Ақылбеков Ә. Т., Кривобоков В. П., Даулетбекова А. К
жүктеу/скачать 4,15 Mb. Pdf көрінісі
|
Уравнение Власова Кинетическое уравнение для описания бесстолкновительной плазмы (типа
уравнения Больцмана). Власов теңдеуі Соқтығыпайтын плазманы сипаттауға арналған кинетикалық теңдеу (Больцмен теңдеуі секілді). Уравнение теплопроводности Heat conductivity equation Уравнение, описывающее процесс распространения теплоты в сплошной среде (газе, жидкости или твердом теле); основное уравнение математической теории
теплопроводности. Выражает тепловой баланс для малого элемента, объема среды с учетом поступления теплоты от источников и тепловых потерь через поверхность элементарного объема
вследствие теплопроводности. Жылуӛткізгіштік теңдеуі Heat conductivity equation Тұтас ортада (газда, сұйықтықта немесе қатты денеде) жылудың таралу процесін бейнелейтін теңдеу; жылуӛткізгіштіктің математикалық теориясының негізгі теңдеуі. Элементар кӛлемнің беті арқылы жылу шығыны мен кӛзден жылу алу арқылы жылуӛткізгіштік салдарынан орта кӛлемінің немесе аз элементтің жылулық балансын кӛрсетеді. Уравнения состояния State equation, constitutive equation Уравнения, выражающие связь между параметрами состояния физически однородной системы
при термодинамическом равновесии. Термическое уравнение состояния связывает давление p с объемом V и температурой T, а для многокомпонентных систем – также с составом (молярными долями
компонентов). Калорическое уравнение состояния выражает внутреннюю энергию системы как функцию V, T и состава. Обычно под уравнением состояния, если
специально не
оговаривается, подразумевают термическое уравнение состояния. Из него можно непосредственно получить коэффициент термического расширения, коэффициент изотермического сжатия,
термический коэффициент давления (упругости). Уравнение состояния является необходимым дополнением к термодинамическим законам. Пользуясь им, можно
раскрыть зависимость термодинамических функций от V и p, проинтегрировать дифференциальные термодинамические отношения, рассчитать летучести (фугитивности) компонентов системы, через которые обычно записывают условия равновесия фазового (см. ст.
и т.д. Термодинамика устанавливает связь между уравнением состояния и любым из потенциалов термодинамических системы, выраженным в виде функции своих естественных переменных. Күй теңдеуі State equation, constitutive equation Термодинамикалық тепе-теңдік кезіндегі біртекті жүйенің физикалық күй параметрлері арасындағы байланысты кӛрсететін теңдеу. Күйдің термиялық теңдеуі
ал кӛпкомпонентті жүйелерге – сондай-ақ құраммен (компоненттердің молярлы үлестерімен) байланыстырады. Күйдің
калориялық теңдеуі V, T функциясы мен құрам сияқты жүйенің ішкі энергиясын білдіреді. Әдетте егер нақтыламаса, күй теңдеуі ретінде күйдің термиялық теңдеуін түсінеді. Бұл теңдеуден термиялық кеңейту коэффициентін, изотермиялық сығу
коэффициентін, қысымның (серпімділіктің) термиялық коэффициентін алуға болады. Күй теңдеуі термодинамикалық заңдарға қажетті қосымша болып табылады. Оны қолдана отырып, термодинамикалық функциялардың
термодинамикалық қатынастарды интеграциялауға, бұл арқылы әдетте фазалық тепе-теңдік шарттарын жазатын жүйе компоненттерінің ұшқыштығын (фигутивтілігін) есептеуге және т.б болады. Термодинамика күй теңдеуі мен ӛзінің табиғи
айнымалыларының функциялары түрінде берілген термодинамикалық жүйе потенциалдарының кез келгенімен байланысты орнатады. Идеал газдың күй теңдеуі, бұл жердегі V – молярлы кӛлем, R – универсал газды тұрақты болатын pV=RT түрге ие. Бұл теңдеуге жоғары разрядтау кезінде реал газдар бағынады.
334
Уравнение состояния идеального газа имеет вид pV=RT, где V – молярный объем, R - универсальная газовая постоянная. Этому уравнению подчиняются реальные газы при высоких разрежениях. Уровень Level
В радиационной физике твердого тела – возможные значения какого-либо параметра, характеризующего состояние системы. Деңгей Level Қатты дененің радиациялық физикасында – жүйенің күйін сипаттайтын қандай да бір параметрдің мүмкін мәндері. уровень вмешательства / intervention level – в радиационной безопасности это значение параметра радиационного фактора (например, мощности экспозиционной дозы), при превышении которого следует проводить определенные защитные мероприятия.
радиациялық қауіпсіздікте шамадан тыс артық болғанда қандай да бір қорғану шараларын жүргізу қажет
болатын радиациялық фактор (мысалы
экспозияицялық доза қуаты) параметрінің мәні. уровень контрольный / reference level, testing level – значение контролируемой величины дозы,
мощности дозы,
радиоактивного загрязнения и т.д.,
устанавливаемое для
оперативного радиационного контроля с целью закрепления достигнутого уровня радиационной безопасности, обеспечения дальнейшего снижения облучения персонала и населения, радиоактивного загрязнения окружающей среды.
деңгейін бекіту, халық пен қызметкерлердің сәулеленуінің ары
қарай тӛмендеуін қамтамасыз ету,
қоршаған ортаның
радиобелсенді ластануын тӛмендету мақсатымен жедел радиациялық бақылау үшін орнатылған бақыланатын доза
шамасының, доза қуатының, радиобелсенді ластану және т.б мәні. уровень примесный / inpurity level, dopand0induced state, impurity state – энергетическое состояние полупроводника, расположенное в запрещенной зонеи обусловленное присутствием в нем примесей и структурных дефектов. қоспалы деңгей / inpurity level, dopand0induced state, impurity state – тыйым салынған аймақта орналасқан және онда қоспалар мен құрылымдық ақаулардың болуына негізделген жартылай ӛткізгіштің энергетикалық күйі.
условный уровень энергии
системы фермионов, в частности электронов твердого тела, соответствующий энергии Ферми (см. ст. энергия). Ферми деңгейі / Fermi level – ферми энергиясына сәйкес келетін (қара. ст. энергия) кӛбінесе қатты дене
электрондарының фермиондар жүйесі энергиясының қандай да бір шартты деңгейі. уровни энергии / energy levels – возможные значения энергии квантовых систем (атомов, молекул, кристаллов атомных ядер и т.д.), состоящих из микрочастиц и подчиняющихся законам квантовой механики.
микробӛлшектерден тұратын және квантты механика заңдарына бағынатын квантты жүйелер
(атомдардың, молекулалардың, атомдық ядролар кристалдарының және т.б) энергияларының мүмкін мәндері. Ускорение коллективное Collective acceleration Принципы ускорения заряженных частиц, а также способы их удержания в процессе ускорения, которые
предполагают использование собственных
Зарядтар топтарының электромагнитті толқын немесе плазмамен ӛзара әрекет ету нәтижесінде немесе бір топтың екіншісімен ӛзара әрекет ету нәтижесінде туындайтын
335
электромагнитныз полей, возникающих в результате взаимодействия одной группы зарядов с другой либо в результате взаимодействия группы
зарядов с электромагнитной волной или плазмой (в отличие от обычных методов ускорения, в которых создоваемые внешние поля,
электрические и магнитные, имеют конфигурацию, обеспечивающую как
ускорение, так и удержание в процессе ускорения заряженных частиц). ӛздік электромагнитті ӛрістерді пайдалануды ұсынатын үдету процесіндегі оларды ұстап қалу тәсілдері, сондай-ақ зарядталған бӛлшектер үдеуінің принциптері (жасалушы сыртқы электрлі және магнитті ӛрістер үдетудің басқа
тәсілдеріне қарағанда, зарядталған бӛлшектердің үдеу процестерінде үдетуді де, ұстап қалуды да қамтамасыз ететін конфигурацияға ие). Ускори́тель заря́женных части́ц Сharged particle accelerator, high-voltage accelerator Установка для ускорения заряженных частиц до высоких энергий. При обычном словоупотреблении ускорителями называют установки, рассчитанные на ускорение частиц до высоких энергий. Зарядталған бӛлшектердің үдеткіші Сharged particle accelerator, high-voltage accelerator Зарядталған бӛлшектерді жоғары
энергияларға дейін
үдетуге арналған қондырғы.
accelerator — ускорители, в которых ускоряющее электрическое поле создаѐтся за счѐт изменения во времени магнитного поля (эдс индукции). Например, бетатрон.
inductition accelerator — үдетуші электр ӛрісі магнит ӛрісін уақыт бойынша ӛзгерту (индукцияның ЭҚК-і) арқылы алынатын үдеткіштер. Мысалы, бетатрон. ускоритель кластерный / cluster accelerator — устройство для ускорения крупных заряженных частиц, содержащих 10 2 -10 12
атомов. Ускорение происходит в электрическом поле. Применяется для имитации воздействия микрометеоритов и космической пыли на
поверхность космических летательных аппаратов, осаждения модифицирующих кластерных покрытий и других целей. кластерлік үдеткіш-10 2 -10 12 атомнан тұратын ірі зарядталған бӛлшектерді үдетуге арналған құрылғы. Үдету электр ӛрісінде іске асады. Ғарыштық ұшу аппараттарының бетіне микрометеориттер мен ғарыш шаңының
әсерін иммитациялау үшін, модификациялаушы кластерлік жамылңыларды қондыру үшін және т.б. мақсаттар үшін қолданылады.
clashing-beam accelerator - установка, в которой осуществляется столкновение встречных пучков заряженных частиц (элементарных частиц и ионов), ускоренных электрическим полем до высоких энергий. На таких
ускорителях исследуются взаимодействия частиц и рождение новых частиц при максимально доступных в лабораторных условиях эффективных энергиях столкновения. Наибольшее распространение получили ускорители со встречными электрон-электронными (e - e
), электрон-позитронными (e - e
) и протон- протонными (pp) пучками. қарама-қарсы шоқты үдеткіш / double clashing-beam accelerator - электр ӛрісі жоғары энергияларға дейін
үдеткен, зарядталған бӛлшектердің (элементар бӛлшектер мен иондар) қарама-қарсы шоқтарының соқтығысуы іске асатын құрылғы.Осындай үдеткіштерде бӛлшектердің әсерлесуі және соқтығысудың эффективті энергияларында максималь ӛолжетімді зертханалық жағдайларда жаңа бӛлшектердің туындауы зерттеледі. Электрон- электронды (e - e
), электрон-позитронды (e - e + ) және протон-протонды (pp) қарама-қарсы шоқты үдеткіштер кеңінен таралған. ускоритель перезарядный (тандем) / recharging accelerator — ускоритель заряженных частиц, в котором благодаря қайтазарядтаушы үдеткіш (тандем) / recharging accelerator - үдетілетін иондардың қайта зарядталуы нәтижесінде бір үдетуші
336
перезарядке ускоряемых ионов одно и то же ускоряющее напряжение используется дважды.
кернеу екі рет қолданылатын зарядталған бӛлшектерді үдеткіш. ускоритель сильноточный / high-current accelerator — устройство для получения мощных потоков заряженных частиц с энергией более 10 5 эВ, создающих ток более 10 4 А. Характерным масштабом тока в теории сильноточных ускорителей принято считать величину 17 кА. При токах, существенно превышающих это значение, собственное электромагнитное поле пучка значительно влияет на его параметры.
энергиясы 10 5 эВ-тан артық, 10 4 А-тен
жоғары токтар
жасайтын зарядталған бӛлшектердің қуатты
ағынын алатын
құрылғы. Күшті үдеткіштер теориясында токтың сипаттамалық масштабы ретінде 17кА шаманы алу келісілген. Осы мәннен артатын
токтарда шоқтың
меншікті электромагниттік ӛрісі оның параметрлеріне әсер етеді.
