» қорытындылайды [89]. АҚШ-тың ғылыми-педагогикалық әдебиеттерінде, «тұтас» немесе жанжақты тұлғаны (whole person) қалыптастыру ұғымы үш маңызды постулатқа сүйенеді. Біріншіден, студенттер университеттің білім беру сапасын еңбек нарығында дәлелдейтін, оқудан белгілі бір жекедара академиялық, әлеуметтік тәжірибе алатын, күрделі, бірегей тұлғалар. Сапалы білім беру үдерісі, студенттердің жекетұлғалық қажеттіліктері мен ерекшеліктеріне гуманистік педагогика тұрғысынан қарап, басқару құрылымы мен оқыту әдістерді, аудиториядан тыс іс-шараларды түрлендіруді қажет етеді. Екіншіден, оқу үдерісінің негізі, кәсіби бағытта, әлеуметтік «ағзалар» ретінде басқалармен қарым-қатынас жасау арқылы, белгілі бір университеттің білім сапасын көрсететін студенттік тұлғалармен жүзеге асады. Үшіншіден, ЖОО-ның академиялық, әлеуметтік және физикалық ортасы - студенттің кәсіби қалыптасуына, жүріс-тұрысына, қызығушылық-тарына, әлеуметтенуіне маңызды әсер етеді. Соған сәйкес, аудиториялық сабақтар, аудиториядан тыс іс-шаралар, студенттермен, факультет оқытушылары мен АҚК орталықтарының мамандарымен қарым-қатынасқа түсу үдерісі, студенттің, өзіндік оқу үдерісін жетілдіруі немесе кедергі келтіруі мүмкін. Ал, студенттерге академиялық қолдау көрсету бағытына қатысты, АҚШ-тың жоғары білім беру саясатында, бірдей мәмілеге келе алмай отырған, бірнеше ұстанымдар мен бағыттар да бар. Мысалы, АҚШ білім беру саясаткерлері, педагог-ғалымдары келесі тұжырымдамаларды ұсынады: Американың жаңа жаһандық экономикаға көшуіне байланысты білім беру сапасын қайта қарастырып, арттыруы қажет [90]. АҚШ-тың жоғары білім беру жүйесі, кез келген мемлекеттің еңбек нарығында бәсекелестіктен табылатын, жаһандық көшбасшы мамандарды дайындау қажет [49, 123 б.]. Білім алушылар, 21 ғасырдың өмір сүру режимі мен еңбек нарығында бәсекелестікте болуы үшін, жүйелі кәсіби, жекетұлғалық, әлеуметтік дайындықты қажет етеді [91]. Студенттің оқу үдерісін тиімділеудің негізгі механизмдерінің біріне АҚК орталықтары, бағдарламалары жатады, олардың студенттің тағдырына әсерін мойындауымыз қажет [92]. АҚШ-тың жоғары білім беру жүйесінде, студенттің оқу үдерісін оңтайландыру кешенін айқындау мақсатында, «студенттерге академиялық қолдау көрсету» (student academic support) термині қолданылады. Университеттік АҚК бағыты, студенттердің кәсіби, жекетұлғалық қалыптасуынақа жетті, қосымша оқыту ортасымен қамтамасыз ету ғана емес, оның жекетұлғалық, кәсіби қажеттіліктері мен мүмкіндіктерін айқындау, болашақ маман ретінде қалыптасуына әсер ету, пән бойынша артта қалушылармен жеке-дара жұмыс жасау, кемшіліктерді түзету, оқу дағдыларын дамыту, білім алу мотивациясын арттыру, оқу уақытын сауатты қолдануға үйрету, эссе және т.б. ғылыми іс-әрекеттің өнімдерін орындауды жетілдіретін кешенді қызметтерден, орталықтардан тұрады. Дегенмен, АҚК орталықтары, студенттің тек оқу мәселелерін ғана емес, сонымен қатар, әлеуметтік, қаржылық, т.