Алматы №1 (135) 2012
жүктеу/скачать 4,15 Mb. Pdf көрінісі
|
| 312 ҚазҰУ хабаршысы. Филология сериясы. №1(135).2012
Сонымен қатар, әдеби шығармалар мен Биб- лияның да ағылшын жалқы есімдерінің дамуы мен ұлғаюына қомақты ‰лес қосты. Ағылшын жалқы есімдері тарихи дамудың ұзақ жолын кешті, және бұл жол ағылшын халқы мен тілінің тарихымен тығыз байла- ныста өтілді. Англосакстар, өзге де ежелгі герман тайпалары сияқты, құрылымы бойын- ша жай (Froda – данышпан, карт; Hwita – ақ, жарық, жылтыр және т.б) және к‰рделі (Aet- helbeald – мәртебелі, озат, бөлекше + батыл, қайсар, ерж‰рек; Eadgar – меншік, м‰лік,: бақыт; бай + найза және т.б) бір ғана есімді қолданатын. Біртіндеп, жай есімдердің орны к‰рделі, екі компонентті есімдермен ауысты; ХІІІ ға- сырдан кейін олар ағылшын жалқы есім но- менклатурасында кездеспейді. К‰рделі есім- дердің компоненттері ежелгі ағылшын тілінің есім сөздерінің жеке қорынан құрылған болатын. Англосакстар «ізгі» есім сөздердің дуалы қасиеттеріне сеніп, аталмыш есімдер адамға қорғау, қамқор, байлық, денсаулық, амандық, батылдық, даңқ, сый-құрмет т.б алып келетініне к‰мәнданбаған. Төмендегідей ежелгі ағылшын есімдері осыған дәлел: aelf — эльф; beorht — жарық, жылтыр, жарқын; beorn — адам, жауынгер, батыр; eald — ескі, көне, байырғы; gar — найза; gifu, gyfu — сый, сый- лық, мархабат, мейір; god — жақсы; рақымды; ұнамды; пайдалы, оңтайлы; шебер; жақсылық, сый; м‰лік; gold — алтын; maere — әйгілі, атақты,тамаша; raed — кеңес; шешім; ақыл, даналық; rice —құдіретті; жоғары шенді; бай; билік; sae — теңіз; көл; sige — жеңіс; табыс; stan — тас; sunu — ұл; ұрпақ; weard —к‰зет- ші, сақтаушы; қорғаныс; қамқорлық; ие; лорд; wig —айқас; пікірталас, дау; соғыс; шайқас; қайрат; әскери к‰ш; wine — дос; қорғаныс; wulf — қасқыр және т.б. [5] Ағылшын халқы мен ағылшын тілінің да- муына ‰лкен саяси оқиға - Солт‰стік Фран- ция тұрғындарының (Нормандия) – норман- дықтардың 1066 жылы Англияны жаулап алуы. Жаулап алушылар өздерімен бірге антропонимдерін де (осы к‰нге дейін сақтал- ған Hugo, Ralph, Richard, Robert, Roger, Wil- liam және т.б) енгізген болатын, көп ұзамай бұл есімдер англосаксон есімдерінің орнын басты. Жаңа есімдер әсіресе билік басындағы қауымның кең қолданысына енді. Тек Alfred, Edgar, Edmund, Edward, Ethelbert, Hilda, Mil- dred және т.б. санаулы ғана англосаксон есім- дерінің қолданысы сақталып қалды. Англосаксон есімдерінің қолданыстан шыға бастауына VII ғасырда Англияның хрис- тиан дініне ауысуы да айтарлықтай ‰лес қос- қан. 1382-1384 ж. Джон Виклиф жасаған орта ғасырлық ағылшын тіліндегі Библияның ау- дармасы жарық көрді, ал 1538 жылы аты мен тегі шоқындыру кезінде қойылған нәресте- лерді тіркеу міндеті енгізілді. Осы уақыттан бастап шіркеу каноникалық христиандық ат- тардың кең таралуын қамтамасыз еткені әбден ықтимал. XVI – XVIII ғасырларда кең тарал- ған ер есімдері нормандық William мен биб- лиялық John және Thomas болса, аса танымал әйел есімдеріне Elizabeth, Mary және Anne – ді жатқызуға болады. [1] Ағылшын жалқы есімдерінің ішінде әлі к‰нге дейін елдің аузынан т‰спей ж‰рген есім- дерге төмендегідей ойдан шығарылған есім- дер жатады: Сиднейдің «Аркадия» романы- ның кейіпкері (1590) — Pamela; Сиднейдің «Астрофель мен Стелла» сонеттер циклінің бас кейіпкері (1591) — Stella, Спенсердің «Перизаттар ханымы» (Королева фей) поэма- сының кейіпкері (1590—96) — Claribel; Свиф- тің «Каденус және Ванесса» поэмасының басты кейіпкерінің есімі (1726) — Vanessa және т.б. [6] Аса танымал әйел есімдерінің қатарынан салыстырмалы т‰рде жаңа деп атауға болатын антропонимдерді г‰лдер, өсімдіктермен және асыл тастармен байланысты екі ‰лкен топқа бөліп қарастыруға болады. Мысалы: Blossom — рең, г‰лдену; Buttercup — сарғалдақ; Clover — беде; Daffodil — нәркес; Flower — г‰л, г‰лдеу; Ivy — шырмауық; Lilac —жұпарг‰л және т.б. Amber — кәріптас; Beryll — сутас; Coral — маржан; Pearl — інжу; Ruby — лағыл және т.б. Ал ер есімдері қатарынан этимологиялық тұрғыдан әр т‰рлі лауазыммен байланысты «бекзат» есімдер тобы ерекшелене т‰седі: Baron — барон; Count — граф; Duke — гер- цог; Earl — граф; King — патша; Marquis — маркиз және т.б. [7] Тілдік қатынастағы ішкі ассоцияциялар мен интерпритациялар турасындағы Э.Е.Ка- менская пікіріне де назар аударсақ: “... акт идентификации слова как такового в ассо- |