Ж.С. Таласпаева, Ә. Д. Сабитова

Вестник КазНУ. Серия филологическая, №1(135).2012 329 
дің бар байлығын пайдалана отырып, ақын-
жазушы, лингвист ғалымдар тілдегі нормаға 
қайшы қолданыстарды реттейді, тілдік ұжым-
ның атап айтқанда, филолог студенттердің 
мәдениетін көтеруді, олардың тілдік тұлғасын 
қалыптастыруды назарда ұстайды. 
Әр қоғамда арнайы стандартталған тәр-
тіпке құрылған нормативті мәдениеттің болуы
қалыпты жағдай, бұл коммуникация саласы 
мен қызметке де қатысты. Жеке тұлғалардың 
тәртібін реттеп отыратын бұл секілді ‰лгілерді 
әлеуметтік форма ретінде қоғам және мем-
лекет бекітеді. Бірақ «кез келген мәдениет 
субмәдениет элементтерінің к‰рделі жиынты-
ғынан құралады», соған сәйкес ресми мәде-
ниет әрқашан әр т‰рлі суб және контмәде- 
ниеттермен бірге өмір с‰реді, олар қоғамның 
дамуына әсер етеді.  
Бұрын топтық және кәсіби жаргон сөздер-
дің қолданысы шектелген болса, соңғы жыл-
дары мұндай сөздер қалыптасқан әдеби нор-
малармен жарыса қолданылып, филолог сту-
денттер тілінің бір элементіне айналып отыр. 
Мұндай стиль бір жағынан, жастардың бірін-
бірі т‰сінуіне жағдай жасайды да, олардың ба-
сын біріктіреді, екінші жағынан оларды қо-
ғамдағы басқа әлеуметтік топтардан ерекше-
леп, оқшаулап тұрады. [2, 19 б.].
Жаргон (ағылш. сланг; жаргон;) – әлеумет-
тік диалект; жалпы сөйлеу тілінен ерекше құ-
рамымен ерекшеленіп тұратын әлеуметтік не-
месе кәсіби топтың сөйлеу тілі. Айналымдар-
ды ерекше лексикамен және фразеологиямен, 
экспрессиялылықты әңгіме аралық тілден 
және сөз жасау құралдардың ерекше қолда-
нуымен айырмашылығы болады, бірақ мен-
шікті фонетикалық және грамматикалық ж‰йе-
ге қатысы болмайды. Белгілі бір ортада ғана 
т‰сінікті шартты тіл. Жаргон-тілдің ішіндегі 
тіл. Нақтырақ айтсақ, белгілі бір мамандыққа 
біріккен адамдар тобының (ұшқыштардың, 
шахтерлердің, теңізшілердің жаргондары), 
белгілі бір іспен әуестенушілердің (спортс-
мендер, коллекционерлер жаргондары) сөйлеу 
тілінің өзгешелігі [3, 3 б.].
Жаргонның лексикасы қайта мағыналау, 
метафоризация, қайта рәсімдеу, әдеби тілді 
дыбыстық қысқарту базасындағы жолымен 
салады, тағы сол сияқтылар, сонымен бірге 
басқа тілдегі сөздер және морфемаларды 
белсенді меңгеруі. Мысалы: құламалы-сәнді, 
іскер, ‰й - пәтер, бакстер - долларлар, қол арба 
- автокөлік, тартып қалсын - кетсін, баскет - 
баскетбол, чувак - (сыған тілінен) жігіт. Жар-
гон қазіргі тілде кең таралуда, (жастар сленгі) 
әсіресе жастардың тілінде.
Жаңа сөздердің жарыққа шығуында ма-
ңызды рөлді ақпараттандыру, әсіресе, теледи-
дар атқарады. Жаргон орнықты сөйлеу тілі 
және жалпы мәдениет арқылы ұлттық тілге өз 
‰лесін тигізуде. Уақыт ағымына байланысты 
өмірдің өсу темпі жылдамдады. Соған сәйкес 
сөздік қор да өсті, яғни әр жаңа т‰сінікке кем 
дегенде бір сөз сәйкес болуы керек. Жалпы 
қоғамның қауырт өсуіне байланысты саяси 
және әлеуметтік өзгерістерді көрсететін мың-
даған жаңа сөз қосылды. Жаңа сөздер ескі 
т‰сініктегі сөздерді жаңарту ‰шін де жарыққа 
шықты. Музыканттарға қатысты жаргон сөз-
дердің көпшілігі ағылшын тіліне қатысты: 
«дум»-музыкадағы бір бағыт (ағылшын тілін-
дегі «doom»-тағдыр), «попса»-танымал му-
зыка (ағылшын тіліндегі «popular music» ұғы-
мына қатысты). Көбінесе жаргондардың ж‰зе-
ге асуы ерекше қажеттілікке байланысты емес, 
ермек ‰шін қолданылады (М.А. Грачев). 
Жаргондардан басқа фенялар да қолданы-
лады. Мысалы, фенмен сөйлеу-ұрылар тілінде 
сөйлеу. Бастапқыда бұл термин мына т‰рде 
болған, офенмен сөйлеу, яғни офендік тілде, 
ұсақ саудагерлер тілінде сөйлеу. Сатып алу-
шыларды алдағанда қолданатын немесе өз 
көзқарасы мен іс-әрекетін жасыратын қауіпті 
жағдайларда қолданатын офендіктердің өз 
шартты-кәсіби тілі болған. 
Жаргондардың тілдің басқа лексикалық 
бірліктерімен араласып қолданылуы олардың 
тілде өздеріне тән ерекше заң бойынша өмір 
с‰руіне негіз болады және тілдік тұлғаның 
шығармашылығының м‰мкіндігін кеңейтеді. 
Жастар жаргоны – кез келген тілде қолда-
нылатын және барлық уақытта өмір с‰ретін, 
тек сандық құрамы мен тілдік және тілден тыс 
факторлардың әсерінен қолданылу аясын өз-
гертетін құбылыс. Жаргондар жастар мәде-
ниетінің ажырамас бөлігі болып табылады, 
себебі бір де бір мәдениет өзінің коммуни-
кативтік кодтық сөзінсіз өмір с‰ре алмайды, 
тіл әр т‰рлі тұрмыстық, мәдени және саяси 
салада қолданыс табады. Студенттер тілінің 
негізгі ерекшелігі оның қызметінің көптігімен 
сипатталады. Жастар арасындағы жаргон сөз-
дер әмбебаптық қызмет атқарады, белгілі бір 
мақсатты көздегендіктен тез таралады.
Жастар жаргонын пайдаланудың басты 
функционалды міндеттерінің бірі –оның ком-

жүктеу/скачать 4,15 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: