Алматы №1 (135) 2012
етістік, сараламалы етістік
жүктеу/скачать 4,15 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- , ету
| етістік, сараламалы етістік (аналитика-
лық), тұрақты етістік т‰рін жасауда маңыз- ды орын алады. Бұлар етістік категорияла- рының барлық т‰рінде бола алады. Тіркескен етістіктерімен бірігіп, к‰рделі пысықтауыш, к‰рделі баяндауыш қызметін атқарады. Мәнсіз немесе толымсыз көмекші етістік- тер деп негізгі лексикалық мағынасынан то- лық айырылған, тек қана жетекші (толық мәнді негізгі) етістікке тіркесу арқылы өзінің грамматикалық мағынасын аша алатын, таза көмекшілік қызмет атқаратын етістіктерді атайды. Бұларға е етістігінен қалыптасып та- раған өткен шақты еді (жедел өткен шақ), екен (бұрынғы өткен шақ), емес (болымсыз есімшелі) етістіктері, ету және де, жаздау етістіктері аталады. Еді, емес, екен толық мәнді есімді, етіс- тікті сөздерге тіркесіп қолданылады (жас екен, жас еді, ‰лкен емес, барады екен, т. б.). Аталмыш етістіктер көрсетілген тұлғала- рымен т‰бір етістікті бірлік болып қолда- нысқа еніп кеткен; дайын т‰бір тұлғалық тә- різді көрсеткіштері 3-жақтық нөлдік тұлғаны да айқындайды. Бұл дайын тұлғаларында же- дел өткен шақтық (е-ді), бұрынғы өткен шақ- тық қимылды жоққа шығару (болымсыздық) – (е-ме-с), өткен шақтық қимылды нақтылау (е- кен) грамматикалық мағыналары бар. Осын- дай ‰стемелі грамматикалық мағыналық бел- гілерімен бұлар негізгі толық мағыналы етіс- тіктерге, есім сөздерге тіркесіп, аталған грам- матикалық мағыналарды қолданылған сөзімен бірлесіп білдіреді. Яғни бұлар өткен шақтық мағынаны білдіріп, тіркескен сөзімен к‰рделі баяндауыш қызметін атқарады. Еді көмекшісі ауыз екі сөйлеуде жекеше т‰рдегі 3 жақтық жіктік жалғаулы қолданыста «едім, едің (едіңіз), еді» деп әдеби қалыпты т‰рмен бірге ауызекі сөйлеуде «ем, ең, ед» (сыпайы т‰рінен басқасында) т‰рінде ықшам- далып айтыла береді (барып ем, келіп ең, айтып ед). Тіркескен сөздерімен белгілі бір синтаксистік қызмет атқарады, негізінен, к‰р- делі баяндауыш ж‰йесін береді. жүктеу/скачать 4,15 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|