Алматы №1 (135) 2012
жүктеу/скачать 4,15 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Г. К. Кайдарова АРТИКУЛЯЦИЯ СОГЛАСНЫХ ЗВУКОВ В СОСТАВЕ СЛОГА
- G. K. Kaydarova ARTICULATION OF CONSONANTS IN THE CONTENT OF SYLLABLE
- ЖАСАЛУ ЖОЛДАРЫ
| 138 ҚазҰУ хабаршысы. Филология сериясы. №1(135).2012
құрамындағы дыбыстардың ‰стеме артику- ляциялық белгілерін көрсетеді. Соның нәти- жесінде буын артикуляциясы жеке дыбыстар мен б‰тін сөздің артикуляциясының негізін құрайды. ______________ 1. Джунисбеков А. Проблемы тюркской словесной просодии и сингармонизм казахского слова. Автореф. Дис. ... д-ра филол. наук. – Алма-Ата, 1988. 2. Қазақ грамматикасы. – Астана:, 2002. – 11-15 3. Трубецкой Н. Основы фонологии. – Москва, 2000. – 352 стр. 4. Утебаева З. Фонетическая структура слога в казах- ском языке (экспериментально-фонетическое исследова- ние). Диссертация на соискание ученой степени кандидата филологических наук. – Алма-Ата, 1988. 19 с. Г. К. Кайдарова АРТИКУЛЯЦИЯ СОГЛАСНЫХ ЗВУКОВ В СОСТАВЕ СЛОГА В статье рассматривается проблема артикуляции согласных звуков казахского языка в составе слога. G. K. Kaydarova ARTICULATION OF CONSONANTS IN THE CONTENT OF SYLLABLE This article deals with the problem of articulation of consonant sounds of the Kazakh language in the content of a syllable. Н.Д. Қошанова, Қ.А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-т‰рік университетінің доценті, ф.ғ.к. ҚАЗАҚ ТІЛІНДЕГІ БАСТАУЫШТЫҢ ТҰРАҚТЫ ТІРКЕСТЕРДЕН ЖАСАЛУ ЖОЛДАРЫ Сөйлемнің тұрлаулы м‰шелерін арнайы қарастырған ғалым Т.Сайрамбаев қазақ тілін- дегі бастауыштың жасалу жолдарын төмен- дегіше топтастырады: 1. Жеке сөз таптарынан болған дара бас- тауыштар. 2. Көмекші есімді к‰рделі бастауыштар. 3. Көмекші етістікті к‰рделі бастауыштар. 4. Шылау сөзді бастауыштар. 5. Модаль сөзді бастауыштар. 6. Т‰йдекті тіркесті бастауыштар. Бастауыштың мұндай жасалу жолдарын сығымдай т‰ссек, ‰лкен ‰ш топқа топтасты- руға болар еді деп көрсетеді: 1. Дербес мағыналы сөздер арқылы. 2. Дербес мағыналы сөз + көмекші сөз арқылы. 3. Тұрақты тіркестер арқылы [1:114]. Бастауыштық тұлға – атау тұлғасы. Әйтсе де, Ж.Болатов атау тұлғасы тек бастауыштың ғана тұлғалық көрінісі емес, атау тұлғалы сөз мағынасына, орнына қарай анықтауыш, то- лықтауыш, пысықтауыш, баяндауыш қызмет- терін де атқара береді деп көрсетеді [2]. Әрине, атау тұлғасы басқа септік тұлғала- рының нольдік тұлғада [3:29] берілуімен ша- тастырылады. Бастауыш болатын сөз атау тұлғада тұрып бастауыш болады. Десе де ол сөздер т‰бір тұлғада, көптік тұлғада, тәуелдеулі қалпында тұрады. Тұрақты тіркестер де осы тұлғалық сипатқа ие. Атау (нольдік) тұлғалы тұрақты тіркестер- дің бастауыш болуы дегенде тұрақты тір- кестердің соңғы сыңарына көңіл бөлеміз. Көп жағдайда тұрақты тіркестерді сөйлем- дегі синтаксистік қызметіне қарай талдағанда, тұрақты тіркестердің критерийіне жауап бер- мегеніне қарамастан, қолданылу аясы тұрақ- ты, білдірер мағынасының тұтастығы, сөйлем- дегі синтаксистік шартты мағынасы ескері- леді. Мысалы: Оның осы сырт пішінінде жай- саң сері мінез бар (М.Д‰зенов). Алдымда бә- секе деген екі тосқауыл кезең тұр. Бірінен өту ‰шін т‰гі шыққан ж‰рек, балуан білек керек (М.Әуезов). Алып қашса, құдайға ш‰кір, ауылдағы бір шөп желке азайды (газеттен). Жарманы кесіп өтетін табан жол көзге айқын шалынды (Н.Сералиев). Тепсе темір ‰зетін атан жілік айналдырған аз жылдың ішінде аш аруаққа айналды (О.Бөкеев). Сын есім + зат есім құрамды тұрақты тір- кестерден де бастауыштар көптеп жасалады: |