б. сұрақтарына да бағытталған. Мәселен ғалым A.Astin, «Студенттің университеттен шығып кету себептері» атты классикалық еңбегінде, білім алушылардың әлеуметтік, жекетұлғалық сұрақтарын дер кезінде шеше алмауынан, «оқуды тастап кету» жағдайларының көп кездескенін дәлелденген [93]. Сол себептен, қазіргі білім беру үдерісінің жаһандану жағдайында, осындай бағыттағы зерттеу жұмыстарының нәтижелерін ескере отырып, АҚШ-тың АҚК орталықтары, қызметтері, студенттің университетті жоғары оқу үлгерімімен, жан-жақты тәжірибемен аяқтауы үшін, осы мәселенің барлық құрамдас бөліктері мен салаларын қарастыруға бағыттайды. Шын мәнінде, АҚШ-тың жоғары білім беру жүйесінде студенттерге академиялық қолдау көрсету саласын айқындау, сырт көзбен қарағаннан күрделілек. Көптеген АҚШ-тың білім беру саласындағы зерттеушілері, педагог -ғалымдары үшін, бұл терминді қолдану, белгілі бір ғылым саласын меңгеруде академиялық тұрғыдан көмек көрсететін, студенттердің оқу іс-әрекетінің дағдыларын дамытатын, қосымша бағыт-бағдар беруші курстар, негізгі, күрделі оқу пәндері бойынша жүргізілетін тьютор сабақтары, ағылшын немесе математика, жазу курстары, академиялық эдвайзер, ментор қызметтерімен байланысты деп тұжырымдаса, екіншілері, академиялық қолдау көрсету қызметтерінің ауқымын кеңейтіп, оған әртүрлі студенттік жобалар, қаржылық көмек көрсету, психологиялық кеңес алу, тұлғааралық, ұлтаралық қарым-қатынасты жетілдіру, көшбасшылық курстарын, қорыта келе, университеттегі студенттің академиялық жетістігіне әсер ететін қызметтер мен іс-шараларды жатқызады. Ендігі кезекте, студенттерге академиялық қолдау көрсету бағытына қатысты американдық педагог ғалымдардың ой тұжырымдарын қарастырайық. Жоғары білім беру жүйесінде студенттердің оқу үлгерімін арттыру мәселелерін қарастырған ғалымдар Y.Gullat, W.Jan өз зерттеулерінде, АҚШ-тың университеттері, студенттердің академиялық мәселелеріне жағымды әсер ету үшін АҚК орталықтарын ұйымдастырады. Оның академиялық эдвайзер, тьютор, ментор, қосымша инструктор, психологиялық кеңес, оқу дағдыларын дамыту сияқты негізгі бағдарламалары, кампус қауымдастығының әртүрлі мүшелелеріне сапалы, позитивті тәжірибе алуына бағытталған деп тұжырымдайды [94]. W.R. Habley мақаласында, АҚК орталықтары студенттердің «білім алушы» ретінде көзқарасын жетілдіру, өзіндік белсенділігін арттыруға жетелейтін маңызды механизм деп қорытындылады [95]. Ал, ғалым A. Astin, зерттеулері, студентті маман ретінде қалыптастыру, барлық білім беру жүйесінің басты мақсаты деген идеяны ескере отырып, АҚК орталықтарының басты функцияларына. студентті университеттік іс- шараларға белсенде қатыстыру арқылы, білім алу тәжірибесін барынша арттыруға жағдай жасау деп қарастырды [93, 211 б.]. Американдық педагог-ғалымдар D.Cooper, M. A.Healy, J. Simpson, сапалы ұйымдастырылған АҚК орталықтары, студенттің оқу үлгерімін жетілдіру үшін, университеттік құрылымдармен жұмыс атқару, білім алушылардың күнделікті оқу жоспарымен тығыз қарым-қатынас жасауға білікті мамандарды тарту, жеке-дара, қосымша сабақтар, кеңестер жүргізу белгілерімен анықталады деп қорытындылай келе, сапалы АҚК орталықтарын ұйымдастыру мұқияттылықпен жоспарлауды, арнайы мамандарды,жұмыс нәтижесін үнемі бағалауды, күш- жігерді қажет етеді деген нұсқаулар береді [96]. Ал, M.Thorpe [97] американдық ЖОО-да, АҚК орталықтары жоғары ұйымдасқан, сапалы қосымша оқыту ортасы деген тұжырымдамаға келсе, F.Rasmussen, E.Skinner [98] зерттеу жұмысында, АҚШ–тың ЖОО-да орын алған АҚК орталықтары, студенттің оқу үлгерімі мен әлеуметтік бейімделуіне жағымды әсер ететін, жалпы білім алу дағдыларын, сыни тұрғыдан ойлау, жазу дағдыларын дамытуға бағытталған бағдарламалардан тұрады деп анықтады. «Студенттің оқу-танымдық белсенділігі - оның академиялық жетістігінің негізгі факторы» атты зерттеудің авторы John Bean, академиялық қолдау көрсету, көбіне аудиториялық сабақтан тыс жүргізілетін білім алушының когнитивті дамуына әсер ететін механизмдер кешені, деп анықтады [99] . Американың білім беру саласындағы көрнекті ғалымдары, H.Boylan және L.Bliss [100] жоғары деңгейде ұйымдасқан, АҚК орталықтары, студентті университетте сақтап қалуға (retention), академиялық жетістігіне жетелейтін, дамыта оқытудың негізгі компоненті деген қорытындыға келді. Ал, АҚШ білім беру қызметкерлері, A. McMurray және D. Sorrells зерттеулері, аудиториялық сабақтар (дәріс, семинар) мен АҚК орталықтары, АҚШ–тың университеттік білім беру сапасын арттырудың негізгі механизмі болатынын дәлелдеді [101]. K.Andrepont-Warren зерттеулері, АҚК орталықтарының негізгі бағдарламаларына, инструктор, тьютор сабақтары, оқу дағдылары семинарлары, мәдени, әлеуметтік іс-шаралар, кәсіби эдвайзерлер, студент-студент (пэр) дамытушы сыныптарын жатқызған. Автор шын мәнінде, жүйелі түрде студентке кәсіби кеңестер беру, оның өмірлік, кәсіби мақсаттарын анықтауға, оны жүзеге асыру қадамдарына жетелеуге мүмкіндік беретін, дамытушы үдеріс деп қорытындылады [102]. Білім беру жүйесіндегі халықаралық стандарттарды классификациялау ұйымының (International Standard Classification of Education (ISCED) анықтамасына сәйкес академиялық қолдау көрсету-студенттердің оқу бағдарламаларын меңгеруіне жауапты болатын барлық қызметкерлердің іс-әрекеттері деп жүйеленіп, оған, білім беру ұйымындағы барлық академиялық қызметкерлер іс-әрекеттері жатады деп тұжырым жасаған [103]. Зерттеу тақырыбына қатысты, бірқатар ғалымдардың ғылыми-педагогикалық еңбектерін қарастыру негізінде, АҚШ университеттеріндегі академиялық қолдау көрсету орталықтары - білім алушылардың академиялық, әлеуметтік тәжірибелерін арттыруға, жетілдіруге ықпал ететін, олардың жеке оқу траекториясын қалыптастыруға әсер ететін, маңызды қосымша білім беру ортасы екенін анықтай келе, «білім алушыларға академиялық қолдау көрсету- студенттің университеттік оқу бағдарламасын меңгеру барысында академиялық үлгеріміне, әлеуметтенуіне институционалды ұйымдасқан түрде әсер ету, олардың білімдегі қажеттіліктері мен мүмкіндіктерін ескере отырып, арнайы мамандар тарапынан кеңестер беру кешені» тұжырымында жүктеу/скачать 0,54 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|