Ахметов кенжебай. ӘДебиеттану әліппесі
жүктеу/скачать 2,31 Mb. Pdf көрінісі
|
| ОЙ – ТҮЙlН
Сұрақ. Әңгiмелерiмiздi осы тұста бiр түйiндеп алар болсақ, әдебиет – өнер түрi де, оны зерттейтiн ғылым – әдебиеттану деп аталатынын танимыз. Осыған дейiн әдебиет пен әдебиеттануға байланысты айтылған ой-пiкiрлер де соған орай өрiстеп отырды. Ал әдебиеттiң теориялық мәселелерi арнайы оқу орындарында қандай пәндерде оқытылады? Жауап. Әдеби-теориялық мәселелер, негiзiнен, екi пәнде қарастырылады: оның алғашқысы – бiрiншi курста оқытылатын “Әдебиеттануға кiрiспе” пәнi де; екiншiсi – соңғы курста жүретiн “Әдебиет теориясы” пәнi. “Бұл пәндердiң бiр-бiрiнен айырмашылығы қандай?” деген сұраққа жауап берер болсақ, Әдебиеттануға кiрiспе – көркем әдебиеттiң өзiндiк сипаттарынан өрбитiн ең басты әдеби-теориялық түсiнiктермен, жеке туындыларға тән ерекшелiктермен, әдеби дамудың ортақ заңдылықтарымен таныстыруды көздейтiн пән. Бұл пәннiң мақсаты – әдебиеттануға қатысты өзге пәндердi түсiнiп оқып, терең меңгеруге негiз салу. Осы мақсатқа байланысты “Әдебиеттануға кiрiспе” пәнiнде әдебиетке қатысты негiзгi 3 мәселе қарастырылады. Олар: Әдебиеттiң негiзгi сипаттары; Көркем шығарма; Әдеби даму заңдылықтары. Қарастырылатын мәселелердi бұлайша топтастыру әдеби шығармашылық заңдылықтарын дұрыс түсiне бiлу үшiн қажет. Бiз де екеуара әңгiмемiздi осы үлгiде өрбiткенiмiздi байқаған боларсың. Ал “Әдебиет теориясы” пәнiнiң басты мақсаты отандық және әлемдiк әдебиеттану ғылымындағы ең соңғы жетiстiктердi ескере отырып, негiзгi теориялық ұғымдардың мәнiн тереңдете меңгертудi көздейдi. Әдебиет тарихы, әдебиет сыны, эстетика, өнертану, лингво-стилистика, тарих, әлеуметтану, т.с.с. пәндерге сүйене отырып, көркем шығармашылықтың және әдебиеттiң сөз өнерi ретiндегi эстетикалық ерекшелiктерiн, негiзгi заңдылықтарын дұрыс тани бiлу, теориялық бiлiмдi iс жүзiнде қолдана бiлу дағдыларын қалыптастыруға ұмтылады. Қазақ әдебиеттануында да теориялық мәселелердi талдап-таразылауға, түсiндiруге арналған үлкендi-кiшiлi еңбектер аз емес. Олардың қатарында А.Байтұрсынов, З.Ахметов, Қ.Жұмалиев, З.Қабдолов, Р.Нұрғалиев, М.Базарбаев, Н.Ғабдуллин, Т.Кәкiшев, Т.Қожакеев, Ж.Дәдебаев, С.Мақпыров, З.Серiкқалиев, Д.Ысқақов, М.Атымов, т.б. да белгiлi әдебиет зерттеушiлерiнiң еңбектерiн көптеп атауға болады. Әдебиет төңiрегiнде өрбiткен әңгiмелер барысында бiз де танымал теоретиктердiң ой-пiкiрлерiн жолбасшылыққа алып отырдық. Сонымен бiрге көркем әдебиет пен шығармашылыққа қатысты заңдылықтардың шынайы мәнi әдебиеттi тарихи тұрғыдан қарастыру арқылы ғана ашылатынын ұдайы ескерiп отыруға ұмтылдық. Сұрақ. Әдебиеттi тарихи тұрғыдан қарастыру дегенде, ненi түсiнгенiмiз абзал? 174 Жауап. Әдебиеттi тарихи тұрғыдан қарастыру дегенде, ерекше ескеретiн жағдайлар бар. Бұл жағдайлар әдебиеттiң өзiндiк ерекшелiктерiнен туындайды. Мәселен, ғылым мен техникадағы жаңалықтар өзiнен бұрынғы қағидаларды немесе формулаларды мүлдем жоққа шығаруы ықтимал. Өнердiң заңдылығы мүлде басқаша. Өнердегi жаңа нәрсе өзiнен бұрынғыны жоққа шығару арқылы емес, оны шығармашылықпен игере отырып, жетiлдiре отырып жасалады. Уақыт жағынан кейiн жасалған туынды өзiнен бұрынғы дүниенi жойып жiбермейдi, керiсiнше бiрiн-бiрi толықтыра отырып, қатар өмiр сүре бередi. Оның сыры – шынайы өнер туындысының мәңгiлiк маңыздылығында, мәңгiлiк құндылығында. Сондықтан әдебиетке байланысты қандай да бiр мәселенi қарастырғанда, тарихи жағдайды ескерiп отыру – әдебиеттанушының басты мiндеттерiнiң бiрi. жүктеу/скачать 2,31 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|