Алеуметтану тероиясы indb
II бөлім • Қазіргі заманғы әлеуметтану теориясы: негізгі мектептер Микро- және макроинтеграцияның мысалдары
жүктеу/скачать 16,19 Mb. Pdf көрінісі
|
| 526
II бөлім • Қазіргі заманғы әлеуметтану теориясы: негізгі мектептер Микро- және макроинтеграцияның мысалдары Интеграцияланған әлеуметтанулық парадигма. Бұл тарау Джордж Ритцер- дің (Ritzer, 1979, 1981) микро-макроинтеграциялау саласындағы жетістіктері- нен, соның ішінде интегралды парадигма микро-макробайланыс мәселелері ту- ралы көзқарасынан басталады. Жалпы біріктірілген парадигмаға, микро-макробайланысқа деген Рит- цердің көзқарасы бірқатар ізашарлардың, әсіресе Абрахам Эдель (Edel, 1959) мен Джордж Гурвич (Gurvitsh, 1964; Bosserman, 1968) шығармашылықтары- ның әсерімен қалыптасқанын айта кеткен жөн. Гурвичтің пікірінше, әлеумет- тік әлемді микродан макроға дейін көтерілетін тәртіпте көрсетілген «көлде- нең» деңгейлер (Смелзер [Smelser, 1997] төрт деңгейді белгілейді) тұр ғысы- нан зерттеуге болады: әлеуметтік формалар, топтық құрылымдар, әлеу мет- тік тап, әлеуметтік құрылым және жаһандық құрылымдар. Сонымен қатар осы иерархияны толықтыру үшін Гурвич «тік» немесе «терең» он деңгей ұсы- нады. Олар аса объективті әлеуметтік құбылыстардан (мысалы, эколо гия лық факторлар, ұйымдар) басталып, аса субъективтілермен (мысалы, ұжымдық тү- сініктер мен құндылықтар, ұжымдық сана) аяқталады. Гурвич әлеуметтік тал- даудың сансыз көп деңгейін қалыптастыру үшін көлденең және тік өлшем дерді айқастырады. Ритцердің біріктірілген әлеуметтанулық парадигма бойынша еңбегі ішін а- ра Гурвичтің идеяларына негізделіп, бірақ көбінесе тиімді модель құру қажет- тілігін насихаттаған. Ол жеке ойлау мен әрекеттен әлем-жүйелерге дейін жү- ре тін микро-макроконтинуумнан (Гурвичтің көлденең деңгейлері) басталады (13.1-сызба). Берілген континуумға жеке әрекет пен бюрократиялық құрылым- дар секілді материалды құбылыстардан, сана-сезім, нормалар мен құндылықтар (13.2-сызба) секілді материалды емес құбылыстарға дейін түрленіп отыратын объективті-субъективті континуум қосылады. Гурвич секілді, Ритцер бұл екі- континуумды айқастырады, бірақ нәтижесінде әлеуметтік талдаудың көп теген деңгейлерінен гөрі, басқарылмалы төрт деңгейі ғана пайда болады. 13.3-сызбада Ритцердің әлеуметтік талдаудың негізгі деңгейлері көрсетілген. Микро-макромәселесіне қатысты Ритцердің пікірі «оларды объективті- субъек тивті континуумнан ажыратып қарастыруға болмайды» дегенге саяды. Бар лық микро-, сондай-ақ макротәртіптегі әлеуметтік құбылыстар объектив- ті немесе субъективті. Онан мынадай қорытынды жасауға болады: әлеуметтік талдаудың негізгі төрт деңгейі бар, әлеуметтанушылар олардың арасындағы диа лектикалық өзара байланысты зерттеулері тиіс. Макро-объективті деңгей ауқым ды материалдық құбылыстарды қамтиды: қоғам, бюрократия және техно- логия. Макро-субъективті деңгей нормалар мен құндылықтар секілді ауқымды мате риалдық емес құбылыстарды қамтиды. Микродеңгейлерде микрообъектив- тілік әрекет пен өзара әрекеттесу үлгілері сияқты кішігірім объективті болмысқа қатысты болса, ал микросубъективтілік адамдар әлеуметтік шын дықты қа лып- тастыратын кішігірім ақыл-ой процестерімен айналысады. Бұл төрт дең гейдің әрбірінің өзіндік орны бар, алайда олардың арасындағы және әрқайсысының өз ішіндегі диа лектикалық байланысы аса маңызды. Ритцер Expressing America: A Critique of the Global Credit Card Society («Аме- риканы сипаттау: жаһандық кредиттік карта қоғамының сыни көзқарасы») еңбегінде (Ritzer, 1995; see also R. Manning, 2000) интегративті микро-макро- бағытты қолданады. Сондай-ақ ол Ч. Райт Миллстың (C. Wright Mills’s 1959) |