Андриенко Е. В., педагогика ғылымдарының докторы, профессор; Артамонова Е. И

92
достигнутые  в  научно-педагогической  деятельности  он  был  удостоен  следующих  наград:
республиканская  премия  имени  Ы.  Алтынсарина,  «Серебряная  медаль  имени  аль-Фараби»
Казахстанской  национальной  академии  естественных  наук,  медаль  А.  Швейцера  Европейской
Академии естественных наук, «Заслуженный работник атомной отрасли РК» I степени («Золотой
знак»),  «За  заслуги  в  развитии  науки  РК»,  «ХХ-летие  Национального  ядерного  центра  РК»,
«Международному антиядерному движению «Невада – Семипалатинск» 20 лет». Ему присуждены
звания «Почетный работник образования РК», «Лучший преподаватель вуза», «Почетный гражданин
Аягузского  района».  С.С.  Маусымбаев  руководит  работой  Семипалатинского  и  Курчатовского
филиала Казахстанской национальной академии естественных наук, являясь академиком КазНАЕН.
Он является автором более 180 работ, в том числе двух монографий, 16 учебников и учебных пособий
по  теоретической  физике  и  педагогике,  изданных  в  Казахстане,  России,  Украине,  Узбекистане,
Голландии, Англии и США.
С.С. Маусымбаев включен в элитный библиографический справочник «Кто есть кто в Республике
Казахстан» 2011 года и в книгу «Наша элита», посвященную 80-летию КазНУ имени аль-Фараби.
Любые успехи коллектива возможны при условии активной работы его руководителя. Примеру
заведующего кафедрой следуют коллеги. Доктор педагогических наук Б.А.Мукушев дважды был
признан  «Лучшим  преподавателем  вуза»,  является  обладателем  нагрудного  знака  «За  заслуги  в
развитии науки РК», имеет более 10 авторских свидетельств на изобретения, является автором 11
монографий, учебных пособий и более 100 научно-методических статей.
Преподаватели кафедры С.С. Маусымбаев, Б.А. Мукушев, К.Т. Уразбаева в разные годы были
удостоены звания «Лучший преподаватель вуза».
Звания «Почетный работник образования РК» были удостоены С.С. Маусымбаев, К.Т. Уразбаева.
Значком  «Отличник  образования  Республики  Казахстан»  награждена  преподаватель  Р.Р.
Абдрахманова.
Доктор  педагогических  наук  Б.А.  Мукушев  и  старший  преподаватель  И.В.  Павлов  являются
научными руководителями проектов учеников НИШ и других школ города. Представленные проекты
неоднократно были удостоены дипломов I и II степени республиканского и международного уровней.
В целом по кафедре издано более 70 монографий, учебников и учебных пособий, опубликовано
около 500 научно-методических статей.
Учебный  процесс  обеспечен  необходимым  аудиторным  фондом,  учебными  лабораториями,
компьютерными классами, методическими кабинетами, оснащенными современным оборудованием.
Студенты  имеют  возможность  приобретать  практические  навыки  выполнения  физического
эксперимента с последующим анализом результатов измерений в учебных лабораториях механики
и молекулярной физики, электричества и магнетизма, оптики, атомной физики, электрорадиотехники,
астрономии,  специального  физического  практикума,  методики  преподавания  физики  и  техники
школьного эксперимента, компьютерной физики.
Решению учебно-исследовательских задач в значительной степени способствует инновационное
оборудование – комплексная научно-образовательная лаборатория «3D-физика», установленная и
введенная в действие в 2013 году. Меняя параметры в интерактивной лаборатории, пользователь
видит изменения в 3D-среде как результат своих действий. Более 100 лабораторных работ по всем
разделам курса общей физики могут быть выполнены в этой лаборатории.
Многие учебные заведения используют инновационные технологии в образовательной среде, в
том числе виртуальные лабораторные работы по физике и другим предметам, так как многие явления
и опыты образовательного характера провести в условиях учебного заведения оказывается сложным
или  вообще  невозможным  из  соображений  техники  безопасности.  Виртуальные  лабораторные
работы, виртуальный демонстрационный эксперимент студенты могут выполнить в лаборатории
компьютерной физики. Здесь же обучающиеся осваивают навыки составления программ для решения
физических задач, моделирования физических явлений и процессов.
На сегодняшний день приборы и оборудование учебных лабораторий позволяют в полной мере
обеспечить качественную практическую подготовку наших выпускников.
Преподаватели кафедры участвуют в организации научно-исследовательской работы студентов.
В 2012 году на базе кафедры создана «Студенческая научно-экспериментальная лаборатория», где
студенты под руководством преподавателей и лаборантов создают экспериментальные установки и

93
приборы,  демонстрирующие  физические  явления.  В  сентябре  2012  года  при  участии  ректора
института  М.А.  Бектемесова  состоялось  открытие  «Студенческой  научно-экспериментальной
лаборатории».
За два года работы лаборатории студентами изготовлено более 20 приборов, демонстрирующих
физические явления. В качестве примера практической работы студентов в «Студенческой учебно-
экспериментальной лаборатории» можно привести следующее. При изучении магнитного поля тока,
электромагнитного  излучения,  свойств  магнитных  материалов  решалась  задача  подготовки
установок,  демонстрирующих  эти  явления.  Известно,  в  электромагнитном  оружии  (ЭМО),
используемом непосредственно для поражения цели, для сообщения снаряду начальной скорости
используется магнитное поле либо энергия электромагнитного излучения в качестве альтернативы
взрывчатым веществам в огнестрельном оружии. В процессе изготовления опытного образца был
реализован  один  из  интересных  вариантов  –  «пушка  Гаусса».  С  помощью  самостоятельно
изготовленной  установки  проводились  изучение  и  демонстрация  физических  свойств
«ферромагнитных»  жидкостей,  используемых,  например,  для  создания  жидких  уплотнительных
устройств  вокруг  вращающихся  осей  в  жёстких  дисках.  Такая  жидкость  образует  барьер,
препятствующий попаданию частиц извне внутрь жёсткого диска. Наглядной демонстрацией стоячих
волн  стала  опытная  установка,  позволяющая получать  фигуры,  образуемые  скоплением  мелких
частиц (например, песка) вблизи узловых линий на поверхности упругой колеблющейся пластинки
(фигуры Хладни). Подготовленная опытная демонстрация выгодно дополняет учебный материал
при изучении стоячих волн.
При  решении  задач  получают  результат:  в  движущейся  с  ускорением  жидкости  величина  и
направление  силы  Архимеда  определяются  величиной  и  направлением  этого  ускорения.  Для
демонстрации  этого  вывода  был  изготовлен  поплавковый  акселерометр,  который  может
использоваться как демонстрационный прибор при изучении ряда вопросов механики. В последнее
время активно обсуждается вопрос строительства ветровых электростанций. Модель подобного
источника  энергии  была  изготовлена  и  использовалась  в  учебном  процессе  в  качестве
демонстрационной  установки.  Изучению  и  демонстрации  механизма  возникновения  смерчей  и
торнадо,  возникновения  электрического  разряда  в  газах,  конструкции  «космического»  лифта,
электростатического генератора, оптической интерференции и многому другому посвящались работы
студентов. Результаты работы представляются на конференциях СНО университета.
Посещение  лаборатории  учащимися  школ,  экскурсии  в  «Студенческую  учебно-
экспериментальную  лабораторию»  способствуют  активизации  профориентационной  работы,
вызывают живой интерес и желание совместной работы учащихся и студентов.
Установлению практической связи с образовательными учреждениями содействуют созданные
при средней школе № 16 и средней школе-лицее №7 базовые площадки. В течение прошедшего
учебного  года  на  базе  этих  школ  было  проведено  четыре  методических  семинара  с  участием
преподавателей кафедры и учителей физики г. Семей, на которых обсуждались вопросы, касающиеся
роли современных методов обучения в активизации познавательного интереса учащихся, повышении
интеллектуального развития школьников в процессе обучения физике и др.
