Алматы №1 (135) 2012
жүктеу/скачать 4,15 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Г. Шойбекова Семантический способ словообразования В статье рассматривается семантический способ словообразования на примере современного казахского языка.
- G. Shoybekova Semantic method of derivation The article deals with the semantic method of derivation by the example of the modern Kazakh language.
| Вестник КазНУ. Серия филологическая, №1(135).2012 177
ауысқан. Сөйтіп семантикалық тәсіл арқылы бірнеше мағыналы сөздер дамыған. Т‰рколог, алтаист ғалымдардың пікірінше, бір, екі, ‰ш, төрт, бес, алты, жеті сан есімдер өзге сөз тап- тарынан транспозицияланып, санданған. Дис- сертацияда семантикалық тәсіл арқылы да- мып, санданған ‰ш сөзі талданып отыр. Соны- мен, т‰ркі (қазақ) тілдеріндегі сан есімдердің алғашқы бастау көздері – адам танымы. ____________ 1. Байтұрсынұлы А. Тіл тағылымы. – Алматы, 1991. 2. Щербак А.М. Сравнительная морфология тюркских языков. – Москва, 1948. 3. Томанов М. Азақ тілінің тарихи грамматикасы. – Алматы, 1988. 4. Сарбалаев Ж.Т. Сөзжасам мәселелері. – Алматы, 2000. Г. Шойбекова Семантический способ словообразования В статье рассматривается семантический способ словообразования на примере современного казахского языка. G. Shoybekova Semantic method of derivation The article deals with the semantic method of derivation by the example of the modern Kazakh language. А. К. Шыныбекова, әл-Фараби атындағы ҚазҰУ доценті, ф.ғ.к. СӨЗ ТІРКЕСТІ ТЕРМИНДЕР ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ЖАСАЛУЫ Сөз тіркестері – грамматикалық ‰лгі, мұн- да сөз тіркесімділігінің негізгі категориялық ерекшеліктері мәселесі қарастырылады. Тер- минологиялық лексика терминдердің тізімі ғана емес, белгілі ұғымдардың ғылыми д‰ние- танымдағы анықтамасын көрсетуші ж‰йе екендігімен сипатталынады. Бұл тараушада метатіл мәселесі де терминнің аса к‰рделі ж‰йеге негізделетіндігін дәлел етуге болатын- дығы баса айтылады. Сөз тіркесінен жаса- латын терминдердің грамматикалық сипаты, ‰йлесімділігі, ұғым анықтығы белгілі бір дәнекер тәсілдер арқылы байланысқа т‰сетін- дігі анықталынады. Сөз тіркестерінің есімді және етістікті т‰рлерінің теориялық мәселесі синтаксистік қатынас арқылы қарастырылады. Сөз тіркесі ‰шін аса қажетті басты белгі – теңін тауып тіркесу. Сөз тіркесінің басты белгілері, амал-тәсілдері арқылы байланысу формасы, жасалуы – терминологиялық ж‰йе- нің пәрменді көрсеткіші болып табылады. Тіл ‰немі өзгеріс ‰стінде болатынын ескерсек те филология ғылымдарының докторы, профес- сор Талғат Сайрамбаевтың өз еңбектерінде синтаксистік терминдер туралы да бірсыпыра тың ой-пікірлер айтқанына баса назар аудар- ғанды жөн көрдік. Сөз тіркесі және синтак- систік терминдер туралы жазған еңбегінде синтаксистік терминдерді орыс тілінен ау- дарылмай сол қалпында қолданылған трмин- дер, бір сыңары орыс тілінде,бір сыңары қа- зақша терминдер,екі сыңары да қазақша тер- миндер деп топтастырады. Сөз тіркестері есімді және етістікті болып бөлінеді. Қазақ тіліндегі етістікті сөз тіркес- терінде етістік негізгі қызмет атқарады. Етіс- тік өз табиғатында лексикалық-грамматика- лық мағынасына сөз табы ретіндегі жалпы категориялық қасиетінен басқа сөздерді же- текке алатын сөз табы болып саналады. Етіс- тікті тіркестерге жататын терминдер т‰рлері мынадай: мәселені талқылау, сауалнама ж‰р- гізу, шикізат өңдеу, мұнай айдау, айырбас жасау, мәмілеге келу, келіссөзге қатысу, мәлімет беру, құжат толтыру, іс қарау, сыртартқы жазу, к‰ш көрсету, заңдылықты қадағалау, сұрақ-жауап алу, іс қозғау, шарт жасасу, парламентке жолдау, тауар әкету, өнім өткізу, рұқсаттамамен кіру, жедел бақылау, кредит алу, шот ашу, шартты ресімдеу, әлімжеттік көрсету т.б. Бұдан өзге терминологияда есімді сөз тір- кестері де кездеседі. Есімді сөз тіркестері ‰ш т‰рлі құрамда, атап айтқанда, әр т‰рлі сөз таптарынан, бір сөз таптарынан, бір сөздің қайталануынан тұрады. ‡шінші т‰рі термино- |