Қаралық ғылыми­практикалық конференция I том

 

 

601 

 

         Когнитивная  семантика  в  отличие  от  зарубежных  ученых  активно  изучается 

российскими  лингвистами,  что  можно  объяснить  следующим:  1)  получает  дальнейшее 

развитие  накопленный  в традиционной семантике опыт изучения значения, что отражено 

в  трудах  вышеперечисленных  ученых;  2)  подход  к  изучению  естественного  языка  как 

отражению  результата  освоения  мира  человеческим  сознанием,  чтопозволяет  изучать 

понятийную картину мира. 

        Объектом  исследования  в    традиционной  семантике  и    когнитивной  семантике 

является  значение,  но  с  разных  позиций.  Как  пишет  Е.  С.  Кубрякова,  «с  современной 

точки  зрения  вопрос  о  значении  знака  должен  быть  сформулирован  как  вопрос  о  том, 

какое концептуальное или когнитивное образование подведено под “крышу” знака, какой 

квант информации выделен телом знака из общего потока сведений о мире» [1]. 

Для  когнитивной  семантики  важна      не  столько  структура  значения,  а  то,  как  и  какая 

информация  о  мире  представлена  в  значениях  языковых  единиц.  С  точки  зрения  

когнитологов  значение    ­  это  «концепт,  схваченный  знаком»,  соответственно  в  значении 

репрезентировано  опосредованное  языком  представление  о  мире.  Исходя  из  этого 

положения, Н. Н. Болдырев называет когнитивную семантику теорией концептуализации 

и  категоризации,  теорией  того,      как  человек  воспринимает  и  осмысливает  окружающий 

мир и как его опыт познания реализуется в значениях языковых выражений [2]. 

         Когнитивная семантика изучает такие проблемы, как: теория прототипов как один из 

способов  категоризации  мира  в  сознании  человека;    проблема  словарного  представления 

значения  и  создание  семантического  метаязыка;    теория  метафоры  как  познавательного 

механизма  человека  и  источника  сведений  об  организации  человеческого  мышления;  

проблема полисемии;  композиционная семантика, то есть семантика языковых единиц, за 

значениями  которых  стоят  комплексные,  полипропозитивные  когнитивные  сущности; 

когнитивный 

статус 

частей 

речи, 

первую 

очередь 

глагола 

как 

носителя 

пропозициональной информации. [3, 32] 

          В  трудах  ученых  по  когнитивной  семантике  освещаются  те  или  иные  из 

перечисленных  проблем.  Так,  Е.  В.  Рахилина  считает,  что  «важнейшей  задачей 

когнитивной  семантики  оказывается  описание  типов  или  способов  перехода  от  одного 

значения к другому» [4]. 

  Анализ работ  по когнитивной семантике позволяет, что с этой позиции проводится 

анализ  того,  как  познавательный  опыт  человека  реализуется  в  значениях  языковых 

выражений и в связи с этим возникает  необходимость определения конкретных структур 

знания,  заключенных  в  различных  языковых  формах.  Как  отмечает  Н.Н.  Болдырев, 

когнитивная  семантика  –  это  определенная  теория  значения,  в  которой  значительное 

место  отводится  человеку  как  наблюдателю,  «концептуализатору»  и  «категоризатору». 

Человеку приписывается активная роль в формировании значений языковых единиц. Это 

означает,  что  он  сам  формирует  значения,  а  не  получает  их  в  готовом  виде,  выбирая 

языковые  средства  выражения  для  описания  той  или  иной  ситуации  [3].  Сама  языковая 

форма  несет  лишь  семантический  потенциал  и  отсылает  к  соответствующей 

концептуальной  структуре.  Как  отмечает  Е.Г.  Беляевская,  «за  каждым  смыслом, 

передаваемым  некоторым  языковым  обозначением,  стоит  все  знание  о  соответствующей 

предметной  области»  при  этом,  язык  «некоторым  образом  «структурирует»  знание  о 

предмете  речи,  превращая  его  в  нечто  способное  передаваться  языковыми  средствами» 

[5].  Для этого необходим выбор «из общей системы знаний той информации о сущностях 

окружающего  мира,  которая  фиксируется  в  семантике  лексических  единиц  в  качестве 

компонентов лексического значения» [6]. 