Вопросы  методики  обучения  физике  составляют  основное  содержание  научно-методической
работы преподавателей кафедры. Разработкой темы «Совершенствование методики преподавания
физики в вузе и школе» руководит заведующий кафедрой физики, д.п.н., профессор С.С. Маусымбаев,
темы «Актуальные проблемы информатизации физико-математического образования в средней и
высшей школе» – д.п.н., и.о. профессора Б.А. Мукушев. За последние три года преподавателями
кафедры по этой тематике подготовлено более 30 методических пособий и разработок, результаты
работы докладывались на 40 международных, республиканских и внутривузовских конференциях.
Материалы  научно-методической  работы,  учебные  и  методические  пособия,  подготовленные
преподавателями кафедры, используются в учебном процессе по соответствующим дисциплинам.
Так,  работа  С.С.  Маусымбаева  «Теория  движения  и  излучения  заряженных  частиц  в
электромагнитных полях» внедрена в учебный процесс магистратуры специальности «Физика».
Используя значительный опыт, накопленный за многие годы работы в педагогическом институте,
преподаватели разработали и предложили студентам для изучения более 35 элективных дисциплин

94
методического направления.
Кафедра  поддерживает  международные  связи  с  Алтайской  государственной  педагогической
академией,  Томским  государственным  педагогическим  университетом,  Национальным
исследовательским  Томским  политехническим  государственным  университетом,  Омским
государственным педагогическим университетом и другими вузами СНГ.
В процессе подготовки будущего учителя не менее важной является воспитательная работа в
молодежной среде. В студенческих группах планируется работа по шести основным направлениям:
патриотическое, семейное, духовно-нравственное, экологическое и трудовое воспитание; здоровый
образ жизни. Проводятся беседы, диспуты, обмен мнением за круглым столом и др. Особый интерес
вызывают мероприятия «День физики», «Еліміздің бақытын тербеткен – Тәуелсіздік», «Екі жұлдыз»,
«Тәуелсіздік – ел тірегі», «Студенттік өмір – қызық пен көңіл» и др.
Систематическая работа со студентами обеспечивает и высокие результаты. Так, за последние
три года студенты специальности «Физика» одержали победу на республиканских олимпиадах по
физике: II место в 2013 г., III место – в 2014 г. Доклады студентов Жумабекова А., Кашикбаева Е.,
Гладенко С. представлялись на международных и республиканских конференциях и были отмечены
дипломами первой, второй степени.
В  2012  году  студент  Жумабеков  А.  стал  обладателем  стипендии  фонда  Первого  Президента
Республики Казахстан.
Chair of Physics: workshop for pedagogical staff
S.S. Mausymbaev, R.R. Abdrakhmanova, G.S. Meshetova
In article it is told about one of components of physical and mathematical faculty - chair of the physics
having, as well as faculty, the long-term history, proud of the graduates and the faculty, having a wealth of
experience and great achievements in research and teaching activity.
Физика кафедрасы: педагогикалық кадр дайындаудың шебері
Маусымбаев С.С., Абдрахманова Р.Р. Мешетова Ж.С.
Мақалада  физика-математика  факультеті    –  физика  кафедрасының  құрылуы,  көпжылдық
тарихы, түлектерін  мақтаныш ететіндігі, профессор-оқытушылық  құрамы, ғылыми-зерттеу
жұмыстарындағы жетістіктері мен мол тәжірибесі баяндалған.
УДК: 378.096:53
Қ. Шаяхметұлы
Филология ғылымдарының кандидаты, профессор
Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті
АЛТЫН БЕСІК, АСЫЛ ҰЯ
Мақалада педагогикалық институт  іргетасының қаланып дамуы, қалыптасуы, қазақ тілі мен
әдебиеті  бөлімінің  тарихы,  оқу-әдістемелік,  ғылыми-  зерттеушілік,  өндірістік-тәжірибелік,
ұйымдастырушылық-тәрбиелік жұмыстары туралы баяндалған.
Адамзаттық өркениеттің ұлы көшінде өзіне лайықты орын иеленіп, әлем тарихында танымал
жұрт болу үшін ғылым-білімді терең де жан-жақты игеру қажеттігі – әліптік ақиқат. Осы жолда
еліміздің бүгінгі ілгершілдік ұмтылысы – көңіл сүйсінерлік.
Қазіргі Қазақстанда мемлекеттік және жеке меншіктік жоғары оқу орындарының жалпы саны
жүз отыз боп отыр. Осылардың ішінде төрт университет ең байырғы мемлекеттік оқу орындары
санатында екені баршаға мәлім: Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті, Абай атындағы

95
Қазақ ұлттық педагогикалық университеті, Махамбет атындағы Батыс
Қазақстан университеті, Шәкәрім атындағы Семей университеті.
Алдыңғы лектегі таңдаулы жоғары оқу орындары биыл сексен
жылдық даму жолынан өтіп, мерейтойлық ахуалда жұртшылық назарын
аударуда.
Шәкәрім атындағы университеттің тарихында көптеген ерекше
жағдайлар  бар.  1996  жылда  классикалық  университет  делінгенмен,
оның қалыптасу үдерісі сексен жылдан да әрі қарайғы уақыттан бастау
алады.  Атап  айтқанда,  1918  жылдан  1932  жылға  дейін  Семейде  екі
айлық кешкі жедел дайындықтағы педагогикалық курс жұмыс істеген.
1932 жылдан сол курс екі жылдыққа айналғанда, 1934 жылы сол екі
жылдық  кешкі  педагогикалық    курс  негізінде  мұғалімдік  институт
құрылып, оған Сәкен Сейфуллин есімі берілген. 1935 жылы қаңтарда
бұл екі жылдық мұғалімдік институт КСРО жоғары оқу орындарының тізбесіне ресми енгізілген.
1936  жылы  Семейдің  мұғалімдік  институтына  Қызылжардағы  мұғалімдік  институт  қосылып,
біріктірілген. Сөйтіп, 1936 жылы Сәкен Сейфуллин атындағы мұғалімдік институттың құрамында
тарих факультеті мен математика, жаратылыстану-география кафедралары ашылған. 1937 жылы
мұғалімдік институттан Сәкен Сейфуллин есімі алынып тасталған. Себебі белгілі: репрессияланып
кетті.
1937 жылы Қазақ ССР Халық комиссарлар Кеңесінің қаулысы бойынша Семей педагогикалық
институты  құрамында  физмат,  жаратылыстану,  орыс  тілі  факультеттері  бар  жоғары  оқу  орны
мәртебесімен ашылған. Сол жылы институттың құрылымдық бір бөлігі ретінде сырттай оқу бөлімі
ұйымдастырылған.  Мұғалімдік  институт  педагогикалық  институттың  құрамдас  қызметін
жалғастырған.
1939  жылы  Қазақ  ССР  Жоғарғы  Кеңесі  Төралқасының  жарлығы  бойынша  педагогикалық
институтқа Н.К.Крупская есімі берілді.
Соғыс жылдарының бастапқы кезеңінде 1942 жылы мұғалімдік институт уақытша жабылып,
1944 жылы қайтадан ашылды. Мұғалімдік институттың тұңғыш түлектері 1939-40 оқу жылында
бітіріп шыққан. Бірақ олар туралы қазір мағлұмат жоқ.
Педагогикалық институтта  қазақ тілі мен әдебиеті бөлімі 1940-1941 оқу жылында ашылды.
Кафедра меңгерушісі аға оқытушы Рахым Барлыбаев болды. Ж.Шәкенов мұғалімдік институт оқу
ісінің меңгерушісі болды. Ж.Шәкенов пен Барлыбаев қазақ тілі жүктемесін жүргізді. Н.Құсманова
– әдебиеттен. Ал Ягудин, С.Мусин, Қ.Мұхаметханов, Ғ.Төребаев барлық орыс топтарында қазақ
тілін жүргізген. Кафедра құрамы небәрі осы жеті адам болған. 1944-45 оқу жылында қазақ тілі мен
әдебиеті бөлімі пединститутта факультетке айналады. Қазақ тілі мен әдебиетінен мамандандырылған
алғашқы топ 1945-46 жылы бітіріп шыққан – тоғыз қыз. Алайда олар туралы да деректер айқын
емес.
