Қарабаева Ж.Ғ,
Абылай хан атындағы ҚазХҚжҼТУ, Алматы, Қазақстан
Лингвомәдени зерттеулер мәнмәтініндегі эмоциялар
Аталмыш мақала эмоцияның кҿпмағыналылығы, жіктелуі мен эмоцияны
ҽлеуметтік-мҽдени
феномен
ретінде
пҽнаралық
лингвомҽдени,
лингвокогнитивтік тҽсіл ретінде кеңінен оқудың ҿзектілігі сҿз болады.
Karabayeva Zh.G.,
Kazakh Ablai khan UIR&WL, Almaty, Kazakhstan
Emotions in the context of linguocultural researches
The article deals with the significance, classification types of emotion and the
topicality of the problem of emotion as social-cultural, interdisciplinary,
linguocultural, linguocognitive approaches.
УДК: 82, 81.44
Sartbayeva E.K.,
graduate student, Kazakh Ablai khan UIR&WL,
Almaty, Kazakhstan
THE CONCEPT OF CHUTNEY AS A TRANSFORMATION OF
MEANINGS IN THE CONTEXT OF THE (IN S.RUSHDIE’S NOVEL
―MIDNIGHT’S CHILDREN‖)
This article identifies the main features / characteristics of the magical
realism genre inherent to S.Rushdie‘s novel ―Midnight's Children‖; it details the
hybridity as a method of this genrereflected in the metaphor of ―Chutney‖.
Chutney is a complex multi-level national and cultural concept that combines
single, particular and universal aspects within thenarrative implementation of
theunited space and time continuum of the novel.
Keywords: magicalrealism, postcolonialism, hybridity, concept, chutney, space
and time continuum
Magic realism is a literary or artistic genre in which realistic narrative and
naturalistic technique are combined with surreal elements of dream or fantasy and
an attitude towards reality that can be expressed in popular or cultured forms [1].
Magic realism is primarily an art of creating surprises, giving people a new
perspective on what otherwise would be usual and monotonous. Events are
endowed with a sense of mystery by the way they are described.
Magic realism in literature is defined as ―a kind of modern fiction in which
fabulous and fantastical events are included in a narrative that otherwise maintains
the ―reliable‖ tone of objective realistic report, designating a tendency of the
modern novel to reach beyond the confines of realism and draw upon the energies
of fable, folk tale, and myth while maintaining a strong contemporary social
relevance‖ [2]. The fantastic attributes given to characters in such novels,
levitation, flight, telepathy, etc. are among the means that magic realism adopts in
order to encompass the often phantasmagorical political realities of the 20th
century.
The features/characteristics, concepts/themes and also, methods/techniques of the
magical realism are distinguished by some researchers, which are sometimes
understood in different ways. As specific features and characteristics of the magic
realism genre are identified as follows:
1.
The magical elements may improve a subversive message or
personalized point of view in the story. The point of view is often revealed
through voices, ideas, and places which exist outside the mainstream or
majority perspective.
2.
Magical realism blends the extraordinary with the ordinary and
remains the accumulation of realistic details in describing an impossible
event.The story, as it unfolds, gives the reader a sense of being inside a
puzzle or maze.
3.
It causes the reader to be drawn between the two views of reality.
4.
Time is both history and the timeless, space is often challenged and
identity is broken down at times.
5.
The story is set in an otherwise ordinary world, with familiar
historical and/or cultural realities. Story events are not always explained by
universal laws or familiar logic.
6.
The work is often metafictional or self-referential. The text may
employ a ―verbal magic‖ where metaphors are treated as reality [6].
Most of these features characterize Salman Rushdie‘s writing, particularly
Midnight‘s Children, which provides us with perfectly illustrative examples of
how magic realism can work with historical postmodernism. In Midnight‘s
children, Rushdie retraces Bombay and India of his own childhood not as
autobiography but as cultural history. The history he provides is not that written in
colonial history books, but is one constructed around individuals and their
involvement in the historical process.
The researchers of Midnight‘s Children determine the magical realism
firstly, as a literary genre, secondly, as a narrative technique and thirdly,
as a device, for instance:«The integration of the elements of ―magic‖ and
―realism‖ gives beauty and meaning to Midnight‘s Children. Rushdie‘s use of
magic realism as a narrative technique is very appropriate as he portrays the
postcolonial life in his novel. The magic realism can therefore be seen as a device
binding Indian culture of the past to the contemporary multicultural interface» [1].
Such features/characteristics of this genre as ―magical elements, fantasy‖ are
realised as a method/device, for example: «In Midnight‘s Children ―fantasy‖ is
shown as Matrix. A literary work of fantasy is often seen to be characterized by
strange and unrealistic elements. Fantasy may be deliberately used by the author
not to escape but to transcend reality, to subvert it to create a more encompassing
vision of reality. So fantasy may be consciously used as a device, as a method, as
Salman Rushdie and so many postmodernist novelists do so often» [4].
The narrator-protagonist of Midnight‘s Children admits that his history or a
major part of it ―ends in fantasy‖ because in a situation where reality ceases to
exist, or is subverted or made invisible, where the truth is manufactured, fantasy is
the only means of uncovering what is hidden. Fantasy is a device of tracing and
uncovering what is hidden, as ReenaMitra points out, ―The fantastic traces the
unsaid and the unseen of culture that has been silenced, made invisible, covered
over or made ―absent‖ [4, 54-60]. So through his novel, Rushdie tries to reveal the
hidden identity of India.
In addition to the above mentioned features/ characteristics, according to
Shamsutdinova, there are certain concepts of magical realism such as migration,
translation, hybridity, blasphemy, globalization [7]. As we know, Salman Rushdie
also uses various themes and elements of magic realism like the themes of
multiplicity, displacement, migration, fragmentation and disintegration are
metaphorically used in various incidents in his novel. Besides, the elements of pity
and fear, time and space, rude puns and funny anecdotes, recurrence, all give an
unrivalled beauty to the novel. Some researchers of this genre consider hybridity,
not as a concept or theme, but as a method / technique of magical realism.
According to Hegerfeldt, magic realists integrate many techniques that have
been related to post-colonialism, with hybridity being a primary feature.
Specifically, magic realism is illustrated in the inharmonious arenas of such
opposites as urban, rural, Western and indigenous. The plots of magic realist
works involve issues of borders, mixing, and change. Authors establish these plots
to reveal an essential purpose of magic realism: a more deep and true reality than
conventional realist techniques would illustrate [3].
The principle of hybridity as a method / technique of the genre of magical
realism found a reflection in the metaphor ― Chutney‖, as the symbol of the
transformation of meanings in the context of the whole.
It is possible to distinguish three interrelated and interacting levels in the structure
of complex national and cultural concept of chutney:
1.
National – social level: the technology of creating a unique national specific
reality, i.e. a seasoning, in the synthesis of all its ingredients into the unique
whole;
2. Personal – spiritual level: the transformation of a personality as a result of
trials;
3. National – spiritual level: the transformation of the country and the people
as a result of historical, social, political and religious events;
Saleem Sinai describes the technique of ―Chutnification‖ in Midnight‘s
children in this way: ―What is required for chutnification? Raw materials,
obviously-fruit, vegetables, fish, vinegar, spices. Daily visits from Koli women
with their saris hitched up between their legs. Cucumbers aubergines mint. But
also: eyes, blue as ice, which are undeceived by the superficial blandishments of
fruit-which can see corruption beneath citrus-skin; fingers which, with featheriest
touch, can probe the secret inconstant hearts of green tomatoes: and above all a
nose capable of discerning the hidden languages of what-must-be-pickled, its
humors and messages and emotions‖… [5, 235].
Here, the main character Saleem Sinai stateshow he was madlyin love with
chutney: ― And while chutney-the same chutney which, back in 1957, my ayah
Mary Pereira had made so perfectly; the grasshopper-green chutney which is
forever associated with those days-carried them back into the world of my past,
while chutney mellowed them and made them receptive, I spoke to them, gently,
persuasively, and by a mixture of condiment and oratory kept myself out of the
hands of the pernicious green-medicine men‖ [5, 108].
Saleem describes how each of the thirty chapters relates to a label on a jar of
chutney he has filled with his ―special blends‖ of ―memories, dreams, ideas, so
that once they enter mass-production all who consume them will know‖ what he
has lived through, what he has seen, and how it felt [5,530]. He shares precisely
how he preserves his memories for future generations: ―Every pickle-jar . . .
contains, therefore, the most exalted of possibilities: the feasibility of the
chutnification of history; the grand hope of the pickling of time! I, however, have
National – social level: ―Chutnification‖
―Chutney‖ is a sauce made from fruit, vegetables and spices.
In the Indian cuisine chutney is aconstant ingredient.
Literary line: ―Chutney‖ is a favorite sauce of the main character Saleem Sinai. The gentle
green Chutney aroma is the result of the chutnification as a synthesis of ingredients, moods,
senses, creating unique national specific pickles, i.e. a symbol of the national tradition and
culture.
Personal – spirituallevel: ―Mary and Chutney‖
Literary line: Saleem Sinai loved Chutney which was made by Mary. Only Mary could cook
tasty Chutney. Chutney symbolizes the wholeness of Mary‘s personality, her devotion and
love to Saleem.
The main character Saleem Sinai found Mary some years later with the help of chutney that
was a spiritual bond between the characters, a root of the present time in the past.
National – spiritual level: The Braganza Pickle factory
Literary line: Saleem Sinai works at the Braganza Pickle factory, he takes care of Mary‘s
famous recipes, and also Saleem has an ability to add memories, dreams and thoughts to
pickles and to replicate them with whole batches.
Having passed through experiments and transformations and reached a new degree of love
Saleem and Mary began to create chutney as a synthesis of old traditions and new spirit of the
nation. Here, Chutney is a symbol of the national and spiritual union of independent India.
pickled chapters . . . in words and pickles, I have immortalized my memories‖ [5,
529].
The main character of the novel emphasizes the meaning of chutney as a
synthesis of personal, national-cultural and national-historical aspects as follows:
―One day, perhaps, the world may taste the pickles of history. They may be too
strong for some palates, their smell may be overpowering, and tears may rise to
eyes;
I hope nevertheless that it will be possible to say of them that they possess the
authentic taste of truth… that they are, despite everything, acts of love‖ [5, 381].
In the philosophical aspect, ―Chutney‖ is a method of interaction of
theindividual, particular and universal categories enabling to combine the real
and fantastic, individual and national, subjective and objective, casual and
necessary things into the single space and time continuum of the novel. For
example, the mystical properties of the midnight‘s children are transformed at the
level of the united whole into a real opportunity of the national revival and
ascension.
Saleem Sinai is born, along with one other child, at the exact moment ofIndia‘s
independence. He imagines that his miraculously timed birth ties him to the fate of
his country. He later discovers that all children born in India between 12 AM and
1 AM on 15th August, 1947, are gifted with special powers. Saleem has the
powers of telepathy and a preternaturally acute sense of smell, which allow him to
find the other children of midnight and create the Midnight‘s Children‘s
Conference. He acts as a telepathic conduit, bringing hundreds of geographically
disparate children into contact while also attempting to discover the meaning of
their gifts.
Mystical properties of ―Midnight‘s children‖ synthesize an unlimited potential of
opportunities for India after its liberation from the colonial dependence in the
context of the whole space and time continuum of the novel.
Table 1. The mysticalproperties of Midnight’sChildren
Another illustration of the transformation of the unit is the fate of the
midnight‘s children in the context of the historical way of postcolonial
India.Rushdie announces the mysterious birth of Saleem and Shiva (―Noses and
knees and knees and noses‖) and predicts the crucial moments of his life:
―Spittoons will brain him - doctors will drain him - jungle will claim him -
wizards reclaim him! Soldiers will try him - tyrants will fry him . . .‖ [5, 4]. .
However, Saleem was destined to be the great leader of the nation, but he was
beaten by his own family, the history and even by his lovers.
In conclusion,Midnight‘s Children is the story of postcolonial India where
the narrator Saleem Sinai is presented as the microcosm of independent India.
Saleem‘s personal life and events are paralleled with the nationalevents which are
done by the proper use of magical realism. One of the elements of magical realism
hybridity is revealed as a metaphor of chutneyand plays an important role in the
novel, because every aspect of the novel is filled by blending different
characteristics and elements. Finally, Rushdie uses the taste of chutney as an
allegory of the spiritual kinship and the unity of the characters. The smell and
Parvati-the-witchhasthe
powers of the true adept, the
illuminatus, the genuine gifts of
conjuration and sorcery, the art
which required no artifice.
Shiva - Saleem‘s arch-rival. He is
blessed with a pair of
preternaturally strong knees and
an amazing prowess in war. Shiva
is named after the Hindu god of
destruction, who is also the god
associated with procreation.
Saleem Sinai is blessed with the
powers of telepathy and an uncanny
sense of smell, has a great gift-
―intuition‖, he could read the secret
and inner thoughts of people. Saleem
can communicate with other children
of midnight and create the
Midnight‘s Children‘s Conference.
―Midnight's children‖
There was a boy who could
eat metal and a girl whose
fingers were so green that she
could grow prize aubergines in
the Thar Desert.
From the great watershed of the
Vindhyas, a boy who could
increase or reduce his size at will,
and had already mischievously
been the cause of wild panic and
rumors of the return of Giants.
From Kerala, a boy who had the
ability of stepping into mirrors and
re-emerging through any reflective
surface in the land through lakes
and with greater difficulty the
polished metal bodies of
automobiles.
flavour of green chutney presents a great atmosphere of India and acts as a
combination of ancient histories and new perspectives of the nation.
References
1 Bowers, Maggie Ann. Magical Realism. London: Routledge, 2004. – 150 p.
2Hawthorn, Jeremy. A Glossary of Contemporary Literary Theory. 4th ed. New
York: Bloomsbury Academic, 2000. – 416 p.
3Hegerfeldt, Anne. Magic Realism, Magical Realism. The Literary
Encyclopaedia, 2004.
4 Mitra, Reena. Salman Rushdie‘s Midnight‘s Children: Fantasy as Matrix.
New Delhi: Atlantic Publishers and Distributors Ltd, 2008. – 192 p.
5 Rushdie, Salman. Midnight‘s Children. London: Vintage Books, 2006. – 672 p.
6 Zamora, Lois Parkinson and Wendy B. Faris. Magical Realism: Theory, History,
Community. Durham: DukeUP, 1995. – 581 p.
7 Шамсутдинова Н.З. Магический реализм в современной британской
литературе: Анжела Картер, СалманРушди. М.: Издательство МГУ имени
М.В.Ломоносова, 2008. – 181c.
Сартбаева Э.К.,
магистрант, Абылай хан атындағыҚазХҚжҽне ҼТУ,
Алматы, Қазақстан
«Чатни» концептісі бҥтін мәнмәтіндегі мағыналар трансформациясы
ретінде (С.Рушдидің «Тҥн қойнауындағы балалар» романы бойынша)
Мақалада С.Рушдидің «Түн қойнауындағы балалар» романына тҽн негізгі
белгілері мен тылсым реализмнің жанрлық ерекшеліктері айқындалады; бұл
жанрдың негізгі ҽдісі ретінде «Чатни» метафорасында кҿрініс тапқан
гибридтілік кеңінен қарастырылады. Чатни романның тұтас кеңістік-уақыт
континуумы сюжетін жүзеге асыратын ерекше,дара ҽрі жалпылама
аспектілерін біріктіретін күрделі кҿпдеңгейлі ұлттық-мҽдени концепт болып
табылады.
Сартбаева Э.К.
магистрант, КазУМОиМЯ им. Абылай хана,
Алматы, Казахстан
Концепт «Chutney» как трансформация смыслов в контексте целого
(в романе С.Рушди «Дети полуночи»)
В статье определяются основные признаки/характеристики жанра
магического реализма, присущие роману С.Рушди «Дети полуночи»;
подробно рассматривается гибридность как один из методов этого жанра,
нашедший отражение в метафоре «Чатни». Чатни представляет собой
сложный
многоуровневый
национально-культурный
концепт,
объединяющий аспекты единичного, особенного и всеобщего в сюжетной
реализации единого пространственно-временного континуума романа.
УДК: 130,2
Қонысбаева С.,
ф.ғ.к., доцент, Каспий мемлекеттік технологиялар жҽне инжиниринг
университеті, Ақтау, Қазақстан
АҒЫЛШЫН ТІЛІ САБАҒЫНДА ҚОЛДАНЫЛАТЫН РЕФЛЕКСИЯ
ТҤРЛЕРІ
Мақалада тілді жетік білу, тілді үйрету, коммуникативтік құзіреттілік, оны
дамытудағы рефлексия рҿлі сҿз болады.
Түйін сөздер: рефлекия, құзіреттілік, үдеріс, эмоция, мазмұн
Қазақстанның білім беру саласындағы ҿзгерістер ағылшын тілін үйретуде де
жаңа ҽдістемелерді қажет етеді. Ең бастысы сабақ жүргізудің парадигмасы (
сабақтың ҿту құрылымы) ҿзгерді. Ең басты ҿзгеріс тілді үйрету ғана емес, ол
тілді жетік меңгеріп, қарым қатынас құралы ретінде пайдалана білу, оның
коммуникативтік құзіреттілігінде. Ол үшін мұғалім жаңа ҽдістерді
пайдаланып, ҿз іс- ҽрекетіне ҿзіндік талдау жасап, шығармашылық қабілетін
жетілдіре отырып, ҿз білімін жетілдірумен айналысуы керек.
Рефлексия қазіргі заман мұғалімінің кҽсіби біліктілігі мен педагогикалық
құзіреттілігінің негізігі компоненттерінің бірі болып саналады. Рефлексия
сҿзі латын тілінде reflexio- артқа қарайлау деген сҿз. Шет тілдер сҿздігінде
рефлексия ой електен ҿткізу, ҿзін ҿзі тану, ҿз ҿзіне есеп беру деген сҿз. Бұл
адамның ҿз іс ҽрекетінің заңды түрде жүзеге асуының теориялық формасы.
Ал педагогика саласында рефлексия іс-ҽрекеттің ҿзіндік талдауы жҽне оның
нҽтижесі.
Оқушылардың ой-ҿрісінің дамуы оқу үрдісі кезінде болады, ол оқушының ҿз
бетімен білімін толықтыруы мен ҿзін ҿзі дамытуды қамтиды, бұл екеуі де
рефлексиясыз жүзеге асуы мүмкін емес. Білімді саналы түрде меңгеру жҽне
белсенді болу дамыта отырып оқытудың негізгі қағидаларының бірі. Оқушы
лілім алудың мақсатын саналы түрде түсінсе ғана белсенді болады.
Рефлексияны ҽр түрлі жүзеге асыруға болады, сабақтың соңындаң ҽр
тақырыптың соңында, сабақ этаптарының арасынла, тарау соңында. Ол
ақырындап оқушының ішкі рефлексисына ұласу керек.
Рефлексияның тҿмендегідей түрлері бар:
-оқу материалының мазмұнының рефлексиясы
-кҿңіл-күй жҽне эмоционалдық жағдайдың рефлексиясы
- іс-ҽрекет рефлексиясы
Рефлексияның бұл түрлерін жеке,топтық, жұптық түрде ҿткізуге болады.
Тҿменде бірнеше мысалдар келтірейік:
1. Оқу материалдарының мазмұнының рефлексиясы.
Оны мұғалім оқушылар ҿткен материалдың мазмұнын қалай түсінгенін
анықтау үшін қолданады.
1 Ақталмаған сҿйлем тҽсілі (тезис):
got acquainted with….
During today‘s lesson we have
Found out……
Аяқталмаған фразалар сабақ тақырыбына да байланысты болуы мүмкін.
- Alexander Bell was a man …
- A dictionary is a book…
2.Сабақ мақсатына жету рефлексиясы.
Сабақ мақсаты тақтаға жазылып, сабақ соңында талқыланады.
Understand the information…
know how to give arguments…
Now I < can say my opinion on…
Etc.
3. Think wane (синквейн) 5 жолдық
• Бірінші жол- тақырып атауы;
• Екінші жол – тақырыпты екі сҿзбен сипаттау,– белгі немесе сын есіммен;
• Үшінші жол - осы тақырыптағы іс-ҽрекетті үш сҿзбен сипаттау, етістікпен;
• Тҿртінші жол – тҿрт сҿзден тұратын фраза, тақырыпқа қатысты;
• Бесінші жол– синоним, тақырыпты ашатын.
Бұл жұмыс түрінде ҽр оқушы ҿз ойын, алған ҽсерін білдіреді.
Мысалы: Michael Jackson
Handsome ,talented
Sings, dances, loves
King of pop music
A famous star.
2. кҿңіл-күй жҽне эмоционалдық жағдайдың рефлексиясы;
Тҿменде бірнеше тҽсілдер кҿрсетілген.
1Тҽсіл <<Пейзаж–кҿңіл күй айнасы>> ҽр оқушы табиғат пейзажы бар сурет
таратылады. Мұғалім оқушыларға суретте ҿзі қалаған жерді кҿрсетіп,
ағылшынша бірнеше сҿйлеммен түсіндіруді ұсынады.
2. Оқушыларда екі карточка: синяя кҿк жҽне қызыл. Мұғалім сабақ басында
жҽне аяғында қалаған карточкасын кҿрсетуді сұрайды, бұдан оқушының
кҿңіл күйінің ҿзгерген, ҿзгермегенін білуге болады.
3. Іс-ҽрекет рефлексиясы
Жеке жазба жұмыс рефлексиясы.
Бұл жұмыс сабақтың соңғы этапы, қорытынды. Ҿткізу түрі – тестер, мини -
шығарма, эссе, кесте, досыма хат, тірек сызба. Тҽсілдерге тоқтасақ:
1.Тҽсіл<>
Оқушыларға бір жағында(!)белгісі бар, қандай сұрақтарға жауап алғанын
жазады, , келесі бетінде (?) белгісі, қандай сұрақтарға жауап алмағанын
жазады. Оқушылардың жауабы келесі сабақтың міндеттерін қоюға септігін
тигізеді.
2.Тҽсіл << Телеграмма>>.
Сабақ соңында 10-15 сҿзден тұратын ағылшын сабағы туралы ата-аналарына
телеграмма жазу ұсынылады. 2-3 минут телеграмма құруға беріледі, содан
соң барлығы ҿз телеграммаларын оқып жалпы қорытынды жасалады..
3. Тҽсіл <<Ҿзіме хат>> жазу дағдысын дамытуға септігін тигізіп, оқушының
ҿзіндік талдау жасауына ықпал етеді. Сабақта не ҿткені туралы ҿз-ҿзіне хат
жазу тапсырылады, оқушы жазбаша түрде талдау жасайды.
4. <<Рыбья кость>>. Проблемалық мҽселелерді шешу
A fish bone
Problems Solution
5.<<Диаграмма>> Сабақтағы материалды қалай түсінгенін тексеруге
арналған.
6. Тҽсіл <<Уақыт шкаласы>> мҽтіндегі хронологиялық даталарды есте
сақтау үшін қолданылады,
Уильям Шекспир туралы мҽтін.
7. Бақылай-бағалау рефлексиясы. Оқушылардың бірін-бірі, ҿзін ҿзі бағалауға
негізделген, бұл тҽсілдің мақсаты ҿзін жҽне құрбыларын ҽділ бағалауға
үйрету.
Evaluation card
Me neighbor group class teacher
Бұл тҽсіл сын тұрғысынан оқыту ҽдісінің элементі болып табылады..
Рефлексия адамның негізгі үш қасиетін ҿз бетімен білім алу, шешім
қабылдай білу, бақталастыққа түсе білуін қалыптастырады, бұл 21 ғасыр
талабы.
Біздің мамандығымыз жаңа ойларды, тҽсілдерді ұнемі қажет етіп отырады.
Сондықтан рефлексия жаңа заманға сай талапкерді қалыптастырып,
қабілеттерін дамытатын жолдың бірі. Бала ойлауға, сҿйлеуге , ҿзін-ҿзі
дамытуға еркін қол жеткізе алады.
Қолданылған әдебиеттер
1 Оқыту-тҽрбиелеу технологиясы. №7 2010 ж.
2 Шет тілін оқыту ҽдістемесі. № 6 2011ж.
3 Оқыту-тҽрбиелеу технологиясы. № 1 2009ж.
Конысбаева С.,
к.ф.н., доцент, Каспийский государственный университет технологий и
инжинеринга, Актау, Казахстан
Виды рефлексий используемые на уроках английского языка
В статье рассматривается проблемы изучения языка, использование языка в
коммуникативной
ситуаций,
роль
рефлексии
в
формирований
коммуникативной компетенций.
Konysbaeva S.,
c.ph.sc., Kaspy state university of technologies and engineering,
Aktau, Kazakhstan
Types of reflexion used on the lessons of English
The article deals with learning the language, usage of a language in
communicative situations, the role of reflexion in the formation of communicative
competence.
УДК: 62-5
Зәбірова А.,
2 курс магистранты, Абылай хан атындағы ҚазХҚ жҽне ҼТУ,
Алматы, Қазақстан
БІЛІМ БЕРУДЕГІ МУЛЬТИМЕДИАЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫҢ
МҤМКІНДІКТЕРІ
Мақалада ақпараттық коммуникативтік технологиялардың ЖОО шет тілі
пҽні барысында қолдануына арналған. Интерактивті түрде оқытудың негізгі
міндеттері мен интерактивті оқытудың ҽдістері мақалада кеңінен
қарастырылады. Сонымен қатар мақалада мультимедиялық технологияның
негізгі функциясы мен дидактикалық міндеттерді шешуі қарастырылады.
Түйін сөздер: Мультимедия, мультимедиалық технология, бағдарламалық
құралдар, мультимедиалық ресурстар.
Елбасымыз Н.Ҽ.Назарбаевтың «Болашақтың іргесін бірге қалаймыз»
атты жолдауында [1]: «Сапалы білім беру Қазақстанның индустриалдық-
инновациялық дамуының негізі болуы тиіс» деп атап кҿрсетілгендей қазіргі
кездегі білім беру жүйесі ҽлемдік ҿркениет кҿшіне сай, жан-жақты,
ақпараттық-коммуникациялық,
соның
ішінде
мультимедиалық
технологиялармен қамтамасыз етілуі керек.
Қазiргi таңда дидактикалық оқыту жүйелерiн қалыптастырудың
перспективалық бағыттарының бiрi - мультимедиалық технологияларды
оқыту процесiнде пайдалану. Оқытуда мультимедиалық технологияларды
пайдаланудың теориялық жҽне практикалық аспектiлерiн Ю.Н.Егорова [2],
дидактикалық аспектiлерiн Н.В.Клемешова, тұжырымдамалық аспектiлерiн
О.Г.Смолянинова, орта мектептiң информатика, математика пҽндерiн
оқытуда
мультимедианы
пайдалану
ҽдiстемесiн
С.С.Кравцов,
Т.Г.Пискунова,
жоғары
оқу
орындарында
студенттердiң
ҿзiндiк
жұмыстарын дамытудағы мультимедианың мүмкiндiктерiн Д.Э.Френки,
студенттердiң
болашақ
кҽсiби
iс-ҽрекетiнде
мультимедиалық
технологияларды пайдалану даярлығын қалыптастыру мҽселелерін
О.Г.Смолянинова, О.В.Лобач, А.И.Гридюшко, Е.Я.Шипнягова, жоғары оқу
орындары оқытушыларының оқу-ҽдiстемелiк iс-ҽрекетiнде мультимедианы
пайдалану ҽдiстемесiн Т.Ю.Волошинова, В.Г.Казаков, мультимедиалық
оқыту
кешендерiн
бағдарламалық
жабдықтау
жолдарын
И.В.Голубятников секілді ғалымдар ҿз еңбектерiнде зерттедi.
Бiлiм беру жүйесiнiң жаңа талаптары мен жоғарыдағы ғалымдардың
зерттеу еңбектерiнiң нҽтижелерiн ескере отырып, мынадай тұжырымға
келуге болады: үздiксiз бiлiм беру жүйесiн жетiлдiрудiң негізгі
бағыттарының бiрi ретiнде мультимедиалық технологияларды қолдану
бүгiнгi күннiң басты талабы. Сондықтан да, оның техникалық жҽне
дидактикалық мүмкiндiктерiн дамыту, онан ҽрi зерттеу маңызды болып
табылады.
Ең алдымен, ұлы дидактик Я.А.Коменский „Алтын ережеге‖ балаған
кҿрнекілік ұстанымының талаптарына толық жауап бере алатын
мультимедиалық технологиялар ұғымдарын қарастырайық. Олай болса
мультимедиа ұғымына талдау жасап кҿрейік.
Мультимедиаға зерттеушi ғалымдар түрлiше анықтама бередi:
Мультимедия – ҽр түрлi типтi ақпараттарды компьютердiң ұсыну
мүмкiндiгiн дамытатын жҽне адамның мультисенсорлық табиғатына
негiзделген технология (D.Little).
Мультимедия - екi не одан да кҿп типтi ақпараттарды интерактивтi
формада бiрiктiру (D.H.Jonassen).
Мультимедия - ҽртүрлi формада ұсынылған ақпараттарды
бiрiктiруге
мүмкiндiк
беретiн
компьютердiң
аппараттық
жҽне
бағдарламалық құралдары кешенi (И.И.Косенко).
Мультимедия
-
графика,
гипермҽтiн,
дыбыс,
анимация,
бейнемҽлiметтердi пайдалануға мүмкiндiк туғызатын аппаратты-
бағдарламалық құрал (И.Вернер).
Мультимедия терминi латын тiлiнiң „multy‖ (кҿп) жҽне „media‖ (орта)
деген сҿздерiнiң бiрiгуiнен құралған. Сондықтан да, мультимедиалық
жүйеге арналған оқулықтарды, ғылыми еңбектердi саралай келе бұл
терминге „ақпараттық орта‖ деген мағына беруге болады. Ал, ақпараттық
орта түсiнiгiн белгiлi бiр ортада ақпараттық технологияларды пайдалану
арқылы
ақпаратты
ұсыну
мен
ҿңдеуге
бағытталған
арнайы
ұйымдастырылған процесс деп қабылдай аламыз.
Мультимедиалық технологиялар – ҽр түрлi типтi мҽлiметтердi
дайындау, ҿңдеу, бiрiктiру, ұсыну ҽрекеттерiн аппараттық жҽне
бағдарламалық жабдықтарды пайдалану арқылы жүзеге асыратын
технологиялар (ҽдiстер мен тҽсiлдер) жиынтығы.
Бiлiм берудегi мультимедиа - бiрiншiден, таным процесiнiң
жоғарылауына септiгiн тигiзетiн, екiншiден, бiлiм беру мазмұнын
интерактивтi формада ұсынатын дидактикалық аппаратты-бағдарламалық
құрал.
Мультимедианың бағдарламалық құралдары – кез келген типті
ақпаратты интерактивтi режимде пайдалануға мүмкiндiк беретiн
компьютердiң бағдарламалық жабдықтары.
Мультимедиалық ресурстар - мультимедиалық құралдар жҽне арнайы
бағдарламалық жабдықтар кҿмегiмен дайындалған ақпараттық ҿнімдер.
Мультимедианың дамуы бейнетехникалық жҽне дербес компьютерлiк
технологиялардың ҿркендеуi нҽтижесiнде жүзеге асуда. Мультимедиа
статикалық (мҽтiндiк, кестелiк, графиктiк), динамикалық (анимациялық,
бейнелiк) жҽне дыбыстық ақпараттарды талапқа сай дҽрежеде ұсынуды
iске асырады.
Қазiргi таңда электрондық оқулықтарды, компьютерлiк оқыту
бағдарламаларын, дыбыстық жҽне бейнелiк оқу материалдарын
пайдалануда қолданылатын мультимедиалық технологиялар оқыту
процесiндегi инновациялық ҽдiстердi жүзеге асыратын бiрден бiр
жаңа ақпараттық технология болып саналады.
Мультимедиалық технологияларды пайдалану негiзiнде жүргiзiлетін
оқыту ҽдiсi оқытудың теориясы мен технологиясын бiр-бiрiмен
байланыстырып отыруды қажет етедi.
