Алма Қыраубаева шығыстық Қисса-дастандар
«Хан қызының жауына болысуы»
жүктеу/скачать 1,39 Mb. Pdf көрінісі
|
| «Хан қызының жауына болысуы». Бұл желі б.д.д.
аңыздарда да болған. Мысалы, «Гүлдірсін» (Син, Шина – бəрі деген мағына береді) аңызын ХІV ғасырда Сəйф Сараи дастан етіп жазған. Сараиді зерттеуші кей ғалымдар бұл оқиға Ақсақ Темір заманында болған деседі. Негізінде, Гүл- дірсіннің сақ қызы екенін Ə.Қоңыратбаев айтқан. Тіпті Гүл- дірсін шаһары да болған, оны 1937 жылы С.П. Толстов қаз- ған екен. Одан скиф садағының оғы, тастан салынған əйел суреті шыққан. Қала Төрткөлдің маңайынан табылған (Қо- ңыратбаев Ə., 1991-79). Аңызда Гүлдірсін – патшаның қызы екен. Елін жау қор- шап алып, астығы бітіп, таусыла бастайды. Сонда да беріл- мей, жауға сес көрсету үшін бір өгізді бидаймен жемдеп, қаланың сыртына қоя береді. Жау əскерлері ұстап алып, со- йып жейді, қараса іші толған бидай екен. Гүлдірсін жау елінің бір жігітіне ғашық болған. Оған ха- бар беріп: «Кетпеңдер, шыдаңдар», – дейді. Қоршаған жау кетпей, ақыры халқы ашыққан қаланы басып алады. Бірақ, Гүлдірсіннің ғашық болған жігіті: «Өз еліне опа қылмаған қыз маған қалай жар болады!» – деп ат құйрығына байла- тып өлтіреді. Хан қызының жауына болысу желісі «Қобыланды ба- тыр» жырында Қарлыға бейнесінде, Иранда «Бижан мен Ма- жинеде» сақталған. Кейбір көріністері Зарина аңызында да бар. Бірақ онда сақ патшасының қызы Зарина Мидия хан- задасын сүйіп қалса да, елін сатпай: «Мен саған қосылам, елім де сенің қол астыңа кіріп, кіріптар болады», – деп елінің қамын ойлап, Мидия ханзадасымен некелесуден бас тартады. «Түс көру». Түс көру, оны жору өнері көне замандардан келіп жеткен. Антика əдебиетінде Артемидордың «Түс жо- рығыш» атты кітабы жазылыпты. Антикалық дəуірде түс- ті былай жорыған: түсінде қол жуса – уайымнан құтылады, жыласа – өңінде қуанады, қабырғасын суырса – əйелі өледі, араны қуса – байлыққа кенеледі, үйленсе – туыстарының бірі өледі, жылан қуса – жаман əйел соңына түсіп жүр, — деп жорылады. «Жүсіп-Зылиха» қиссаларында Зылиха да Жүсіпті түсін- де көріп ғашық болады. Бұдан кейінгі ғашықтық қиссалар- дың бəрінде негізгі кейіпкерлер бірін-бірі түсінде көреді. Қыдыр-əулиелер де түске кіріп, аян береді: «Ер Шеризатта» (Ə. Найманбаев): Бір күні Қыдыр келіп түсіне енді, Өңіндей падишаға аян берді. «Еренғайып-шаһ Ғаббаста» (Мұхаммедқали Өндір қажы- ұлы): Осылай болды, тақсыр, көрген түсім, Қалмады еске түссе ақыл-хошым. Бұл күнде өлер жерге келіп тұрмын, Мехнаты арылмаған мұңды басым. «Бозжігіт» қиссасында Бозжігіт ғашығын түсінде көреді: Түсінде қыз осылай ғайып болды, Жігіттің көкірегіне қайғы толды. Бақсы менен балгерден дəрмен таппай, Боп-боз жігіттің жүзі солы. жүктеу/скачать 1,39 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|