— ускоритель заряженных частиц, в котором благодаря управляющему магнитному полю частицы движутся по орбитам, близким
к круговым или спиральным, многократно проходя через один и тот же ускоряющий промежуток. циклдік үдеткіш / cyclic accelerator — басқаратын магнит ӛрісінің салдарынан бӛлшектер бірдей үдеткіш аралықтан кӛпрет ӛтіп, шеңберге немесе спиральға жаұын орбиталармен қозғалатын зарядталған бӛлшектерді үдеткіш. ускорители перезарядные (тандем) / recharging accelerator — ускоритель заряженных частиц, в котором благодаря перезарядке ускоряемых ионов одно и то же ускоряющее напряжение используется дважды.
— асқын зарядталған үдеткіштер / recharging accelerator — бір үдетуші кернеу үдетілуші иондардың қайта зарядталуының арқасында үдету процесінде екі рет
қолданылатын зарядталған бӛлшектердің үдеткіші. ускорители циклические / cyclic accelerator — ускоритель заряженных частиц, в котором их траектории близки к круговым или спиральным и частицы многократно совершают движение по ним.
траекториялары шеңбер немесе спиральға жуық және бӛлшектер олардың бойымен бірнеше рет қозғалыс жасайтын зарядталған бӛлшектер үдеткіші.
ускорители заряженных частиц, в которых траектории частиц близки к прямым линиям. сызықтық үдеткіш / linear accelerator — бӛлшектердің траекториясы түзу сызыққа жақын зарядталған бӛлшектердің үдеткіші.
— устройства для получения потоков плазмы со скоростями 10-10 3 км/сек и более, что соответствует кинетической энергии ионов от ~10 эв до 10 5 -10
6 эв. плазмалық үдеткіштер / plasma accelerator — иондардың ~10 эв-тан 10 5 -10
6 эв-қа дейінгі кинетикалық энергиясына сәйкес келетін, 10-10
3
жылдамдықтағы плазма
ағынын алуға
арналған үдеткіш. Усталость Fatigue
Изменение механических и физических свойств
материалов при
длительном воздействии циклически изменяющихся во времени напряжений и деформаций, приводящее в конце концов к разрушению конструкций. Қажу Fatigue
Соңында кұрылыстың бұзылуына алып келетін уақыт ішінде циклды ӛзгеруші кернеу мен деформацияның ұзақ әсер етуінен материалдардың физикалық және
механикалық қасиеттерінің ӛзгеруі. 337
frequency fatigue — усталость материала при циклических нагрузках с частотами < 300 Гц.
fatigue — материалды < 300 Гц жиілікпен циклді түрде жүктеу нәтижесінде қажуы.
усталость, при которой
накопление повреждений или разрушений происходит под действием переменных контактных напряжений; характеризуется появлением «выкрашиваний» (питгингов) на контактных поверхностях или трещин. усталость контактная / contact fatigue — бұзылулардың немесе қираулардың жинақталуы айнымалы контактілі кернеудің әсерінен туындайтын қажу; түйісу беттерінде немесе сызаттарда «боялулардың» пайда болуымен сипатталады. усталость коррозионная / corrosion fatigue — хрупкое разрушение металла
в результате образования трещин меж- и транскристаллитного характера при одновременном воздействии коррозионной среды и переменных (циклических) напряжений, обычно не превышающих предел упругости.
металдың коррозиялық орта мен негізінен серпімділік шегінен аспайтын айнымалы (циклдік) кернеулердің әсерінен кристаллитаралық және транскристаллиттік сызаттардың түзілуінің салдарынан морт қирауы.
— малоцикловая низкочастотная усталость, которая характеризуется тем, что
возбуждение переменных температурных остаточных напряжений в материале обусловлено циклическим изменением температуры. жүктеу/скачать 4,15 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|