Баламалы теориялар. Қажетті табыстылықты бағалаудың арбитраждық үлгісі

АКБМ үлгісінің баламалы теорияларының бірі болып Стивен Росстың арбитраждық бағаны құрастыру теориясы болып табылады. АКБМ (САРМ) бір факторлық үлгіні сипаттайды. Бұл бағалы қағаздың табыстылығы мен нарықтық табыстылық арасындағы тәуекелділікті көрсетеді, тәуекел β-коэффициентінің бір факторының қызметі болып табылады. Сәйкесінше, k_i акцияның күтілетін табыстылығының нарықтық портфельдің табыстылығына сезімталдылығының айырмашылығын түсіндіреді, яғни β-коэффициентінің айырмашылығын. Росстың арбитраждық теориясының (АРТ) мақсаты: тепе-теңдік жағдайындағы акциялар бойынша күтілетін табыстылықтың айырмашылықтарын түсіндіру болып табылады. АРТ-тың АКБМ-дан айырмашылығы табыстылықтың көптеген факторларымен байланысы туралы алғышарттардың болуы, сонымен бірге онда макроэкономика мен тәуекелге әсер ететін факторлар да бар. Тәуекелсіз активпен салыстырғанда үлкен тәуекелдің орнын жабу идеясы өзгертілмейді. Егер инвестициялау мен қарыздың арасында тәуекелсіз бір нұсқасы болса (k_f күтілетін табыстылығы мөлшеріндегі қарыз ақшаның көлеміндегі капиталдың құны мен табысын), онда: 1) үлкен тәуекел үшін инвесторлар үлкен табыстылықты талап етеді; 2) жоғары табыстылықққа ие болу, тәуекел факторларының бар екенін көрсетеді. Нарықта инвесторлар тәуекелді өсірмеуге, портфельдің табыстылығын ұлғайтуға ұмтылады. Мұндай мүмкіндік арбитраждық портфельдің көмегімен жүзеге асуы мүмкін, яғни портфельді бір уақытта акцияларды жоғары бағамен сатып және сол акцияларды басқа жерден төмен бағамен сатып алып қалыптастыру деген сөз. Мұндай операция, инвесторға қаражаттарды салмай-ақ тәуекелсіз табыс алуға мүмкіндік береді.

k_i = k_i + (F₁ – F₁) β_i1 + …+ (F_J – F_J) β_iJ + e_i

k_i – i акциясының нақты табыстылығы;

k_i - i акциясының күтілетін табыстылығы;

F_J – j экономикалық факторының нақты мәні;

F_J – j факторының күтілетін мәні;

β_iJ - j экономикалық факторына деген i акциясының сезімталы;

e_i - i акциясының нақты табыстылығының өзгерісіне ерекше факторлардың әсері.

Берілген формулаға қарайтын болсақ, кез келген акцияның нақты табыстылығы күтілетін табыстылыққа тең болады екен, өсу немесе төмендеу көлемін қоса алғанда мұның өзі мыналармен байланысты: 1) негізгі экономикалық факторлардың өзгерістеріне; 2) осы өзгерістерге акциялардың сезімталдылығы; 3) қызмет шарттарының саласы мен фирма үшін ерекше бейнелейтін кезікпе факторларға.

Арбитраж теориясындағы бағалы қағаздар нарығының (SML) сызығы SML формуласымен айтарлықтай сейкес, бірақ бұл өз кезегімен көптеген факторлардың қызметі секілді акцияның талап етілетін табыстылығын бейнелеп көрсетеді.

АРТ-тың негізгі теориялық артықшылығы – жеке акциялар табыстылығының өзгерісіне бірнеше экономикалық факторлардың әсерімен айқындалады, сонымен қатар АКБМ (САРМ) фирма үшін, басқа да барлық факторлардың әсері жалғыз критериямен яғни, нарықтық портфельге қатысты акциялардың күрделілігімен (өзгеріп отыруы) айқындалуы мүмкін. АКБМ-ға (САРМ) қарағанда, арбитраждық құн жасаудың теориясы (АРТ) өзімен бірге аз қателіктерді қарастырады және ол басқаларға қарағанда жан-жақты қамтылған теория болып табылады. Тағы бір ерекшелік АКБМ (САРМ) сияқты, арбитраждық құн жасаудың теориясы (АРТ) барлық инвесторлардың нарықтық портфельді иеленуін талап етпейді. Мұнымен қоса, арбитраждық құн жасаудың теориясының (АРТ) айтарлықтай кемшлігі бар, өйткені бұл теорияның шегінде алдын ала тізбектелген факторлар негізделмейді. Факторлардың ішіне қор индексі, жалпы ұлттық өнім, пайыздық қойылымдар және т.б. кіргізіледі.