Мультимедия – пайдаланушыға ҽр түрлі типті ақпаратты біріктіріп ұсыну
технологиясы.
Ҽрбір оқытушы ҿзінің педагогикалық қызметін жоғары деңгейде
кҿрсетуі үшін мультимедиалық технологияларды пайдалана білуімен қатар,
сол аталған технологияларды тікелей оқыту процесінде қолданудың
қажеттіліктерін анықтай білуі керек.
Бірінші қажеттілік – дҽстүрлі оқыту ҽдісінде тҽжірибелік дҽлелдеулері
жүзеге асырылуы мүмкін емес заңдылықтар мен теорияларды, ұғымдарды,
макро жҽне микроҽлем жҿніндегі түсініктерді, пҽнаралық байланыс
сипатындағы күрделі оқу материалдарын оқыту үшін студенттер мен
оқушыларда қажетті білімдер жүйесінің болуы.
Екінші қажеттілік – студенттер мен оқушыларда репродуктивті
дағдының қалыптасуы. Мұндай қажеттілік оқу экспериментін жобалау, оқу
мазмұнына қатысты мҽліметтерді жинақтау, жүйелеу, жіктеу, талдау секілді
іс-ҽрекеттер кезінде байқалады.
Ҥшінші қажеттілік – студенттерде, оқушыларда шығармашалық
(креативтілік) дағдының қалыптасуы. Бұл қажеттілік күрделі есептерді
шешу, зертханалық эксперименттерді жүргізу, объектіні модельдеу, қандай
да бір процестің ҿтуіне ҽсер етуші факторларды анықтау кезінде байқалады.
Тӛртінші қажеттілік – студенттер мен оқушыларда белгілі бір
тұлғалық сапаның қалыптасуы. Бұл қажеттілік ҽлеуметтік мҽселелерді
шешу арқылы жас жеткіншектерді адамгершілікке, ізгілікке тҽрбиелеу
кезінде кҿрініс береді. Жастарда тұлғалық сапаның болуы оның қоғам
алдында жауапкершілігін күшейтеді.
Мультимедиа
құралдарына
оқыту
процесінде
ҽртүрлі
типті
ақпараттарды ұсынушы кез келген оқыту құралдарын жатқызуға болады.
Атап айтқанда:
дыбыстық құралдар (CD-ойнатқыш, магнитофон т.б.);
телерадио жүйелері (телеқабылдағыш, радиоқабылдағыш, оқыту
теледидары, DVD-ойнатқыш т.б.);
проекциялық
құрылғылар
(графопроектор,
мультимиедиалық
проектор, оверхед проектор, бейнепроектор, интерактивті проектор);
интерактивті тақта;
ақпарат кҿбейткіш құралдар (микрофильмдеу құралдары, ксерокс,
ризограф);
компьютерлік құралдар;
телекоммуникациялық жүйелер мен желілер (кабельдік, спутниктік,
оптоволокондық желілер т.б.) [7]
Сонымен қатар, мультимедиалық технологиялардың таным процесін
жетілдірудің тиімді құралы ретінде қарастырып кетейік.
Білім беруде қолданылатын тиімді ҽдістердің бірі – ақпарат берудің
сҿздік-логикалық жҽне кҿрнекілік тҽсілдерінің үйлесуі, яғни оқытушының
сҿзбен түсіндіруінің сҽйкесті кҿрнекі құралдармен бекітілуі. Үздіксіз
монотонды ҽңгіме тыңдап отырған адамның назары тітіркендіргіштің
біркелкілігінен – сҿйлеушінің даусынан 20 минуттан кейін-ақ басқа жаққа
ауа бастайды екен. Егер ҽңгіме қандай да бір объектілерді кҿрсетумен қатар
жүрсе, естумен қатар кҿру анализаторы да жұмыс жасайды. Адамның кҿз
алдына кҿрнекі образдың пайда болуы ұсынылған материалды толықтай
меңгеруге септігін тигізеді. Кҿрнекілік ҽдіс «жүз рет естігеннен, бір рет
кҿрген артық» деген нақылдың бекер айтылмағандығын айқындай түседі.
Кҿрнекілікті жүзеге асыру мультимедиалық технологиялардың негізгі, басты
мүмкіндіктерінің бірі. Оқу материалын кҿрнекілік ҽдіспен түсіндіруде
оқытушы мультимедианы пайдалану негізінде табиғаттағы құбылыстарды,
процестерді, заңдылықтарды демонстрациялайды. Бұл кезде оқытушының
қызметі – кҿрсету, демонстрациялау болса, студенттер мен оқушыларға
білім беру кҿзі кҿрнекілік құралдар, мультимедиа болып табылады да,
ұсынылған оқу материалынан қорытынды жасау, демонстрация фактілерін
бақылау, содан ой-тұжырым қалыптастыру студенттер мен оқушылардың іс-
ҽрекеті болып саналады.
Мультимедиалық
технологиялар
зерттелетін
құбылыстардың,
объектілердің, процестердің тек сыртқы сипатын ғана емес, олардың ішкі
мҽнін, сондай-ақ, табиғаттың жҽне қоғамның жеке құбылыстары арасындағы
байланыстарды ашып кҿрсетуге мүмкіндік береді.
Мультимедианы пайдаланудың артықшылығы мынада: мысалы, кескін
немесе сурет – адамның ой-санасында белгілі бір бейнені, ұғым-түсінікті
қалыптастыруға, мҽтін жҽне дыбыс – қозғалыстағы бейнелік ҽрекетті онан
ҽрі дамыту негізінде образдың ішкі болмысын аша түсуге, музыка –
эмоционалдық кҿңіл-күйдің кҿтерілуіне ҽсер етеді.
