Алматы «Сардар» баспа үйі
д//а//й/ адақ//азақ//айақ)
жүктеу/скачать 1,52 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- БАЙТАЛ.
| д//а//й/ адақ//азақ//айақ) заңдылығы бойынша азғыр сөзі ескі түркі
тілдеріне тəн ерекшеліктерге байланысты жасалынған: адғыр (көне түркі тілдерінде) азғыр (ескі түркі тілдерінде), айғыр (жаңа т.т.). Қ.Жұбановтың зерттеулері бойынша, айғыр сөзі ай (ат) деген негізгі түбірге «еркек» деген мағына беретін көне түркі жұрнағын (-қыр) жалғау арқылы жасалынған: ай+қыр – айғыр [салыстырыңыз: қои (қой) – қош+ақан, қош+қар т.т., [1, 68 ]. Айғыр сөзінің ай – деген етістік түбірінен жасалған болу керек де- ген Е.И.Убрятованың пікірін А.М.Щербак та қолдайды. Негізгі түбір ай – етістігі ертеден бері қолданылып, «айт», «сөйле», «де» деген мағы- на береді. Айғыр өз үйірін əдетте азынап кісінеу арқылы ықтырып, оқырына жүріп басқарады. Осындай дыбыс шығаратын ат (жылқы) деген мағынада ай сөзінен айғыр тұлғасының жасалуы да мүмкін. А.М.Щербак өз мақаласында айғыр сөзін: «Аіғір «жеребец», ср. монг. азрага (монгол. письм. ajirya); маньч. ачжирган; тунг. хусэ мо- 189 рин, адирга, мурон корбэн. Азерб., алт., башк., казах., кирг., к.-карак., кумык., ног., тат., турк., узб., уйг. аіғір; балк. азір; гаг. хаіғір; тув. аскір; хак. асхір (ахсір); чув. аjар; якут. аmір. «Түркілердің бұл саладағы жетістігі басқа ұлттар тарапынан да қолдау көрген, жылқыға байланысты терминдер деректер басқа ұлт- тардың тіліне ауысқан. Түрікше айғыр термині, монғол тіліне ажирга, Батыс Сібірде өмір сүретін ханти мен мансилерге айгар, кет пен арин- дерге аскир түрінде өткен [51, 24 ]. БАЙТАЛ. Байтал – екі мен төрт жас аралығындағы құлындамаған ұрғашы жылқы [ҚТТС І, 42 ]. Р.Г.Ахметьянов бұл сөзге былай талдау жасайды: «...bajtal «еще не жеребившаяся или переставшая приносить потомство кобыла» (от тюркско-монгольского bajy-, bajta – «остановить- ся, перестать, успокоиться»)» [ҚТТС І, 69 ]. Ал А.М.Щербак байтал сөзінің этимологиясы жайында: «Этимология баітал не ясна (< баі-та-л? где баі – именная основа, -та – глаголообразующий аффикс, -л – именной аффикс). Мы можем, тем не менее, указать на существование в якут- ском языке большого количество слов, имеющих общую основу баі- жүктеу/скачать 1,52 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|