Жерасты сулары
, жерүсті суларының сапасына техногендік әсер-
дің
өсуіне орай, экономика салалары мен тұрғындарды таза ауыз-
сумен қамтамасыз етуде маңызды рөл атқаратын болды
(59-сурет).
Орналасқан тереңдіктеріне байланысты
грунт (еспе)
және
терең
су (
артезиан
) болып бөлінеді.
Еспе сулары 3 м-ден 30 м-ге дейінгі тереңдікте, бірінші су өткізбей-
тін қабаттан жоғары орналасқан. Су деңгейі жыл маусымына қарай
өзгереді және атмосфералық жауын-шашынға байланысты болады.
Құрғақшылық белең алған аудандарда сумен қамтамасыз етудің
негізгі көзі – құдықтар және құдық болған жағдайда ғана малшаруа-
шылықпен айналысады. Бірақ жерасты сулары күннен күнге
артып
келе жатқан суға деген қажеттілікті қамтамасыз ете алмады. Сон-
дықтан жаңа су көзін – артезиан құдықтарын табу қажет болды.
Қазақстан аумағында 70-тен астам артезиан бассейні анық талған.
Артезиан сулары су өткізбейтін қатпарлардың арасында жатқан-
дықтан жоғары тегеурінді (арыны қатты) болады және платформа-
ларда, шұңқырларда және тауаралық ойыстарда кездеседі. Тұщы ар-
тезиан сулары 50 м-ден 2700 м-ге дейінгі тереңдікте, ал тұзды сулар
1.
Солтүстікке қарай жылжыған сайын қар сызығының биіктігі төмен-
дей беретінін дәлелдеңдер. Осы құбылысқа әсер ететін түрткіжайт-
тарды түсіндіріңдер.
2.
Қазақстан тауларындағы мұздықтардың
көлемі мен массасының
кішірею себебін түсіндіріңдер.
Су сақтағыш қабат
Арынды артезиан
ұңғымасы
Жерасты
суына
арналған ұңғыма
Еспе су
құм
құм
Артезиан суы
әктас
әктас
әктас
құм
59-сурет.
Жерасты сулары
125
Ал
ма
ты
к
i
та
п
ба
сп
ас
ы
одан айтарлықтай тереңде болады. Каспий маңы ойпатында 10-23 км
тереңдікте, Мойынқұм құмдарында 300-500 м тереңдікте, 50 мың км
2
ауданды алып жатыр. Жерасты сулары
тыңайған жерлерді игеретін
аймақтан табылған болатын.
Қазіргі уақытта жерасты суымен 14 облыс, Алматы қаласы, 200-
ден астам аудан орталықтары қамтамасыз етілген.
Қазақстан бойынша нақты мысалдар келтіре отырып,
жерасты сула-
рын игеру технологиясы мен қолданылу аймағын, құрамы мен ерек-
шеліктерін көрсететін графиктік модель әзірлеңдер.
Достарыңызбен бөлісу: