Алматы №1 (135) 2012
жүктеу/скачать 4,15 Mb. Pdf көрінісі
|
| Вестник КазНУ. Серия филологическая, №1(135).2012 207
Тәңір атауы – т‰ріктердің төл сөзі. О баста алтайлық шамандар тәңірге сиынып-табыну ‰стінде орындайтын ырым-жырымдарындағы құбылыстарға арнап қолданған сөзі. Осыған қарағанда т‰рік халықтары сенген діннің тәңірі де осы Алтай өңіріне орнығып, пен- делеріне жол-жоба нұсқап отырған секілді. Сол Тәңірдің мекені – Көк (аспан) – шексіз кеңістік. Осы кеңістік ұғымы ұлғая келе құді- ретті к‰штің иесі деген мәндегі жаратушы, құдай мағынасына ауысқан. Тәңір сөзі т‰ріктер сенім- нанымымен бірге жаралған, өте ерте заманнан қолданылып келеді. Т‰рік халықтары бұдан бес- алты мың жыл бұрын айды, жұлдызды, к‰нді Тәңір тұтқан. Осы құдіреттердің бәрі аспанда тұратындықтан сол шексіз кеңістікті де Тәңір қатарында қадірлеп Көк Тәңірі деп сыйынған. Осындай наным-сенім ж‰йесімен т‰рік халықтары ерте заманның өзінде-ақ пір тұтқан еркек тәңірлер сияқты құдіретіне иланып, шек- теусіз сенген, қасиетіне бас иген, киесі мол әйел Тәңірлер де болған. Бұл тәңірлердің құ- діреті әлемдегі жан иелерін өзіне табындыр- ған Көк Тәңірінен кем емес. Т‰ріктердің сол ұлы әйел Тәңірі Ұмай ана деп аталады. Ерте замандағы к‰ллі т‰рік жұрты оған бас иіп, шын ықыласпен табынған. Бұл т‰рік жұрты- ның ежелгі д‰ниедегі сенім-нанымның айғағы. Ұмай ананың құдіреті – адам баласына құ- нарлы топырақ пен тұнық су қайнарларын сый- лауы. Бұл екеуі де тіршіліктің көзі. Сондықтан Ұмай ана жер бетіндегі өнімнің де тәңірі са- налады. Қазақ халқының т‰пкі ата-бабалары д‰ниеге келгелі қаншама ықылым заман, сан ғасырлар өтті. Әсіресе, т‰ркі тектес туыс халықтардан енші алысып, қара шаңырақта өз алдына жеке ту тігіп, ел болғалы бері қазақтар ата-баба дәст‰ріне ықылас қойып, әрін кетірмей, әдет- ғұрпын, салт-санасын және тілін, дінін с‰ттің қаймағындай таза сақтауға көше бастады. Тәуелсіздік алғалы бері ұлттық салт-дәс- т‰рлер қайта жаңғырып, қазақ мифологиясы да оқытылып ж‰ргені көңілге қуаныш ұяла- тады. Тарихи көне ‰деріс болып отырған ми- фология – халықтардың тіршілік кәсібіне, наным-сеніміне, өмірге деген көзқарасына байланысты туып, қалыптасып, ұрпақтан- ұрпаққа ауысып, өзгеріп, жаңарып отыр. Сондай-ақ, оның жаңа қоғамдық қатынасқа қайшы келетіндері жойылып, өмірге қажет- тілері дамып, жаңа мағынаға ие болып отыр. Ұрпақтан-ұрпаққа, атадан балаға ‰збей жалғасып келе жатқан мифология қайта жан- дануда десек, артық айтқандық емес. Білім ордаларында (балабақша, орта мектеп, ЖОО) т‰ркі мифологиясын насихаттау жұмысы әр т‰рлі іс-шаралар ұйымдастыру арқылы өтеді. Көбіне әдебиет, әдеп, этика пәндерінде әр т‰рлі тақырыптағы мифке байланысты жарық көрген әдебиеттерді, бұқаралық ақпарат құ- ралдар – газет-журналдарды қайнар көз ретін- де пайдаланады. Онық мақсаты – осы мифке байланысты оқырмандарға беймәлім болып келген әдебиеттерді насихаттау, дәст‰ріміздің әр саласын қамтитын мәселелерді көтерген мақалаларды көпшілікке танымал ету. Сол арқылы осы тақырыпқа оқырмандардың, жас- тардың, жасөспірімдердің қызығушылығын арттыру, олардың д‰ниетанымына ықпал ету, дәст‰рден тәлім-тәрбие алып, оны одан әрі дамытуына жағдай жасау. Әрт‰рлі сенім-нанымнан туған құбылыс- тар сананың өсуіне орай ауысып, кейбіреулері жай ғана ойын негізіне айналып кетсе, кей се- німдер ой-қиялдың өрбуіне жол ашып отыр- ған. Тіпті тіршілік әрекеттерінің көп қимылы сол құбылыспен астасады да, ұлтқа тән салт- қа, дәст‰рге айналып кетелі. Жалпы тіршілік құбылысы секілді сенім-наным қағидаларын да адам баласын жаңа белестерге жетелейді. «Мифологиялық танымдағы тілдік «қал- дықтар» – табиғи құбылыс. Тіл мұндай «қал- дықтарды» «қатырып» («консервілеп») сақтап қана қоймайды, сонымен қатар мағынасын жаңартады, танымдық тұрғыдан жаңаша көзқараспен қабылдайды. Соның нәтижесінде тілдік бірліктердің тарих қойнауында ұзақ уақыт сақталуы – осының куәсі. Миф қабат- тарын ақырындап аша отырып, біз біртіндеп ертедегі д‰ниетанымның ошақтарына жол аша аламыз, бабалардың өмір тіршілігін “өз көзімізбен” көруге м‰мкіндік аламыз» [4;15]. Ф. Энгельс өзінің «Анти-Дюринг» еңбегінде: «...Всякая религия является не тем иным, как фантастическим отражением в головах людей тех внешних сил, которые господствует над ними в их повседневной жизни, отражением которых земные силы принимают форму не земных», – дей келіп, діннің қалыптасу та- рихына тоқталып, пікірін жалғасты-рады: «... в начале истории объектами этого отражения являются прежде всего силы природы, кото- рые при дальнейшей эволюции проходят у различных народов через самые разнообраз- |