Қорыта айтқанда, таным процесінің заңдылықтарын зерттейтін таным
теориясының
атқаратын
мынадай
міндеттерін
оқыту
процесінде
мультимедиалық технологияларды пайдалану арқылы түсіндіруге болады:
объектінің болмысын, даму заңдылықтарын ашып кҿрсету;
объектінің ішкі табиғатын ашу арқылы оның болашақтағы даму
бағытын айқындау;
объектілерді зерттеу жҿніндегі ғылыми саланың дамуына ықпал
жасау;
заңдылықтардың практикада қолданылуын ұғындыру т.б. [8]
Зерттеушілердің пікірі бойынша дҽстүрлі оқу ҽдісімен берілген
материалдың 25%-ы, кҿру арқылы 33%-ы, кҿру-есту арқылы 50%-ы, ал
мультимедиялық интерактивті оқыту бағдарламасы кҿмегімен берілген
материалдаң 75%-ы есте сақталады екен.
Жалпы алғанда, мультимедиалық технологияларды бiлiм беру саласында
дер кезiнде игеру жҽне тиiмдi пайдалану бүгiнгi күндегi маңызды
қажеттiлiктердiң қатарынан саналады.
Қорытындылай келе, мультимедиалық технологиялар:
ҽрбір пайдаланушының қабілеті мен ерекшелігін ескере отырып,
олардың оқу мотивациясын арттыруға септігін тигізеді;
түрлі типті ақпараттарды біріктіріп ұсыну арқылы оқытудың
интерактивтілік ұстанымын қамтамасыз етеді, ҿйткені, ҽр түрлі типті
ақпаратты пайдалану адамның ҽр түрлі сезім мүшелері арқылы оқу
материалын жан-жақты қабылдауына ықпал етеді;
нақты, күрделі де қиын, белгілі кҿлемде шығын мен ұзақ уақытты
қажет ететін экспериментті модельдеуді жүзеге асырады;
құбылыстар мен процестерді динамикада кҿрсету арқылы абстрактілі
ақпараттарды кҿрнекі тұрғыда ұсына алады;
макро жҽне микро ҽлемдегі нысандарды визуалдауға мүмкіндік
береді;
бiлiм беруге жұмсалатын шығынның азаюына ықпалын тигізеді.
Пайдаланылған әдебиеттер:
1. Елбасымыз Н.Ҽ.Назарбаевтың «Болашақтың іргесін бірге қалаймыз»
атты жолдауы.
2. Егорова Ю.Н. Теоретические и практические аспекты мульти-медиа-
технологий: монография.-Ч.:НАНИ ЧР, 2000. -189 с.
3. Little D. Іnteractive video and the control of learning. Educational
technology. 1991. P.7-15.
4. Jonassen D.H. Computer in the classroom. Englewood cliffs: Prentice
Hall. 1996.
5. Косенко И.И. Изучение мультимедии в процессе подготовки учителя
информатики: дисс. канд.пед.наук. -Москва, 1999, -119с.
6. Вернер И. Все о мультимедии. Уч.пособие.-Киев:BHV, 1996. -157c.
7. Досжанов Б.А. Тұлғаның танымдық іс-ҽрекетін мультимедиалық
технологияларды пайдалану арқылы дамыту. Қ.А.Яссауи атындағы
халықаралық қазақ-түрік университетінің хабаршысы. –Түркістан. 2007. -
№3. –Б.176-180.
8. Досжанов Б.А. Мультимедиа жҽне оның техникалық құрамы. Оқу
құралы. –Қызылорда:ҚМУ, 2004, -81 б.
Зәбірова А.,
магистрант 2 года обучения, КазУМОиМЯ имени Абылай хана,
Алматы, Казахстан
Возможности мультимедийных технологий в обучений
Данная статья посвящена теме использования ИКТ технологий на уроках
английского языка в ВУЗах. В работе освещаются основные задачи
интерактивного
обучения,
а также
рассматривается
использование
интерактивных приемов. В статье акцентируется внимание на применении
мультимедийных технологий, выявляются их основные функции,
дидактические задачи.
Zabirova A.,
2
nd
year master course student, Kazakh Ablai khan UIR&WL,
Almaty, Kazakhstan
Possibilities of multimedia technologies in education
This article is devoted to the subject of the use of ICT technologies in English
lessons in high school. The paper highlights the main challenges of interactive
learning, and discusses the use of interactive techniques. The article focuses on the
use of multimedia technologies, identifies its main functions, didactic tasks.
Уважаемые авторы и читатели научного журнала
«Известия Казахского университета международных отношений и
мировых языков имени Абылай хана серии «Филологические науки»!
Редакционная коллегия доводит до Вашего сведения, что начиная с
этого номера научного журнала открывается рубрика «Труды ученых
Казахстана», где будут воспроизводиться фрагменты фундаментальных
трудов ученых КазУМОиМЯ.
Актуальные
исследования,
опубликованные
в
разные
годы
ограниченным тиражом, остаются востребованными в международном
научно-образовательном пространстве.
Желающие пополнить личную и ведомственную научную библиотеку
могут обращаться в УМО университета к Кульбаевой Аиде Рустемовне.
Социоисторическая обусловленность развития методики обучения
иностранным языкам
(Из книги академика С.С.Кунанбаевой
«Теория и практика современного иноязычного образования»
Алматы, 2010)
Достарыңызбен бөлісу: |