 

 

602 

 

Когнитивная  семантика  учитывает  не  только  объективные  характеристики 

описываемой  ситуации,  но  и  специфику  ее  восприятия,  наличия  знаний,  выделенности 

отдельных  единиц,  а  также  концентрации  внимания  на  них,  что  служит  основанием 

разработки в когнитивной лингвистике многоуровневых концепций значения, исходящих 

из  идеи  разграничения  концептуального  и  семантического  уровней  как  разных  способов 

репрезентации знаний. Данная проблема разрабатывается в работах Е.Г. Беляевской, Н.Н. 

Болдырева  и  их  учеников.  В  связи  с  этим  можно  заключить,  что  концептуальный  и 

семантический  уровни  основаны  на  разных  типах  знаний,  а  семантический  и 

концептуальный  анализы  ­  на  разных  уровнях  абстракции.  Соответственно  следует 

различать  собственно  смысловое  содержание  и  его  структурирующее  концептуальное 

содержание  [5].  

Определение  семантики  слова  с  когнитивных  позиций    опирается  на  такие  новые 

методы,  как:  концептуального,  фреймового,  прототипического  анализа,  концептуальной 

интеграции  и  т.д.,  ставящие  цель  выявления  и  описания  концептуального  содержания, 

лежащего  в  основе  значения  языковых  единиц  разного  типа,  и  успешно  используются 

применительно к лексическому материалу   [4].   

Среди  перечисленных  наиболее  универсальным  методом  является  концептуальный 

анализ.  Этот  метод  широко  используется  зарубежными,  российскими  и  отечественными 

лингвистами  (Lakoff  1990;  Langacker  1991;  Кубрякова  1991;  Болдырев  2002;  Ирисханова 

2004;  Беляевская  2005;  Заботкина  2010,  Есенова  2009)  и  др  [4].  На  его  основе 

осуществляется  анализ  смыслов,  передаваемых  единицами  различных  уровней  (в  том 

числе и лексического).  Концептуальные характеристики выявляются через все доступные 

языковые средства: значения языковых единиц, репрезентирующих тот или иной концепт, 

их словарные толкования, речевые контексты и др. Сопоставление этих языковых средств 

способствует  выявлению  основного  содержания  концепта,  принципы  организации 

языкового материала, так как в основе формирования языковых единиц лежат те или иные 

концепты.  

Также  пользуется  популярностью  метод  фреймовой  семантики,  впервые 

предложенный  Ч.  Филлмором  и  направленный  на  изучение  взаимодействия  языковых 

значений  и  структур  знания,  стоящих  за  ними.  [6].  По  авторитетному  мнению  

Н.Н.Болдырева,  данный  метод  позволяет  «моделировать  принципы  структурирования  и 

отражения  определенной  части  человеческого  опыта,  знаний  в  значениях  языковых 

единиц,  способы  активации  общих  знаний,  обеспечивающих  понимание  в  процессе 

языковой коммуникации» [4]. Метод фреймовой семантики очень эффективен при анализе 

семантики глагольной лексики.   

Одним  из  методов,  ориентированных  на  изучение  процессов  категоризации  и  их 

представления в структуре  языковых значений и категорий является метод прототипов, 

разработанный  Э. Рош.  Как отмечает  Н.Н. Болдырев, суть  этого метода  «заключается  в 

выявлении  концептуальных    прототипических  характеристик  тех  или  иных  языковых 

категорий и в определении их роли в формировании семантики элементов этих категорий, 

как  в  системе  языка,  так  и  на  уровне  высказывания  и,  следовательно,  их  роли  в 

формировании  смысла  высказывания»    [4].  Как  показывает  опыт  исследователей, 

использование  данного  метода  эффективно  при  анализе  процессов  лексической 

категоризации (Болдырев 2004; Гаврилова 2005; Дубовицкая 2006 и др/). 

         Согласно  основному  постулату  когнитивной  семантики,  значение  любой  языковой 

единицы является отображением когнитивных структур (сознания, мышления и познания 

мира).  Соответственно значения языковых единиц не являются готовыми структурами, а 

формируются  в  процессе  познания  и  обусловлены    познавательными  способностями 

 

 

603 

 

человека. В семантике языковых единиц отражаются закономерности концептуализации и 

категоризации мира.  

 

Список литературы: 

 

1  Кубрякова Е. С. Части речи с когнитивной точки зрения. М., 1997. – 40­41 с. 

2  Болдырев Н. Н. Когнитивная семантика. Тамбов, 2000. – 18 с. 

3  Болдырев  Н.Н.  Концептуальное  пространство  когнитивной  лингвистики  //  Вопросы 

когнитивной лингвистики. 2004. №1. С. 18­36. 

4  Рахилина Е. В. Когнитивный анализ предметных имен: семантика и сочетаемость. М., 

2000. – 299­300 с. 

5  Беляевская  Е.Г.  Концептуальные  основания  семантики  и  «внутренняя  форма» 

языковых  единиц  //  Проблемы  представления  (репрезентации)  в  языке.  Типы  и 

форматы знаний: Сб. науч. тр. М, 2007. С. 307­315. 

6  Болдырев  Н.Н.  Когнитивная  семантика:  Курс  лекций  по  английской  филологии. 

Тамбов: Изд­во ТГУ им. Г.Р. Державина, 2002.  Изд. 3­е, стер. ­29, 123 с. 

7  Ивашкевич И.Н. О некоторых особенностях представления перцептивной информации 

в 

семантике 

английских 

имен 

существительных 

Проблемы 

представления 

(репрезентации) в языке. Типы и форматы знаний: Сб. науч. тр. М, 2007. С. 256­263. 

8  Логический  анализ  языка: Семантика начала и  конца / Отв. ред.Н. Д. Арутюнова. М., 

2002. ­  3­18 с. 

 

 

ӘОЖ

 81­11  

Есеналиева А.М. 

 

1-курс магистранты, Абылай хан атындағы Қазақ Халықаралық Қатынастар және Әлем Тілдері 

Университеті,  

Алматы, Қазақстан 

e-mail: Altynay282@gmail.com 

 

ҚАЗАҚ ТІЛІНЕН АҒЫЛШЫН ТІЛІНЕ ІЛЕСПЕ АУДАРМАДА СЫҒЫМДАУ 

СТРАТЕГИЯСЫН ҚОЛДАНУ МӘСЕЛЕЛЕРІ 

 

Abstract: This article discusses the main approaches to the study of interpretation from 

the  Kazakh  language  into  English  and  voice  compression  mechanism  in  the  process  of 

simultaneous  translation  in  particular.  Moreover,  the  article  highlights  the  main  problems  that 

have not been object of study so far. 

 

Keywords: Simultaneous interpretation, linguistics, semantic, short ­ term memory, types 

of compression, lexical compression, syllabic compression, segmentation, delivery rate of 

speech,transformation. 

 

Тiл  аралық  коммуникацияның  кең  таралған  тəжiрибесi,  жеке  алғанда,  аудармашы 

қызметі,  лингвистикалық  ғылымның  бақылауында  үнемі  болуы  тиісті.  Барлық  сəйкес 

бірліктердің  мағынасы  мен  қолдану  саласы  бойынша  олардың  мұқият  жасалған 

салыстырмалы анықтамаларын беретін екі тілді сөздіктердің теориялық жəне практикалық 

 

 

604 

 

құндылығының  қаншама  екенін,  сонымен  қатар  олардың  аса  қажеттіліктерінің 

қаншалықты маңызды екенін асыра мадақтау қиынға соғады. 

Ауызша  аударманың  арнайы  теориясының  шегінде  аудармашы  сөзінің  басқа  да 

ерекшеліктері  атап  өтіледі.  Мұнда  аудармашының  жалтақтауы  себепті  жіберілетін 

үзілістерімен  байланысты  ақырын  артикуляциясы,  қате  нұсқаларды  таңдауы  себепті 

туындайтын   артта  қалушылық  интервалының  еселеп  өсуіне  əкелетін  тұрақсыздығы, 

сонымен  қатар,  дыбыстың  таза  шығуына  қатысты  жіберілетін  үзілістің  жалпы  ұзақтығы 

жатады. 

Аудармашының  мəтіні  ырғақсыздау,  ілеспе  аудармашы  түсінікті  мəтінді  тезірек 

айтуға  тырысып,  көбіне  жоғары  екпінмен  сөйлейді,  ал  кезекті  аудармада  сөйлеу  екпіні 

едəуір  төмендейді,  себебі  аудармашы  түпнұсқа  мəтіннің  мазмұнын  есіне  түсіре  отырып, 

өзінің  жазбасын  тексереді.  Ауызша  аударманың  теориясында  ілеспе  жəне  кезекті 

аударманың  қысаң  шарттарын  орындау  кезінде  ерекше  жігерді  талап  ететін  аудармашы 

сөзінің  нормативтік  талаптарына  ерекше  назар  аударылады:  анық  артикуляцияның 

қамтамасыз  етілуі, ырғақтың  бірқалыптылығы, екпіннің  дұрыс қойылуы, тыңдаушыларға 

оның  толықтай  қабылдауын  қамтамасыз  ететін  сөйлемнің  жəне  аударманың  басқа  да 

бөліктерінің міндетті мағыналық жəне құрылымдық аяқталуы. 

Ағылшын  жəне  қазақ  тілі  білімдерінің  сан  –  салалы  теориялық  ұстанымдары 

бүгінгі  таңда  аудармаға  қатысты  зерттеулердің  негізгі  бағыт  –  бағдарын  анықтауға, 

маңызды  қортындылар  шығаруға  мүмкіндік  береді,  бұл  тілдердегі  материалдарды  бір  – 

біріне  шебер  аударудың  жалпы  жəне  жеке  лингвистика  шеңберіндегі  өзіндік 

заңдылықтарын сұрыптау жəне де осы тұрғыдағы жұмыстардың өзге ізденістер қатарында 

алар орнын нақтылау қажеттілігі ғалымдардың алдында тың мəселелер қойып отыр. 

Ағылшын  тілі  аударматану  саласы  бойынша  В.Н.Коммисаров,  Я.И.Рецкер, 

Ю.А.Найда,  Л.С.Бархударов,  И.И.Рензин,  Дж.Кэтфорд,  Р.К.Миньяр  –  Белоручев, 

А.Д.Швейцер,  Е.В.Бреус  Л.К.Латишев,  А.И.Федоров,   жəне  отандық  З.Қ.Ахметжанова, 

А.С.Ермағамбетова, 

З.Р.Загидуллин, 

А.М.Алдашева, 

Н.Сағындықова 

сынды 

зерттеушілердің  ғылыми  ой  толғамдарымен  қатар  тақырыпқа   қатысты  зерттеу 

еңбектерінің,  деректері  мен  ғылыми  тұжырымдары  пайдаланылды.  Ілеспе  аударма 

шетелдік  жəне  жергілікті  тіл  мамандарының  əрдайым  жоғары  талқылауында 

болғандықтан түрлі анықтамалармен түсіндіріледі. Нақтырақ айтсақ,  «аудармашының бір 

тілден  тоқтаусыз  алынған  мағлұматты  келесі  тілде  жеткізуі»  [1];  «ауызша  аудармада 

негізгі  мəтіннің  оқылуымен  қатар  аудармасының  дыбысталуы»  [2];  «түпнұсқа  тілде 

берілген  мағлұматты  қабылдай  отырып  арнайы  жабдықталған  кабинадағы  техникалық 

құралдар  көмегімен  аударма  барысында  –  уақыт  жетіспеушілігі  жағдайында­  белгілі  бір 

ақпарат  көлемін  мəтін  бірлігіне  өңдеу  арқылы  конференцияда  қолданылатын 

профессионалды аударма түрі [3].  

Кəсіби  ілеспе  аударма  –  ерекше  жағдайларда  қолданылатын  аударма  болып 

табылады.  Оған  түпнұсқа  мен  аударма  тіліндегі  əртүрлілік  (тілдік  айырмашылық),  уақыт 

тапшылығы,  жəне  де  екі  тілдің  синхрондығы  себебінен  психикалық  қысымның 

жоғарылығы ерекшеліктері тəн.  

Осы анықтамаларға сəйкес ілеспе аудармада зерттеушілерді қызықтырған біршама 

негізгі мəселелер бар: 

­ 

Болжау механизмі; 

­ 

Аударма үрдісінде жадтың (есте сақтау қабілетінің) рөлі; 

­ 

Зейінді қолдану механизмі; 

­ 

Сығымдау механизмі. 

 

 

605 

 

Ілеспе  аударма  теориясында  қарастырылатын  негізгі  мəселенің  бірі    сығымдау 

механизмі болып табылады.  Зерттеу жұмыстарына көз жүгіртсек, ағылшын тілінен қазақ 

тіліне  толыққанды,  сапалы  аударылған  мəтіндер  бір  жарым  есе  көп  болады  екен.  Ал 

ауызша  аудармада  құрамдарды  жақсылап  аудару  мүмкіндігі,    жоғарыда  айтылған 

себептерге байланысты, аз  болғандықтан мəтіндер екі  еседен  астам  көбейіп кетуі мүмкін 

[4]. 

Сығымдау –  «белгілі бір қарым­қатынастың міндетіне сай негізгі мағлұматты ғана 

анықталған  арнайы  жағдайға  байланысты  мəтінді  қысқарту,  жинақтау»  [5].  Негізінде, 

сығымдау  ілеспе  аудармашының  арнайы  жағдайдағы  əрекетінен  туындайды  (уақыт 

шектеулілігі,  сөйлеушіні  тыңдау  мен  мағлұматты  аудару  үдерісі  жылдамдығының  қатар 

жүруі),  жəне  оның  көлемі  аудармашы  сөзінің  екпінді  сақтау  қажеттілігімен  анықталады. 

Осылайша,  сөйлеу  сығымдауы  аудармашының  əрекет  (аудару)  жағдайына  сай  икемделу 

формасы  болып  табылады.  Дəлірек  айтар  болсақ,  Г.В.Чернов  сығымдау  көлемін 

сығымдалған  мəтіндер  мен  ілеспе  аудармада  жазбаша  сақталған  сығымдалмаған 

мəтіндерді салыстыра  зерттеу арқылы анықтаған. Нəтижесінде аудармада сығымдау 30­37 

пайызға  дейін  болуы  мүмкін  деп  көрсеткен.  Түпнұсқа  мəтінінің  аудармада 

сығымдалуының  негізгі  факторы  болып  сөйлеуші  сөзінің  жылдамдығы.    Жылдамдық 

мəселесін  көптеген  аударма  зерттеушілері  зерттеп  (Д.Гервер,  Г.Барик,  Р.Сеттон),  оның 

аударма  сапасынаа  елеулі  əсер  беретін  фактор  екенін  айтқан.  Д.Селесковичтың 

пайымдауынша,  минутына  100­120  сөз  айту  жылдамдығында  мəтіннің  аудармасының 

сапасын  жақсы  сақтауға  жеткілікті  деп  есептеген.  Ал  минутына  200  сөзден  жоғары 

жылдамдықта  толыққанды  ілеспелі  аударманың  орындалуы  мүмкін  еместігін  айтқан. 

Сонымен, біз сығымдау механизмін   

­  Түпнұсқа мəтіннің айтылу жылдамдығы айтарлықтай жоғары болғанда; 

­  Берілген мағлұматтарда қайталаулар болған жағдайда; 

­  Берілген мағлұматта маңызы аз сөздер болғанда; 

­  Тұпнұсқада  айтылған  мағлұматты  азырақ  сөзбен  жеткізу  мүмкіндігі  болғанда 

қолданамыз. 

Осылайша,  аудармада  сығымдау,  материалдарды  қосу  немесе  алып  тастау, 

синекдоха  мен  метонимия,  антонимдер  мен  семантикалық  баламаларды  қолдану  жəне 

грамматикалық  инверсия­ауызша  аударманың  ұзақ  дамуы  процесінде  қалыптасқан 

аудармашының 

қолданатын 

негізгі 

əдістері 

болып 

анықталады. 

Сөйлемдердің 

құрылуымен  жəне  қайта  құрылуымен  айналыса  отырып,  аудармашы  ең  алдымен 

сөйлемдерді  анық  жəне  ықшам  етіп  шығаруға  тырысады.  Зерттеулер  көрсеткендей, 

нақтылы сұхбаттың аудармасын жаңғырту процесі дəл сол мəтіннің жазбаша аудармасына 

қарағанда,  ілеспе  аудармасының  синтаксисы  əрдайым  оңай,  ал  сөйлемнің  орташа 

ұзындығы əрқашан қысқа болып келеді. 

Сығымдауды  ілсепе  аудармада  қолдануы  бойынша  буындық,  синтактикалық, 

лексикалық  жəне  семантикалық  деп  бөліп  қарастыруға  болады.  Ілеспе  аудармада 

сығымдауды  қолдану  əдістері  жайлы  айтылғанда  ондағы  синонимдік  немесе  мағынасы 

ұқсас сөздердің,  сөздік құрылымдардың  жəне сөйлемдердің  одан қысқарақ  сөздер, сөздік 

құрылымдар  мен  сөйлемдермен  алмасып,  мəліметтерді  қайталаушы  қыстырма  сөздердің, 

нақты  қарым­қатынас  жағдайында  артық  мағыналық  бірліктердің  алынып  тасталынуын,  

айта кетуіміз жөн.  Аталмыш əдістер, негізінен, болжау механизмімен қатар қолданылады. 

Жəне  де  сығымдау  семантикалық  трансформациялау  негізінде  жүреді.  «...Біріншіден, 

семантикалық  құрылымдардың  қысқаруы,  алынуы  арқылы  сөйлем  құрылымының 

лексика­семантикалық  сығымдалуы  жүзеге  асады.  Екіншіден,  сөйлем  құрылымының 

 

 

606 

 

семантикалық­синтактикалық  ерекшелігі  жеңілдетіледі,  жəне  көбіне  синтактикалық 

байланыстардың бейнелеуші тұрпаты күшейеді» [6].  

Барлық аударма процесі сияқты, оның жеке сөйлемдері де­тыңдау жəне түсіну, есте 

сақтау  жəне  мағынасын  ашу,  сонымен  қатар,  сөздік  материалдардың  айтылуы­адамның 

тілі  мен  сөйлеуінің  табиғатына  байланысты.  Выготскийдің  психолингвистикалық 

теориясына сəйкес, аудармашы бір лексикалық жүйеден келесісіне көшкен кезде (мысалы, 

орыс  тілінен  ағылшын  тіліне),  шетел  тілінің  сөздері  абстракты  немесе  символикалық 

деңгейде анықталады. 

Ілеспе  аударма  теориясының  маңызды  бөлімдері  аударманың  əр  түрлі  үлгілеріне 

жетімді  болатын  баламалық  сипатының  зерттеулері  болып  табылады.  Көрсетілгендей, 

жазбаша аудармада орнатылған баламалық деңгейімен салыстырғанда, ауызша аудармада 

кейбір  мəліметтердің  жоғалуы  мүмкін.  Бұл  ауытқулар  алып  тастауларға,  қосылуларға 

немесе  қате  ақпараттың  орын  ауыстыруларына  əкеліп  түйістіреді.  Ауытқулардың  əрбір 

түрі  жеткізілмеген  немесе  қосылған  ақпараттардың  маңыздылық  дəрежесіне  қарай 

бөлінетін ұсақ категорияларды қамтиды. 

Алып тастаулар: 

1)   кішігірім жеке сөздердің, көбіне теңеулердің алып тастаулары; 

2) аудармашы  мəтіннің  кейбір  бөліктерін  түсінбеуіне  байланысты  маңызды  жəне 

көлемді бірліктерінің алып тастаулары; 

3)  аударма процесінде мəтіннің құрылымының өзгеруіне байланысты мəтіннің бір 

бөлігін алып тастау; 

4) аударманың  оратор  сөзінен  артта  қалушылығына  байланысты  мəтіннің 

мағыналы бір бөлігінің алып тастаулары болып бөлінеді. 

Қосылулар  қосылған  мол  элементтердің  сипаты  бойынша  топтастырылады:  жеке 

анықтауыштар,  қосымша  түсініктемелер,  айтқан  сөздердің  арасындағы  байланыс,  жəне 

т.б.  Ал,  жіберілетін  қателіктер  маңыздылық  дəрежесіне  қарай  топтастырылады:  жеке  сөз 

аудармасының кішігірім қателігі, жеке сөз аудармасының мағыналық қате аудармасы, сөз 

құрылымының өзгеруімен байланысты кішігірім қателігі, сөз құрылымының айтарлықтай 

өзгеруімен байланысты мағыналық қате аудармасы. 

Ауызша аударманың сапасын бағалау кезінде өзара байланыстың ауызша формасы 

есепке алынады: байланысушылардың тікелей қатынасында баламалықты төмен деңгейде 

анықтау  олардың  өзара  түсінісушілігіне  кедергі  келтірмейді,  керісінше  ауызша  аударма 

процесіндегі  жоғалған  ақпаратты  белгілі  бір  дəрежеде  толықтырып  отырады,  ауызша 

аударманың ерекшелігі­фунционалды­жанрлық мінездемесімен байланысты. 

Аударылатын мəтін көлемі мен күрделілік дəрежесіне белгілі бір шектеулік қояды. 

Сығымдаудың 

сапалық 

пен 

сандық 

көрсеткіштері 

тілдік  құрылымдарға 

байланысты өзгеріп отыратыны сөзсіз. Мұндағы айта кетер жайт, сығымдау механизмі əлі 

де  жан­жақты  əрі  толыққанды  зерттеле  қоймаған.  Нақтырақ  айтар  болсақ,  сығымдаудың 

психолингвистикалық  ерекшелігі  жеткілікті  зерттелуіне  қарамастан  сығымдаудың  тек 

сандық  ерекшеліктері белгілі  бір  тілдік  құрылымдар  мен  негізгі  əдістері  ғана  зерттелген. 

Мұнда  ойды  жеткізудің  тілдік  ерекшеліктерге  сай  синтактикалық  жəне  лексика­

семантикалық  трансформациялар  талдауына  жеткілікті  көңіл  бөлінбеген.  Сығымдау 

механизмінің  осы  аспектісі  ерекше  маңызға  ие  болып  отыр.  Себебі  аталмыш  аяда 

зерттеулердің  орындалуы  қазақ  тілі  мен  ағылшын  тілі  мəтіндерін  аударуда  тіларалық 

ұқсастық жүйесі негізінде əдістемелік ұсыныстардың пайда болуына себеп бола алады. Ол 

өз кезегінде ілеспе аударманы үйренушілерге таптырмас көмек болар еді.  

жүктеу/скачать 9,92 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: