Алматы №1 (135) 2012
ть қосарлама тұлғалары- ның ықшамдалуы: болыс (волость), ізвес (из- весть); сөз соңындағы д
жүктеу/скачать 4,15 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Вестник КазНУ.
| ть қосарлама тұлғалары-
ның ықшамдалуы: болыс (волость), ізвес (из- весть); сөз соңындағы д дыбысының ықшам- далуы: сиез (съезд), ояз (уезд), пойыз (поезд). Сөз соңындағы т дыбысының ықшам- далуы: мінәпас (манифест); сөз соңындағы дауысты дыбыстардың ықшамдалуы: калош (галоши), пар (пара), кәмпит (конфеты), старшын (старшина), губерне (губерния), кантор (контора), пабрік (фабрика), минөт (минута), газет (газета), пәнер (фанера), мә- нер (манера), цитат (цитата), цифр (цифра); Вестник КазНУ. Серия филологическая, №1(135).2012 89 сөз соңындағы морфемалардың т‰сіріліп, ор- нына өзге морфеманың келуі арқылы ықшам- далу: учәске (участок); сөз басындағы дауыс- сыз дыбыстардың ықшамдалуы: әшмөшке (восьмушка); сөз ортасындағы дауысты ды- быстардың ‰немделуі: пртокол (протокол); бұдан өзге құрамында көптік жалғауының да қазақ тіліне енген соң т‰сіп қалу жағдайлары кездеседі: кәмпит (конфеты), калош (га- лоши), шахмат (шахматы) Фонетист ғалым С.Мырзабековтің кірме сөздерді өз тіліміздің заңдарына лайықтап енгізу керек деген пікірінің жаны бар. Уни- верситетті ‰нбөрсөт, институтты ‰нст‰т деп айту қажеттігін айтады [8,76 б.]. Кірме сөз- дердің қазақ тілінің сингармонизм заңына сәйкес айтылып, жазылу керектігін кезінде Х. Досмұхамедұлы өзінің «Қазақ-қырғыз ті- ліндегі сингармонизм» деген мақаласында айтқан болатын. Тіліміздегі барлық морфологиялық (мор- фонологиялық) ‰немдеулер, ең бірінші, сөй- леу әрекетінде пайда болады да, біртіндеп жазуда қолданыла келе тұрақталып, қалып- тасады. Уақыт өте келе олардың ықшамдалған іздері жойылып (жойылмайтын жайттар да кездеседі), жаңа тілдік бірлік ретінде өмір с‰- реді. Уақыт ағымында орын алған тілдік өз- герістер адамзат баласына байқалмай өте береді. Тек біраз уақыт өткен соң ғана оның өзгерісі байқалады. Демек, тілдік өзгерістер- дің пайда болып, қалыптасуында, тұрақталуын- да уақыт факторының атқарар қызметі ерекше. _____________ 1 Айдаров Ғ. Көне т‰ркі жазба ескерткіштерінің тілі.– Алматы: Мектеп, 1971.-128б. 2 Кеңесбаев I., Мұсабаев Ғ. Қазіргі қазақ тілі. Лек- сика, фонетика. - Алматы: Мектеп, 1962. -118 б. 3 Р‰стемов Л.З. Қазіргі қазақ тіліндегі араб-парсы кірме сөздері. – Алматы: Ғылым, 1982. – 82 б. 4 Қазақ грамматикасы (фонетика, сөзжасам, морфо- логия, синтакcис). – Астана, 2002. - 46 б. 5 Валиханов Ч.Ч. Сочинение. СПб., 1904. - 179 с. 6 Языки народов СССР. Том второй. Тюркские языки. М.: Наука, 1966. -14 б. 7 Болғанбаев Ә., Қалиев Ғ. Қазіргі қазақ тілінің лекси- кологиясы мен фразеологиясы. – Алматы: Санат, 1997. –148 б. 8 Мырзабеков С. Қазақ тілінің дыбыс ж‰йесі. – Алматы: Сөздік-Словарь, 1999, -76 б. жүктеу/скачать 4,15 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|