шығысымен, өзге екеуді  енді ғана  таныды

190 ҚазҰУ хабаршысы. Филология сериясы. №1(135).2012 
Зерттеу жұмысымызда қимыл есімді са-
бақтас құрмалас сөйлемнің жасалу формала-
рын шығарып, мысал арқылы дәлелдеуге ты-
рыстық. Жұмысымызды қорытындылай келе, 
қимыл есімді «сабақтас құрмалас сөйлемдер» 
атты тақырыпта ж‰ргізген зерттеуіміз негізін-
де мынадай тұжырым жасай аламыз:
Біріншіден, қимыл есімдері бұрын тек сөз 
тіркесіне қатысты болса, енді олар сабақтас 
құрмалас сөйлемге де қатысты. Қимыл есім-
дері де бағыныңқы сыңардың баяндауышы 
қызметінде шылаулармен т‰йдектеліп, ішін-
ара өзі (тек – ыс, - іс, - с тұлғасы) жұмсала 
алады. 
Екіншіден, оларды сабақтас құрмалас сөй-
лемдердің жай сөйлемдерін байланыстырушы 
форма ретінде жеке бөліп қарастыру қажет. 
Себебі, оның өзіне тән жасалу формалары бар. 
Олардың жұмысымда 11 т‰рлі жолын көрсеттім. 
‡шіншіден, ол форма негізінде екі компо-
нент арасында туатын мағыналық қатынас бар.
Осындай белгілерін ескере отырып, қимыл 
есімдерін мақсат бағыныңқы сабақтас сөйлем-
нің аясында қалдырып қоймай, есімше, көсем-
ше, шартты рай қатарларына қосатын кез жетті. 
Қазақ тіл білімінің аясын кеңейтетін бұн- 
дай құрылымды ескерусіз, ат‰сті қарағаннан
ұтарымыз жоқ. Қимыл есімді сабақтас сөй-
лемдер тіліміздің барлық функционалдық 
стильдер қабатында кездесетіндігіне жинас-
тырған мысалдарымыз арқылы көз жеткіздік.
Қазақ ғалымдарының ішінен қимыл есімі 
арқылы құрмаласқан сабақтас құрмалас сөй- 
лемдерді алғаш көрсеткен ғалым С. Аман-
жолов болса, кейіннен осы пікірді ғылыми 
айналымға қосуды көздеп, маған бағыт берген 
ұстазым Т. Сайрамбаев болды. Бұндай сөй-
лемдерді С. Аманжолов «тұйық етістік ар-
қылы жасалатын сөйлемдер» деп атаса, «қи-
мыл есімді сабақтас құрмалас сөйлемдер» 
деген атауды берген ұстазым, профессор
Т. Сайрамбаев болатын. 
_____________ 
1. Аманжолов С. Қазақ әдеби тілі синтаксисінің қыс-
қаша курсы. –Алматы: Санат, 1994, – 320 б. 
2. Сайрамбаев Т., Сағындық Б. Құрмалас сөйлемдер 
ж‰йесі. – Алматы: Қазақ Университеті, 2007, – 137 б. 
3. Әмір Р.С., Әмірова Ж.Р. Құрамалас сөйлемдер қазақ 
тілінің грамматикалық, функционалдық ж‰йесінде. – 
Алматы: Қазақ Университеті, 2009, – 122 б. 
4. Сыздықова Р. Абай шығармаларының тілі (лекси-
касы мен грамматикасы) . Алматы: Қазақ ССР–нің Ғылым 
баспасы, 1968, –334 б.
5. Есенов Қ. Қазақ тіліндегі к‰рделенген сөйлемдер. 
—Алматы: Қазақ ССР Ғылым баспасы, 1974, – 197 б. 
* * * 
В статье рассматривает особенности сложноподчиненных предложении в казахском языке, образованных с 
помощью модели «қимыл есімі+шылау». 
* * * 
In the article

жүктеу/скачать 4,15 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: