Алматы №1 (135) 2012
жүктеу/скачать 4,15 Mb. Pdf көрінісі
|
| 220 ҚазҰУ хабаршысы. Филология сериясы. №1(135).2012
1. Алатау сұлулығы Бағыныңқы басыңқы Ешкім айтып жеткізе алған жоқ Басыңқы бағыныңқы Әлі айтып жеткізе алған жоқ. Осы мысалдарды келтіре отырып, сөз тіркесінің соңғы сыңары басыңқы болатынын т‰сіндіре кету керек. ІІ бағыт бойынша сөз тіркесінің байланысу т‰рлерін мына кесте арқылы айтып өтуге бо- лады: № Байланыс т‰рі Сызбасы Мысал 1 Қиысу Бастауыш + баяндауыш Жақ, шақ жағынан қиыса байланысады Айжан келді 2 Қабысу Анықтауыш (Қандай? Қай? Қанша? Неше?) + зат есім (Кім? Не?) Алтын сағат, ‰ш бала, оқыған жігіт. 3 Меңгеру Толықтауыш (Кімге? Неге? Кімді? Нені? Кімде? Неде? Кімнен? Неден? Кіммен? Немен?) + Балаға оқытты, анамнан алдым,Есетпен отырам. 4 Матасу Ілік септік (-ның, -нің, -дың,-дің,-тың,-тің) + Тәуелдік жалғау ( -ым,-ім, -ымыз, іміз, -ың,- ің,-ыңыз,-іңіз,-ы,-і Адамның баласы, әлемнің жарығы 5 Жанасу Пысықтауыш (Қайда? Қашан? Қалай? Неге? Не себепті) + Етістік ( Не істеді? Қайтті?) Әлі көрген жоқ, Кеше кетті Байланысу т‰рлерін меңгерту ‰шін т‰рлі карточкамен жұмыс, тестпен жұмыс талдау т‰р- лерін ж‰ргізуге болады. Бұл ретте «Мектеп» баспасынан З.Басыбекова, З. Ерназаровалар- дың авторлығымен шыққан «Қазақ тілі» ди- дактикалық материалдар жинағы көп көмек бе- реді. Мысалға талдау жұмыстары мына ж‰йе- де ж‰ргізілгені абзал: Біздің ғаламшарымыз тұщы суды көп қажет етеді. 1. Біздің ғаламшарымыз- матасу, өйткені басыңқы сыңар – ілік септігінің жалғауын жал- ғап тұр, бағыныңқы сыңар – тәуелдік жалғау- дың І жағында тұр. 2. Тұщы су – қабысу, өйткені басыңқы сыңар – анықтауыш, қандай? деген сұраққа жауап береді, бағыныңқы сыңар – зат есім, не? деген сұраққа жауап береді. 3. Суды қажет етеді – меңгеру, басыңқы сыңары – толықтауыш, табыс септігінде тұр, бағыныңқы сыңары – етістік, қайтеді? деген сұраққа жауап береді. 4. Ғаламшарымыз қажет етеді – қиысу, өйткені басыңқы сыңар мен бағыныңқы сыңар тұрлаулы м‰шелер, жақ жағынан да, шақ жағынан да қиыса байланысып тұр. 5. Көп қажет етеді – жанасу, өйткені ба- сыңқы сыңар – пысықтауыш, бағыныңқы сы- ңар – етістік. ІІІ бағыт бойынша сөз тіркесінің қатынас т‰рлерінің ‰ш т‰рі оқытылады: № Сөз тіркесіндегі қатынас т‰рлері Сызбасы Мысал 1 Толықтауыштық қатынас Толықтауыш + етістік Мерейді шақырдым 2 Пысықтауыштық қатынас Пысықтауыш + етістік Жоғары өрледім 3 Анықтауыштық қатынас Анықтауыш + зат есім Әдемі көйлек І‡ бағыт бойынша сөздердің байланысу тәсілдерінің 4 т‰рі оқытылады. № Байланысу тәсілі Жасалу жолы Мысал 1 Орын тәртібі арқылы Ешбір жалғау, шылаусыз қатар тұрып байланысады Қызыл алма 2 Жалғау арқылы Тәуелдік, септік, көптік, жіктік Ананың мейірімі |