1945 жылы Р.Барлыбаев майданнан келген соң пединститут директоры боп тағайындалды.
Ол қазақ тілін жүргізді. Балтабек Ысқақов пен Жүнісова Сәбила тіл мен әдебиетті қатар жүргізді.
Ғалиакбар Төребаев тіл мен оқу әдістемесін жүргізді.
1950-60 жылдардың арасында кафедра құрамында елеулі өзгерістер болды. Б.Ысқақов пен
Р.Барлыбаев басқа қалаларға қызметке ауысты. Олардың орнына Ерғалиев Б., Мұхаметханов Қ.,
Тотыбаева Ө., Әкімов М.Ә. келді.
1952  жылы  мұғалімдік  институт  Өскемен  пединситутына  негіз  болып,  студенттік
контингентімен,  оқытушылық  құрамымен  сонда  көшірілді.  (Қазіргі  С.Аманжолов  атындағы
университет).
Министрлік  пен  Ғылым  академиясы  Семей  пед.институтына  қамқорлық  жасап,  ғылыми
тұрғыдан  өсуге  қалыпты  көмек  берді.  Ж.Шәкенов,  Т.Ерғалиев,  Қ.Мұхамедханов  осы  кезде
кандидаттық диссертация қорғады.
• 1940-45 жылдарда – Р.Барлыбаев
• 1950 жылдан 1978 жылға дейін кафедра меңгерушісі – Ж.Шәкенов
• 1978 – 2009 жылдарда – Қ.Шаяхметұлы

96
• 2009-2013 жылы – Қ.Бибеков
• 2013- қазіргіге дейін – Ә.Жұмағұлова
Қазақ  тілі  кафедрасы  пединститут  пен  университеттің  80  жылдық  тарихында  жетекші
құрылымдық буын ретінде өз қызметін үзіліссіз және сапалы атқарып келеді. Оның оқу-әдістемелік,
ғылыми-зерттеушілік, өндірістік-тәжірибелік, ұйымдастырушылық-тәрбиелік жұмыстары әрдайым
жетіле толығып, нығая дамып отырған.
Кафедраның  қазіргі  ұжымында  ғылыми-ұстаздық  дәрежеленудің  әлеуеті  –  95%.    Бұл
республикалық орта көрсеткіштен 40% жоғары.
Білім беру мен тәрбиелеу міндеттерін орындаудағы кафедра жұмысының түпкілікті нәтижесі
–  оның  түлектерінің  қандай  азамат,  қандай  маман  екендігі.  Бұл  тұрғыдан  кафедраны  ешбір
әсірелеусіз-ақ  барынша  оңды,  мейлінше  жағымды  қалыпта  сипаттауға  дәлел-дәйек  жеткілікті.
Мысалы, атақты Абайтанушы ғұлама, ҚР Мемлекеттік сыйлығына иегер Қайым Мұхаметханов –
осы кафедраның түлегі және оның жарты ғасыр қызмет еткен оқытушысы, доценті, профессоры.
Білім мен ғылымда, мәдениет пен баспасөзде, қоғамдық өмірдің басқа да салаларында білікті
маман, беделді басшы, белгілі қайраткер, көрнекті тұлға биігіндегі түлектеріміз аз емес. Мысалы,
Қазақстанның еңбек сіңірген мұғалімі, КСРО Мемлекеттік сыйлығының лауреаты Қанипа Бітібаева,
академик Ғарифолла Есім,  профессорлар Ғабдолла Қалиев, Серғазы  Қалиев, жазушылар Кәмен
Оразалин, Әбділдәбек Салықбаев, ақындар Тыныштықбек Әбдікәкімов, Әбубәкір Қайран, Серік
Құсанбаев,  Төлеген  Жанғалиев,  Дәмеш  Омарбаева,  журналистер  Қайрат  Зекенұлы,  Айтқаным
Ахметбекова, Балташ Ерсәлімов, лауазымды басшылықтағы Арап Еспенбетов, Төлеубек Аманғазин,
Құсмилия Нұрқасым, Аман Тілеуғазин, Қайырғазы Дүрмекбаев, Қуаныш Нұрсадықов т.б. Жалпы
жұрт білетін есімдерді жалғастыра берсек, әлі елу-алпыс кісіні атар едік. Бұған қоса мына жайға
назар аудару ләзім: Алматы, Өскемен, Павлодар, Қостанай, Жезқазған, Талдықорған, Қызылжар
қалаларындағы жоғары оқу орындарындағы профессорлық-оқытушылық құрамда және ғылыми-
зерттеу мекемелерінде біздің түлектер еңбек етуде. Ал Семейдегі жоғары және орта арнаулы оқу
орындарының барлығында біздің түлектер қазақ тілі мен әдебиетін оқытуда. Облыс ауқымындағы
жалпы  білімдік  орта  мектептің  әрқайсысында  тағы  да  біздің  түлектер  мұғалім  болып  жүр,  он
шақтысы мүдірлік тұтқаны да ұстап отыр. Қазақ тілі мен әдебиеті бойынша «Жыл мұғалімі» атағын
Шығыс Қазақстан мен Павлодар облыстарында және Семей қаласында біздің түлектер жеңіп алды.
Факультетте  студенттерді  қазақ  тілі  мен  әдебиеті  мамандығына  оқытып  үйрету,  тәрбие
жұмыстарына дағдыландыру, ғылыми және көркем шығармашылыққа баулу кафедра құрамының
күшімен жүзеге асады. Сабақ сапасы бойынша біздің студенттер аймақтық және республикалық
олимпиадалардың  бірнеше  дүркін  жеңімпазы  атанды.  Екі  жылдан  бері  сондай  студенттеріміз
кафедраның  магистратурасында  қалдырылып,  ғылыми-ұстаздық  қызметке  әзірленуде.
Ақындарымыз қалалық, облыстық, республикалық, халықаралық айтыстарда талай мәрте жүлделі
орындарға ие болды.
Студенттердің  көркемөнерпаздық  шұғылданыстары  да  қала  көлемінде  танымал.  Мысалы,
«Еңлікгүл»,  «Қаракөз»  драма  театры,  «Арпа  ішінде  бір  бидай»,  «Көп  нүкте»  көңілді  тапқырлар
отауы т.б.  Көпшілік-мәдени шаралардың студентке рухани, кәсіби шарапаты аз емес. Мәселен,
кафедрада әр жылдарда филолог ғалымдар Алтай Аманжолов, Рәбиға Сыздықова, Сейілбек Исаев,
Айтым Әбдрахманов, Әбдуәли Қайдаров, Балтабай Әбдіғазиев, Рымғали Нұрғалиев, жазушылар
Олжас  Сүлейменов,  Әбдіжәміл  Нұрпейісов,  Дулат  Исабеков,  Фариза  Оңғарсынова,  Марфуға
Айтқожина,  Медеу  Сәрсеке,  Роллан  Сейсенбаев  т.б.  студенттермен  кездесу  кештерінде,  сұхбат
сағаттарында болды. Қорыта айтқанда, ана тілінің абыройын асырып, мерей-мәртебесін көтеретін
маман болғысы келген талапкер осы кафедраның студенттік қауымына қосылса, адаспайды!
East or west, home is best
K. Shayahmetov
The article considers the history of the development of the institute, the history of the chair of Kazakh
language and literature, its educational- methodological, research, practical, organizational- upbringing
activities.

97
Золотая колыбель
К. Шаяхметулы
Статья посвящена отделению казахского языка и литературы педагогического института,
его  истории,  развитию,  учебно-методической,  научно-исследовательской,  организационно-
воспитательной деятельности.
УДК:378.096:78

жүктеу/скачать 11,62 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: