Аралық ғылымипрактикалық конференция II том
жүктеу/скачать 7,07 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- ИДЕОЛОГИЧЕСКИЙ ПЛЮРАЛИЗМ В РЕСПУБЛИКЕ КАЗАХСТАН: ИДЕОЛОГИЯ КУЛЬТУРЫ(ПРАВОВАЯ ОСНОВА)
- Адилова К. А.
Акаев А. М. к.ю.н., ассист.профессор Университета им. Сулейман Демиреля, Каскелен, Казахстан amanzhol.akayev@sdu.edu.kz
formation of the consciousness of the subject in the transition a market economy period and their compliance with generally accepted legal norms. 267
legal consciousness, talk show, shortage of ideas. Нас, казахстанцев, радует рост всемирной известности Казахстана. За короткий исторический отрезок времени Казахстан стал членом Совета Безопасности Организации Объединенных Нации, Председательствовал в ОБСЕ, стал полноправным членом многих международных организаций. Казахстан оказывает координирующее влияние на мировую межрелигиозную деятельность периодически проводя съезды лидероа мировых конфессии. Неоспорим вклад Казахстана во всеобщую ядерную безопасность в мире. Во всех происходящих вышеназванных процессах мы видим непосредственно активную роль Президента Казахстана Н.А.Назарбаева. Казахстан достиг определенных экономических успехов за достаточно короткий срок времени благодаря тому, что все наше население имело и имеет высокий уровень грамотности и культурной просвещенности. Это наследство от Советского Союза, в котором культура признавалась основой идеологии и духовности. Мы имели прекрасно отлаженный механизм развития культурных ценностей в обществе (исчезнувшие впоследствии Дома культуры, Дворцы и Дома пионеров и школьников, массовые общедоступные Библиотеки, Культпросвет учреждения и т.д. ) В годы независимости в нашей среде постепенно пробудился новый дух. Этот дух – жадное стремление к беспредельному удовлетворению всех запросов материального существования, дух крайнего и глубокого индивидуализма (копить капитал). На сегодняшний день имеет место тенденция на все большее проявление малочисленных в прошлом отвратительных явлений, как мещанство, безразличие, равнодушие, кампанейщина, очковтирательство, двуличие, хвастолюбие и склонность к вещизму. Понятие о человеческих взаимоотношениях между субъектами страны в полном смысле слова продолжают оставаться в основном среди старшего поколения страны. Мы можем связывать постепенный рост имеющих место жизненных тягот с проявлениями снижения духовности среди людей. Однако, на наш взгляд, появление указанных явлении в нашей жизни имеют несколько глубоких причин. Американские экономисты – профессор экономики Роберт Кейлбронер и декан школы менеджеров при Массачусетском институте Лестор Туроу писали: «Рынок богатым оказывает благодатные услуги, но не спешат также служить бедным. Он (рынок) вместе с собой приносит аномалию: несмотря на то, что общество во много крат нуждается вторых чем по сравнению с первыми, рождает излишки элитного жилья и создает дефицит дешевого жилья. Таким образом не удовлетворяются особо важные нужды у бедных. Это не просто экономический недостаток, это духовный недостаток. Рыночная экономика открывает путь возможностям бездуховности. Об этом всегда нужно помнить. » Мы знаем, что в Казахстане современная система обучения и воспитания молодежи направлено на социальную ориентацию и повышению экономической результативности в мировой конкуренции и таким образом повышению мощности национальной экономики. Соответстенно наши специалисты должны быть профессионально подготовлены и способны работать с новой технологией современности. Как уже указывалось в предыдущих статьях, по статическим данным численность молодежи в возрасте 14 – 29 лет составляют 4,7 миллиона, т.е. составляет 27,5 процента от общей численности населения республики. По сранению с городом молодежь села превышает их на 10, 6 процентов. По данным информационнй службы молодежи Казахстана 17,7 процента изза недостаточной прибыли, 15,8 процента изза трудностей
268
трудоустойства, 12,6 процента изза отсутствия перспектив, т.е. по причине социално – экономических проблем хотят поменять место жительства. [1] Основная масса современной молодежи в соответствии со средой проживания, родительского воспитания, сформирующегося сознания стремятся к получению образования, на ценности личной свободы смотрят с точки зрения плюрализма и прагматизма. Встречаются, конечно, и не совсем целеустемленные. В любом случае основные проблемы, которые волнуют нашу молодежь – получение образования, трудоустройство, образование семьи. Американский социолог Эльвин Таффлер говорил: «Власть – основу составляет сила, богатство и знание. Первые есть слабая власть, вторые находятся на среднем уровне, а основанная на знании власть всегда превосходит две предыдущие.» В этом нас убеждают примеры бедных на природные богатства стран как Япония, Южная Корея, Сингапур, Швейцария. В Казахстане немало внимания уделяется к всеобщему повышению знания, поэтому образование, профессиональная подготовка, инвестирование человеческого капитала являются тремя составными частями экономики, обоснованиями общественного развития страны. В наши дни, когда идет процесс завершения перехода к новой общественноэкономической формации, для увеличения возможностей передачи знания человеку следует возвысить воспитательные ценности образования. Великий наш мыслитель Абунасыр АльФараби говорил: «Человеку в первую очередь надо давать воспитание, а не знание: Знание, данное без воспитания – это злейший враг человечества, в будущем оно принесет только вред.» Поэтому в программе нашей деятельности должен быть переход к обучению без отрыва от воспитания, на усиление их духовно – человеческих свойств. До этого неоднократно и говорилось, и писалось о преимуществах воспитательных ценностей в образовании, о духовности, чести и достоинства личности. Для молодежи содержанием знания и воспитания является достояние наследия от предков, передаваемое от предков как золотой клад национальный язык, духовность, принципы воспитания, традиции и обычаи, культурные ценности. Это как раз соответствует тому, что говорил Лидер Нации: «Молодые граждане Казахстана должны быть образованными, стремящимися знать мировые новости, не забывать свои корни, традиции, обо всех хороших деяниях, оббособляющих нашу страну от других. Молодежь должна расти, насыщенные своей родной культурой, обогащать ее.» [2] Все наши знания получают свое начало от наших чувств. Чувства в свою очередь зависят от нашего сознания – правового сознания, культурного сознания и т.д. ГНа формирование сознания очень мощное влияние оказывает господствующая в том или ином обществе идеология – государственная идеология. Государтсвенная идеология не может существовать сама по себе автономно. Она неразрывно и незримо связана с принципами государственной политики в области социально – экономического развития страны. Мощным инструментом идеологического воздействия на сознание масс в первую очередь выступают средства массовой информации как через свои передачи, так через тиражирование передач учреждений культуры, деятельность которых должны регулироваьтся соответствующими номативными правовыми актами. Приведем некоторые выдержки из действующих законов РК. В Законе РК «О государственной моложежной политике» от 7.07.2004 с изменениями и дополнениями указывается: Ст.5. Основные направления государственной молодежной политики 9) Обеспечение условий для развития национальной культуры и языка молодежи 12)Обеспечение условий для культурного досуга и отдыха молодежи 269
Далее в Законе РК «О культуре» от 15.12.2006 с изменениями и дополнениями указывается: Ст.3. Принципы государстенной политики в области культуры 1) Государственная поддержка культуры, сохранение и развитие культурного наследия народа Казахстана; 6)создание правовых гарантии для сохранения исторического наследия казахского народа и этнических диаспор, развития и производства творческого потенциала общества; Ст. 4. Основные задачи государства в области культуры 3) Создание условий для патриотического и эстетического воспитания граждан путем приобщения к ценностям национальной и мировой культуры; 5) Установление минимальных государственных стандартов культурного обслуживания населения; Ст. 7. Компетенция уполномоченного органа 27) координирует репертуарную политику в сфере музыкального и театрального икусства. Ст. 25. Музеи – организации культуры, созданные для хранения, изучение и публичного представлениямузейных экспонатов и музыкальных коллекций, призванные осуществлять культурные образовательные, научно – исследовательские функции и обеспечивать порпуляризацию историкокультурного наследия Республики Казахстан. Наша действительность в области культуры должна соответствовать требованиям Закона. В объеме одной статьи невозможно охватить все стороны деятельности учреждений культуры, поэтому пока ограничимся обзором по некоторым программам казахстанского телевидения, в подготовке которых непосредсвтенно принимают участие ряд учреждений культуры. Наше телевидение в своих программах т.н. токшоу в погоне за прибылью, как нам кажется, иногда забывают, что телевидение является мощным инструментом идеологии, в том числе и в воспитательном процессе подрастающего поколения. Общеизвестно, что родиной токшоу является Америка. Большинство токшоу первоначально предназначались для домохозяек, для формирование общественного мнения идеологической направленности.Этот жанр веачале получил свое развитие в 90х годах в соседней России. Постепенно они повернули на себя внимание и других телезрителей постсоветского пространства. Появились «Большая стирка», «Принцип домино»и и много других токшоу. Например, токшоу «Пусть говорят» во главе с неизменным Андреем Малаховым не теряет свою злободневность вот уже около двадцати лет. В казахстанском медиа пространстве до сегодняшнего дня также появились немало то шоу. Эфир является эстетическим инструментом воспитания, а телевидение – мощной силой. Задаемся вопросом, почему захватившие казахстанские телевизионные сети токшоу не обосновываются на на национальной (государственной) идентичности. Почему они не проникают вглубь состоянию народа, не имеют значительного воспитательного содержанияпо отношению к подрастающему поколению. Ряд казахстанских токшоу как в индийских фильмах имеют песенное содержание легкого жанра. Видимо у нас нет других проблем. Мы еще не успели забыть советскую эпоху (критикуемую некоторыми руководителями государства …), когда по центральным телеканалам обсуждались успехи и в то время недостатки в различных общественноэкономических отраслях . По причине дефицита идеи в наших программах преобладают самодельные копии программ, взятых извне. Разве можно сравнить «Пусть говорят» и «Айта берсін»? У нас для подражания были свои примеры как «Қымызхана», «Ұят болмасын» и другие. В программе
270
Сагата Ашимбаева «Қарыз бен парыз» смело обсуждали узловые проблемы в казахском обществе, проект оказывал положительное воздействие телезрителям. К сожалению в некоторых токшоу современности содержание несколько отлонено от наших национальных наследии и интересов. Дешевый смех, не богатый лексикон журналистов, отлонения отлитературных норм и норм национальной культуры. Остаются без внимания не разрешенные проблемы. Они не выносятся на повестку дня . Это не пустая словесность. Автор статьи сам участвовал в свое время по приглашению в телепрограммах «Айтуға оңай» и в ряде других. В последующем пришлось отказаться. Наше мировоззрение нельзя относить к т.н. «вечному конфликту» между старшим и подрастающим поколением. Нас заботит дефицит программ, направленных на развитие патриотического воспитания, торжеству национальных традиции. Увеличение программ по повышению правосознания молодежи могло бы привести к активизации их участия в искоренении хронических недуг по коррумпированности и т.д., постепенному возврату общества к моральному кодексу… А пока наши телепрограммы состоят в основной массе из разных токшоу, а промежутки между ними почти полностью заполняются дешевыми индийскими и другими сериалами. Нашим уполномоченным органам хочется пожелать периодически анализировать свою деятельность в соответствии с законами в области культуры . Государство при своем становлении как демократическое государство должно, мы думаем, непосредственно стимулировать качественный рост культурного развития общества, указав это как часть тщательно разработанного публичного концептуального документа о государственной идеологии недекларативного характера.
Использованные источники: 1 Н. Балқияұлы, Білім мен тəрбие жас ұрпақтың қос қанаты. «ТҮРКІСТАН», 21.07.2016. 2 Н. Мырзахметова, Жастарды не алаңдатады. «АЙҚЫН», 24.05.2014.
Адилова К. А. Заң ғылымдарының кандидаты, ассоц.профессор, Сүлейман Демирель атындағы Университеттің Құқықтану кафедрасының меңгерушісі, Алматы, Қазақстан Республикасы, Kultai.adilova@sdu.edu.kz ТӘУЕЛСІЗДІКТІҢ КОНСТИТУЦИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ Abstract. This article deals with the formation and development of Kazakhstan's independence and the development of the constitutional state and civil society in Kazakhstan. Keywords: Constitution, Republic of Kazakhstan, Declaration of Independence, constitutional state, civil society.
Мемлекеттің егемендігі мемлекеттің ішкі қатынастардағы үстемдігі мен сыртқы халықаралық қатынастардағы тəуелсіздігін білдіреді. Мемлекет қоғамның өкілі бола тұра оны басқарады жəне оның дамуын қамтамасыз етеді, сондайақ, бүкіл қоғам атынан ресми істі жүргізе алады. Өзінің аумағындағы барлық адамдарға, ұйымдар мен мекемелерге міндетті заңдар мен ережелерді шығаруға мемлекеттің ғана құқығы бар. 271
Мемлекет – басқару функциясын орындайтын жəне соның көмегімен қоғамның тіршіліктынысын қамтамасыз ететін, оған қажетті жағдайлар мен алғышарттар жасауға ұмтылатын адамзат қоғамын ұйымдастырудың айрықша нысаны. Мемлекет басқа ұйымдардан қоғамда əрекет ететін құрылымдарымен жəне институттарымен, егемендік сияқты белгімен ерекшеленеді. Бұл сипат мемлекетті басқа ұйымдардан, коғамның құрылымдары мен институттарынан жоғары қояды. Егемендіктің екі құрамдас бөлігі бар: үстемдік жəне тəуелсіздік. Мемлекеттік биліктің үстемдігі деп өз аумағындағы ең жоғары билікті айтады. Өз аумағындағы жұмыс істеп тұрған барлық ұйымдар, бірлестіктер, құрылымдар мен тұлғалар мемлекеттің басымдық рөлін мойындайды. Олар мемлекеттік бұйрығын орындауға, мемлекеттің белгілеген тəртібін сақтауға əрі бұзбауға міндеттенеді. Мемлекетке тиесілі аумақта бірде бір үйым, бірлестік немесе құрылым мемлекетке қарсы келе алмайды. Егемендіктің екінші бір құрамдас бөлігі болып саналатын тəуелсіздік дегеніміздің мəнісі – мемлекет өзінің билігін дербес жүргізеді, өзінің стратегиялық бағыты мен тактикалық жолын өзі тандайды, өз ісіне ешкімді араластырмай, ішкі жəне сыртқы саясатын өзі жасайды, басқаның үстемдігіне жол бермейді. Тəуелсіздік ұғымының ішкі аспектісі мемлекеттің ішінде жұмыс істейтін бірдебір ұйымның, бірлестіктің жəне құрылымның мемлекет билігінің дербестігіне қол сұға алмайтындығына ерекше көңіл аударуға міндеттейді. Ал тəуелсіздіктің сыртқы аспектісі, егемен мемлекет басқа мемлекеттермен, халыкаралық ұйымдармен дербес қарымқатынасты сақтайды дегенді білдіреді[1, 24б.]. Қазақстанның мемлекеттік егемендігі жарияланған сəттен мемлекетіміздің конституциялық дамуының жаңа кезеңі басталды. 1990 жылы 25 қазанда Жоғарғы Кеңестің сессиясында тұңғыш рет мемлекеттің егемендігін бекітетін тарихи маңызды құжат – «Қазақ КСРінің Мемлекеттік егемендігі туралы» Декларация қабылданды. «Қазақ ССРінің мемлекеттік егемендігі туралы Декларацияның» қабылдануы өз алдына дербес жəне тəуелсіз мемлекеттің қалыптасуының алғашқы қадамы, бастау жолы болды. Бұл Декларацияның ең басты ерекшелігі тəуелсіз мемлекеттің барлық негізгі элементтерінің одан əрі қалыптасуы үшін заңдылық негіздерін нақты айқындап берді[2]. Мемлекеттік егемендік туралы Декларация республиканың егемендігін баянды еткен тұңғыш заңнамалық акт болды. Бұл құжат бойынша Қазақстан Республикасы халықаралық аренада халықаралық қатынастардың дербес əрі толыққанды субъектісі ретінде сыртқы саясатта өзінің мүдделерін айқындап, халықаралық ұйымдардың қызметіне қатысуға мүмкіндік алды. Еліміз егемендік Декларациясы арқылы табиғи байлығымызды, экономикалық жəне ғылымитехникалық əлеуетті толық өз меншігіне алды. Қазақстан территориясындағы барлық əскери құрылымдар мемлекет қарамағына өтті. Декларация бойынша Қазақстан территориясында егемендікке қайшы келетін КСРО заңдарының күші жойылды. Декларация орталыққа бағынышты күйден арылтып, Мəскеумен жаңа жағдайда тең əріптес ретінде ынтымақтастыққа қол жеткізді. Мемлекеттік егемендік Декларациясы – егемендікті білдіретін мəлімдеме емес, шын мəнінде, заңдық күшке ие маңызды құжат болатын. Сондықтан да, осы декларация Қазақстан Республикасының мемлекеттік тəуелсіздігі туралы Заңының қабылдануына негіз болды.
272
Мемлекеттік егемендік туралы Декларация, көп жылдардан бері тұңғыш рет Қазақ ССРінің аумағы бөлінбейтін жəне оған қол сұғуға болмайтындығын, сонымен қатар оның келісімінсіз Қазақ ССРінің аумағын пайдалануға болмайтындығын ережеде нақтылап берді. Мемлекет тəуелсіздігінің айқын айғағы оның егемендігі болып табылады. Декларацияға сəйкес республикадағы мемлекеттік биліктің бірденбір бастауы болып Қазақстан халқы танылады, сондайақ ол егемендіктің бірденбір иесі болып табылады. Қандай да болмасын мемлекеттің егемендігін оның меншігі құрайтындығы белгілі. Республиканың жеке меншігіне оның аумағындағы барлық ұлттық байлықтар жатқызылады. Республиканың ұлттық байлығына жер жəне оның қойнауы, су, əуе кеңістігі, өсімдіктер жəне хайуанаттар əлемі, халықтың мəдени жəне тарихи құндылықтары, экономикалық жəне ғылымитехникалық потенциялы енгізілген. Декларация Республиканың ішкі жəне сыртқы қарымқатынастарда тəуелсіз жəне толық билікке иелік ететін Қазақ ССРіндегі мемлекеттік биліктің үстемдігін алғаш рет бекітеді. Сонымен қатар Декларацияның сыртқы қатынастарда Одақтық Келісім аумағында ғана тəуелсіздікті шектеп келгенін атап өту керек. Декларацияның негізгі бөлімі, жалпы алғанда, қазақстан мемлекетінің қалыптасуына ақпал етіп, Республика қызметінің негізгі бағыттарын белгілеп, осы процестің алдағы уақытта да дамуын тікелей айқындап бергенін айта кеткен жөн. Ең біріншіден, Декларация Қазақ ССРінің Республикадағы саяси, экономикалық, əлеуметтік жəне ұлттықмəдени құрылысқа, оның əкімшілікаумақтық құрылымына қатысты мəселелерді, сол сияқты Республикадағы нашандарын өз алдына шешетіндігін белгілеп берді. 1991 жылғы 16 желтоқсанда «Қазақстан Республикасының мемлекеттік тəуелсіздігі туралы» Қазақстан Республикасының Конституциялық заңының қабылдануымен Қазақстан Республикасындағы конституциялық дамудың келесі кезеңі басталды. 1991 жылы 16 желтоқсанда «Қазақстан Республикасының Мемлекеттік тəуелсіздігі туралы» Қазақстан Республикасының Конституциялық заңының қабылдануы Қазақстан Тəуелсіздігінің маңызды кезеңі сондайақ, Қазақстан халқының тағдырын анықтаушы құжат болды. «Қазақстан Республикасының Мемлекеттік тəуелсіздігі туралы» Заңның қабылдануымен еліміздің тəуелсіз даму жолы басталды. Оның мазмұнында ұлттардың өзін өзі басқару құқығы, жеке тұлғалардың құқықтары мен бостандықтарына басымдықтың берілуі, саяси тұрақтылық, биліктің заң шығарушы, атқарушы жəне сот тармақтарына бөлінуі, билік тармақтарының тепетеңдікпен жəне тежемелілікпен өзара əрекеттесуі, ұлтаралық келісім жəне т.б. іргелі демократиялық қағидалар көрініс тапты. Шынайы егемендіктің жариялануы елді сыртқы əлемнің, халықаралық аренадағы дамыған ірі державалардың мойындауына мүмкіндік берді. «Қазақстан Республикасының Мемлекеттік тəуелсіздігі туралы» Қазақстан Республикасы Конституциялық заңы қазақ халқы үшін ерекше маңызға ие құжат болып табылады. Тəуелсіздік туралы ҚР заңы 7 тараудан тұрады. «Қазақстан Республикасы — тəуелсіз мемлекет» деп аталатын оның бірінші тарауында былай жазылған: «1бап. Қазақстан Республикасы — тəуелсіз, демократиялық жəне құқықтық мемлекет. Ол өз территориясында өкімет билігін толық иеленеді, өзінің ішкі жəне сыртқы саясатын дербес белгілеп, жүргізеді. 2бап. Қазақстан Республикасы барлық мемлекеттермен өзара қатынасын халықаралық құқық принциптері бойынша құрады. 3бап. Өзінің мемлекеттік тəуелсіздігін басқа мемлекеттер тануы үшін Қазақстан Республикасы ашық. 4бап. Қазақстан Республикасының бүкіл территориясында Қазақстан Республикасының
273
Конституциясы мен заңдары, сондайақ ол таныған халықаралық құқық нормалары қолданылады. 5бап. Қазақстан Республикасының территориясы қазіргі шекараларында біртұтас, бөлінбейтін жəне қол сұғуға болмайтын территория болып табылады»[3]. Осылайша, 1991 жылдың 16 желтоқсанында Қазақстан Республикасының Жоғарғы Кеңесi бүкіл Қазақстан халқының еркiн бiлдiре отырып, сондайақ, Адам құқықтарының жалпыға бiрдей Декларациясында, халықаралық құқықтың жалпыға танымал өзге де нормаларында баянды етілген жеке адамның құқықтары мен бостандықтарының үстемдігін мойындай отырып, Қазақстан Республикасының мемлекеттік тəуелсiздiгiн салтанатты түрде жариялады. Сол арқылы, қазақ ұлтының өзiнөзi билеу құқығын растап, Қазақстан Республикасының азаматтық қоғам жəне құқықтық мемлекет құруға бел байлағандығын жариялап, бейбітшiлiк сүйгiш сыртқы саясатты жүргiзетіндігін, ядролық қаруды таратпау принципi мен қарусыздану процесіне адалдығын бүкіл əлемге мəлiмдеді. Мемлекеттік егемендік туралы декларация мен «Қазақстан Республикасының Мемлекеттік тəуелсіздігі туралы» Конституцилық заң мемлекет Конституциясының негізі жəне еліміздегі саяси жəне əлеуметтікэкономикалық салада тиісті реформалар жүргізу үшін құқықтық база болды. Қазақстан мемлекетінің негізгі мақсаттары Президент Н.Ə. Назарбаевтың Қазақстан халқына «еркін де еңселі əрі қауіпсіз қоғамға қадам басайық» деген жолдауында анық көрсетіліп берілді. Жолдауда еліміздің алдыңғы «Қазақстанның 2030 жылға дейінгі дамуының Стратегиясы» бойынша экономикалық дамуындағы жетістіктердің болғанын бағалай келіп, «Алайда, соңғы тоғыз жылда жүргізілген сол реформалардың есебінен ғана біз тұрақтылығымызды сақтап, ТМДның барлық елдеріндегі деңгейге қарағанда, ең жоғарғы экономикалық өрлеуге қажетті қарқын алдық» деп атап көрсетті [5]. Жолдауда, еліміздің экономикалық дамуының келешегі «экономикалық өрлеудің ұзақ мерзімдік басымдылығына» негізделуі тиіс екендігі көрсетіліп, таяу арадағы шешілетін үкімет алдындағы міндеттерді белгіледі. 1995 жылғы 30 тамызда өткізілген республикалық референдумда «Қазақстан Республикасының Конституциясы» қабылданды. Тұңғыш рет 1993 жылғы Конституция Қазақстан Республикасының ең қымбат қазынасы адам, оның өмірі, құқықтары мен бостандықтары деп жариялады. Бұл ережені бүгінгі күні қолданыста жүрген 1995 жылғы Конституция да, 1баппен бекітті. Сондықтан, қолданыстағы Конституцияның 1бабына сəйкес, Қазақстан Республикасы өзін демократиялық, зайырлы, құқықтық жəне əлеуметтік мемлекет ретінде орнықтырады. Адамның құқықтары мен бостандықтарының шынайы қорғалуы, мемлекет тарапынан қамтамасыз етілуі құқықтық мемлекеттің басты идеясы болып табылады. Құқықтық мемлекет – бұл адамның табиғи құқығы танылатын жəне кепілдік берілетін, мемлекет билігінің заң шығарушы, атқарушы жəне соттарға бөлінуі шынайы жүргізілетін құқықтық заңдардың жоғарылығы, азаматтардың мемлекеттің алдында, мемлекеттің азаматтардың алдында өзара жауаптылығы қамтамасыз етілетін азаматтық қоғамды саяси билік ұйымының айрықша нысаны. Құқықтық мемлекеттің қағидасына мыналар жатады: билікті заңсыз пайдалануды болдырмау мақсатында оны заңшығарушылық, атқарушылық жəне сот тармақтарына бөлу; заңның үстемдігі, яғни, биліктің жоғары органымен барлық конституциялық тəртіптерді сақтай отырып қабылданған заң атқарушылық билік актілерімен жоққа шығарылуы, өзгертілуі жəне тоқтатылуы мүмкін емес; мемлекет пен тұлғаның өзара жауапкершілігі; қоғамдағы 274
құқықтық сана мен құқықтық мəдениеттің жоғары деңгейі; азаматтық қоғамның болуы жəне тарапынан құқық субъектілерінің заңдарды орындауына бақылау жүргізуі. Азаматтық қоғам – бұл жай азаматтардың жиынтығы емес, мұнда азаматтар өздерінің мүддесі мен қажеттілігін əр түрлі тəуелсіз ерікті партияларды, ұйымдарды, кəсіпкерлік жəне басқа да одақтарды құру, мемлекеттік өкімет органдары мен лауазымды адамдар арқалы еркін іс жүзіне асыра алады. Демек, азаматтық қоғам – мемлекеттен, əрі саясаттан тыс қатынастардың жиынтығы (экономикалық, əлеуметтік, мəдени, адамгершілік, отбасылық, діни). Азаматтық қоғамның элементтеріне мынларды жатқызуға болады: ерікті өзінөзі басқара алатын адамдардың жиынтығы (отбасы, кооперация, ассоциация, шаруашылық, корпорация, кесіптық, спортық, жəне басқа да бірлестіктер); мемлекеттік емес (саяси емес) экономикалық (оның негізін жеке меншік, нарықтық экономика құрайды), əлеуметтік, адамгершілік жəне басқада қоғамдық ұйымдардың жиынтығы; өндірістік жəне адамдардың жеке өмірі, əдетғұрпы, дəстүрі; ерікті адамдардың өзінөзі басқару сферасы жəне олардың ұйымдары; бұқаралар ақпарат құралдары. Құқықтық мемелкеттің бір белгісі мемлекеттік билікті ұйымдастыруда биліктерді бөлу қағидаларын жүзеге асыру болып табылады. Тұңғыш рет ол жүйе құрушы қағидат ретінде 1990 жылдың 25 қазанында қабылдаған «Қазақ КСР –інің мемлекеттік егемендігі туралы» декларацияның 7 бабында айшықталды. Соған сəйкес мемлекеттік биліктің барлық жүйесін реформалау жүргізілді. ҚР Конституциясы 3бабының 4 тармақшасында Республикада мемлекеттік билік заң шығарушы, атқарушы, сот билігіне бөліну қағидатына сəйкес жүзеге асырылады деп атап көрсетті. Заң шығарушы билікті Қазақстан Республикасының Парламенті, атқарушыныҮкімет, сот билігін Жоғары сот жəне Қазақстан Республикасының төмен тұрған соттары жүзеге асырады. Тежемелік жəне тепетеңдік жүйесінің болуы – жаңа конституциялық өзіндік ерекшеліктерінің бірі. Тежемелік жəне тепетеңдік жүйесі элементтеріне парламенттік импичмент, Үкіметке сенімсіздік вотумы білдіру, Президенттің парламентті таратып жіберу құқығы, Үкіметке жəне оның мүшелерін орнынан босатуды жатады. Қазіргі кезде конституциялық бақылау механизімі құрылуда. Республикада конституциялық бақылаудың қалыптасуы құқықтық мемлекет құру туралы пайда болған конституциялық бағыт бағдарлармен тығыз байланысты. Басқа нормативтік актілерден Конституцияның сөзсіз басым болуы құқықтық мемлекеттің белгілерінің бірі болып табылады. Құқықтық мемлекеттің тағы бір негізгі қағидаты мемлекеттің өзінің жəне оның органдарының Қазақстан Республикасы Конституциясына міндетті түрде бағынышты болуынан көрінетін құқықтық үстемдігі болып табылады. Конституциялық кеңес заңдар жəне басқа да нормативтік актілерді, егер олар Конституцияға қайшы келетін болса, Конституцияға сəйкес келмейді деп тануға құқылы. Қазақстан Республикасының Конституциясы адам, оның құқықтары мен бостандықтары ең қымбат қазына деп мойындай отырып, адамның құқықтары мен бостандықтарын, арожданы мен қадырқасиетін сақтау мен қорғау мемлекеттік биліктің басты міндеті болып табылады деген тұжырымды алдыға тартады. Конституция саяси, заңдық жəне басқа да кепілдіктердің нақтылы жүйесін құру үшін негіз қалады. Ол өз кезегінде баршаның заң мен сот алдындағы теңдігін, мемлекет пен тұлғаның екіжақты жауапкершілігін қамтамасыз етеді. Конституция Қазақстан Республикасында азаматтық қоғам қалыптастыруға ықпал жасайды. Бұл Конституцияда идеологиялық жəне саяси əралуандылық негізінде жүзеге асырылады. Конституция саяси партияларға, қоғамдық бірлестіктерге, қозғалыстарға саяси жəне мемлекеттік өмірге қатысу үшін тең мүмкіндік береді. Үстемдік етуші ретіндегі қандай да бір идеологияның
275
белгілеуіне жол берілмейді. Азаматтық қоғам мемлекет жəне азамат, тұтынушы жəне өндірушінің əлеуметтік серіктестігі, нарық шаруашылықтары меншік түрлерінің əралуандылығымен сипатталады. 1995 жылғы Конституцияның басты бір жетістігі барлық деңгейдегі соттардың тəуелсіздігінің кепілдігі болып табылады. Сот билігінің тəелсіздігі судьялардың өкілеттігін сайлаудың, тағайындаудың жəне тоқтатудың ерекше тəртібімен, сонымен бірге сот құрамын құруға Жоғарғы Сот кеңесі жəне Əділет біліктілік комиссиясы сияқты тəуелсіз органдардың қатысуымен айқындалады. Судьялардың тұрақтылығы қағидаты бекітілген. Соған байланысты сот жүйесінің тəуелсіздігін құқықтық реформаны жүргізу арқылы нығайтудың, өкілді өкімет органдарының өкілеттік билігін өсіріп, сайлау заңдарының негізінде сайланбалықты кеңейтудің азаматтық қоғам институттарының қолдаудың қажет екендігін анықтап берді. Жолдауда, ұлттық қауіпсіздіктің мемлекеттік саясаттың негізі ретінде, жаңа қауіптің бетін қайтаратын ұлттық қауіпсіздіктің жаңа тетіктерінің жасалуы қажет екенін, аймақтық қауіпсіздіктің нақты жүйесін жақсартудың жолдарын айқындап берді.
Конституция құқықтық мемлекеттің қалыптасуы үшін құқықтық база болады, ал өз азаматтарының жəне олардың бірлестіктерінің құқықтары мен бостандықтарын қамтамасыз етуге қабілеті жоқ, олардың жүзеге асырылуына белгілі бір кедергілерді жасайтын мемлекет құқықтық деп есептелуі мүмкін емес. Азаматтық қоғам мен құқықтық мемлекеттің белгілері өзара тығыз байланысты жəне бір біріне тəуелді. Бұл ең алдымен, мемлекеттің қоғамсыз, сол сияқты қоғамның да мемлекетсіз өмір сүруі мүмкін еместігінен келіп шығады. Алайда кезкелген мемлекет азаматтық қоғамның қалыптасуына қажетті жағдайды жасай алмайды. Қазақстанға қатысты азаматтық қоғамның белгілеріне мыналарды жатқызуға болады: 1) саяси демократиялық режим; 2) басқарудың республикалық нысаны; 3) мемлекеттік құрылымның унитарлық (біртұтас) нысаны (Қазақстан үшін); 4) саяси жəне идеологиялық көптүрлілікке негізделген көппартиялық саяси жүйе; 5) бұқаралық ақпарат құралдарының (БАҚ) бостандығы; 6) сөз бостандығы; 7) мемлекеттік емес қоғамдық ұйымдарды, одақтарды, ассоциацияларды, қозғалыстарды, клубтарды жəне т.б. құру жəне олардың қызметін белсендендіру; 8) мемлекеттің жергілікті өзінөзі басқаруды қамтамасыз етуі, қолдауы жəне қорғауы; 9) мемлекеттің құқыққа бағынуын қамтамасыз еетін конституциялық құрылыстың болуы; 10) биліктің барлық деңгейлерінде адам жəне азаматтың құқықтары мен бостандықтарын жүзеге асыруының тиімді механизмінің болуы; 11) қоғам (мемлекеттік емес құрылымдар) тарапынан мемлекеттік билікті бақылаудың тиімді тəсілінің болуы; 12) мемлекеттің конституциялық жауаптылығының болуы; 13) əлеуметтік бағдарланған экономиканың болуы[6, 75б.]. Қазақстан құқықтық мемлекет пен азаматтық қоғамның қалыптастыру мақсатын көздейді. Қазақстан Республикасының 1995 жылғы Конституциясында құқықтық мемлекет пен азаматтық қоғамның қалыптасуы үшін белгілі бір құқықтық негіздері қаланған. Олар демократиялық институттарды дамыту бойынша, сонымен қатар, олардың тиімді қызмет етуі мен қалыптасқан конституциялық құрылысты нығайту үшін жағдайларды жасау жəне қамтамасыз ету бойынша мемлекет пен қоғамның жаңа міндеттерін анықтайды. Қазақстан егеменді жəне тəуелсіз мемлекет ретінде қалыптасты жəне əлемдік қоғамдастықтың толық құқылы мүшесі, оның ажырағысыз бөлігі болып еніп отыр. Ол өзінің сыртқы саясатында барлық ұлттармен, көршілермен тең дəрежелі достық қатынас орнатуда. Сонымен қатар еліміздің халықаралық деңгейде мүдделі болып отырған
276
көкейкесті мəселелері – қарусыздану жəне халықаралық қауіпсіздікті нығайту, аймақтық жанжалдарды реттеу жəне бейбітшілікті қолдау жөніндегі операциялардың тиімділігін арттыру, адам құқықтары мен бостандықтарын қамтамасыз ету, айналадағы ортаны қорғау, дамыту жəне т.б. саясат жүргізіп, ішкі əлахуалымызды жақсартып, болашақта өркениетті, құқықтық қоғам орнатуына сеніміміз мол.
жүктеу/скачать 7,07 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|