Пайдаланылған әдебиеттер:
1 Қазақстан Республикасының № 518ІV Неке (ерлізайыптылық) жəне отбасы
туралы кодексі. Алматы: Юрист, 2016 ж.
2 Тихомирова М.Ю. Юридическая Энциклопедия. М: Юринформцентр, 1998. 179
шы бет.
3 Параграф АЖ // Соттардың некенi (ерлізайыптылықты) бұзу туралы iстердi
қараған кезде заңды қолдануы туралы Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2000
жылғы 28 сəуірдегі № 5 Нормативтік қаулысы.
4 Параграф АЖ // Постановление надзорной судебной коллегии по гражданским и
административным делам Верховного Суда Республики Казахстан от 19 июня 2014 года
№ 3г310814.
5 Параграф АЖ. Решение Рудненского городского суда Костанайской области от
31 июля 2014 года № 24855/2014; Постановление надзорной судебной коллегии по
гражданским и административным делам Верховного Суда Республики Казахстан от 15
января 2015 года № 3г21015.
6 Батырбаев Н.М., Аманкожаев А.А. ҚР Мұрагерлік құқық. Алматы: ЛЭМ баспасы
2006.ж. 8081ші беттер.
7 Сергеев А.П., Толстой Ю.П. Гражданское право Т3.М:Проспект, 2000ж. 118119
ші беттер.
284
УДК 34
Ашыралиева Б.С.
к.ю.н., доцент Кафедры права Университета «Нархоз», Алматы, Казахстан
e-mail:
bayan.ashyraliyeva@narxoz.kz
МЕЖДУНАРОДНО-ПРАВОВОЕ РЕГУЛИРОВАНИЕ ОТНОШЕНИЙ В СФЕРЕ
СОЦИАЛЬНОГО ОБЕСПЕЧЕНИЯ
Аннотация. В статье освещаются вопросы международноправового регулирования
отношений в области социального обеспечения, международных стандартов социального
обеспечения, их влиянии на формирование и совершенствование национальной системы
социального обеспечения.
Ключевые слова: Международноправовое регулирование, социальное обеспечение,
социальная защита, международные стандарты социального обеспечения, минимальные
нормы социального обеспечения, минимум социальных прав, социальное государство.
Международноправовое регулирование отношений в области социального
обеспечения и социальной защиты базируется на общепризнанных актах Организации
объединенных наций, закрепляющих основные права и свободы человека в различных
сферах жизнедеятельности. Значительная часть международноправовых норм в сфере
социального обеспечения сосредоточена в актах Международной организации труда (МОТ),
представляющей собой специализированным подразделением ООН по вопросам трудовых
и социальнообеспечительных отношений.
Международноправовое регулирование социального обеспечения, по мнению
российского правоведа Е.Е. Мачульской, «выражается в разработке международных
стандартов в области социального обеспечения, а также в гармонизации и координации
национальных законодательств по вопросам сохранения приобретаемых прав на
социальные выплаты при переезде гражданина из одного государства в другое в процессе
трудовой деятельности или сохранения приобретенных прав на конкретный вид пенсии или
пособия в случаях изменения страны постоянного места жительства» [1, с. 182].
Известно, что система социального обеспечения каждого государства формируется
самостоятельно исходя из национального законодательства по объективно
складывающимся тенденциям и факторам развития, «с учетом уровня экономического
развития государства, специфики социальнодемографического состава населения,
исторических и национальнокультурных традиций и функционирует на основе
внутригосударственного правопорядка» [2, с. 182].
При этом следует учитывать, что в области социального обеспечения сформирована
система международных стандартов, обеспечивающих защиту интересов граждан при
наступлении социальных рисков: безработицы, инвалидности, старости и т.д.
Исходя из этого, роль государства сводится к установлению национальной системы
социального обеспечения на основе международных стандартов, которые могут
рассматриваться в качестве внешних форм самоограничения государства, а также
важнейших ориентиров развития систем социальной защиты в различных странах.
В нашей стране на конституционном уровне закреплены приоритеты международных
норм над внутригосударственными. Так, п.3 ст.4 Конституции РК гласит: «Международные
договоры, ратифицированные Республикой, имеют приоритет перед ее законами и
285
применяются непосредственно, кроме случаев, когда из международного договора следует,
что для его применения требуется издание закона».
Существует несколько вариантов воздействия международных норм о социальном
обеспечении на внутреннее законодательство [3, с. 63]:
прямое применение международных актов после ратификации;
включение международных норм в текст законов;
реализация положений ратифицированных или нератифицированных актов с
помощью внутреннего законодательства.
Одним из важнейших направлений гармонизации национального законодательства о
социальном обеспечении выступает решение вопросов о применимом праве, т.е. устранение
коллизии норм, которые возникают из различий в законодательстве стран в случае
правового регулирования социально-обеспечительных отношений с участием мигрантов,
иностранных граждан, лиц без гражданства.
Вопросы влияния международных стандартов на развитие национального
законодательства о социальном обеспечении получили достаточное широкое освещение.
«Если общие принципы закреплены в нормах международного договора, – пишет Г.Д.
Долженкова, – то их выполнение становится обязательным для государствучастников или
для стран, ратифицировавших договор» [3, с. 65].
Как правило, такие нормы устанавливают лишь минимальные стандарты. В качестве
примера можно привести Конвенцию МОТ № 102 «О минимальных нормах социального
обеспечения» (1952), определяющую сферу охвата, условия предоставления и размеры
выплат при наступлении основных социальных рисков.
Тем самым, общепризнанные принципы и нормы, закрепленные в международных
договорах в области социального обеспечения, представляют собой необходимый минимум
социальных прав. Вводя подобные международноправовые стандарты, международное
сообщество требует от государства обеспечения этого минимума, а по возможности – и
повышения таких планок. Государство же, исходя из национальных условий с учетом
экономических и иных возможностей, может конкретизировать, адаптировать данные
стандарты применительно к внутригосударственным отношениям.
Данные положения являются ключевыми при определении влияния международных
социальных стандартов.
К числу основополагающих международных социальных стандартов относится
обязанность установления и обеспечения прожиточного минимума, который «в
дальнейшем трансформируется в обязанность государства обеспечить каждому гражданину
достойный уровень жизни» [4, с. 19], а также характеризует начальную стадию
формирования социального государства.
С этой точки зрения, учитывая, что Казахстан на конституционном уровне
провозглашает себя социальным государством, необходимо проанализировать понятие
социального государства.
В правовой литературе социальное государство определяется как зависимость
государства от гражданского общества, его подчиненность интересам граждан, причем, не
только чисто экономическим, которые входят в понятие социальных интересов, а
всеобъемлющим интересам [5, с. 5354]; институт, который «самообязывается помогать тем,
кто не способен к труду, а также тем, кто в силу разных обстоятельств не в состоянии
обеспечить себя прожиточным (удовлетворительным, достойным) минимумом» [6, с. 168].
286
Подлинно социальное государство возможно лишь в условиях демократии,
гражданского общества и должно быть правовым в современном значении этой
характеристики. В настоящее время «правовое государство должно быть социальным, а
социальное государство не может не быть правовым» [4, с. 21].
При этом подчеркивается, что проведение государством социально ориентированной
политики представляет собой трудный процесс, своего рода «политическую
эквилибристику», обусловленную необходимостью учитывать противоречивые, почти
исключающие друг друга факторы. Социальное государство должно постоянно налаживать
труднодостижимый баланс между свободой рыночной экономики и необходимостью
воздействовать на распределительные процессы с целью достижения социальной
справедливости, сглаживания социального неравенства [4, с. 2122].
Кроме того, в социальном государстве существенное значение и свои специфические
черты имеет и духовная сфера. Во главу угла забот государства и общества должно быть
поставлено формирование всесторонне и гармонично развитой личности каждого человека
[7, с. 56].
В целом, формирование и развитие Казахстана как социального и правового
государства, признание приоритета прав и свобод человека и гарантирование этих прав
государством во многом зависят от качества и эффективности законодательства о
социальном обеспечении, принимаемого на основе международных стандартов в сфере
социального обеспечения.
Источниками международно-правового регулирования социальнообеспечительных
отношений являются не только акты ООН и МОТ, действующие во всемирном масштабе,
но и акты, принятые региональными организациями государств, а также двусторонние
международные договоры.
В числе всеобщих источников особо выделяется Международный пакт ООН об
экономических, социальных и культурных правах 1966 г., базирующийся на принципах,
провозглашенных Уставом ООН и содержащихся во Всеобщей декларации прав человека, в
котором правам в области социального обеспечения посвящено несколько статей.
Участвующие в нем государства признают право каждого человека на социальное
обеспечение, включая социальное страхование (ст.9); право на достаточный жизненный
уровень, включая право на свободу от голода (ст.11); на наивысший достижимый уровень
физического и психического здоровья (ст.12). Следует учесть, что перечисленные нормы
выступают примером универсального международноправового регулирования социального
обеспечения, устанавливающими минимальные стандарты в этой области.
В числе актов МОТ – как основных источников международноправового
регулирования отношений в сфере социальной защиты, следует выделить: Конвенцию МОТ
№ 102 «О минимальных нормах социального обеспечения» (1952); Конвенцию № 117 «Об
основных целях и нормах социальной политики» (1962); Конвенцию № 157 «Об
установлении международной системы сохранения прав в области социального
обеспечения» (1982); Конвенцию № 168 «О содействии занятости и защите от безработицы»
(1988)» [См: 8].
Не менее важными источниками выступают и рекомендации МОТ: Рекомендация №
167 о сохранении прав в области социального обеспечения (1983 г.); Рекомендация № 168 о
профессиональной реабилитации и занятости инвалидов (1983 г.).
287
При этом характерно, что «сфера социального обеспечения – особая, в ней
практически отсутствуют ратифицированные конвенции по затронутым вопросам, в
отличие от регулирования на международном уровне трудовых отношений» [9, с. 491].
В числе 24 конвенций МОТ, ратифицированных в Казахстане – нет ни одной из
перечисленных выше конвенций в сфере социального обеспечения.
Сказанное отнюдь не означает, что акты МОТ (конвенции), не являются
обязательными для исполнения на территории стран-участниц МОТ, в т.ч. на
территории Казахстана.
Известно, что конвенции подлежат ратификации странамиучастницами и являются
международными договорами, обязательными для исполнения в случае ратификации.
Рекомендации не являются юридически обязательными актами. Однако даже в том случае,
если государство не ратифицировало ту или иную конвенцию, оно несет обязательства в
силу факта членства в МОТ и присоединения к его уставу по основополагающим позициям,
закрепленным в Декларации МОТ «Об основополагающих правах и принципах в сфере
труда» от 1998 г.
Первым шагом на пути гармонизации национального законодательства в
области социального обеспечения стало Соглашение о гарантиях прав граждан в
области пенсионного обеспечения от 13 марта 1992 г., которое подписали Армения,
Беларусь, Казахстан, Кыргызстан, Российская Федерация, Таджикистан,
Туркменистан, Узбекистан и Украина. Соглашение распространяется на все виды
пенсионного обеспечения, предусмотренные действующим законодательством, а
также рассчитано на перспективу.
Государства СНГ подписали уже целый ряд Соглашений по вопросам
социального обеспечения: Соглашение о порядке пенсионного обеспечения и
государственного страхования сотрудников органов внутренних дел государств-
участников Содружества Независимых государств от 24 декабря 1993 г., Соглашение
об оказании медицинской помощи гражданам государств-участников Содружества
Независимых государств 1996 г. и др.
Большой
круг
вопросов
социального
обеспечения
регулируется
межправительственными соглашениями государств-участников СНГ: Соглашение
между Правительством Российской Федерации и Правительством Республики
Казахстан о гарантиях пенсионных прав жителей города Байконур от 27 апреля 1996 г.
Имеется также ряд двусторонних документов, регламентирующих отношения в
области социального обеспечения: План совместных действий сотрудничества между
Министерством здравоохранения и социального развития Республики Казахстан и
Министерством здравоохранения и социального обеспечения Республики Корея в области
здравоохранения и социального развития на 20152017 годы (подписан 8 декабря 2014 г.,
Алматы). В числе приоритетных направлений такого сотрудничества данным документом
обозначены:
обмен опытом и делегациями в области социального и пенсионного обеспечения;
развитие двустороннего сотрудничества по направлению: социальное обслуживание
социальноуязвимых слоев населения и предоставление социальных услуг;
изучение опыта по обеспечению доступной (безбарьерной) среды для лиц с
ограниченными возможностями;
288
возможность совместного сотрудничества казахстанскокорейских компаний в сфере
обращения лекарственных средств, изделий медицинского назначения, медицинской
техники и др.
Следует отметить, что в Казахстане проводится работа по имплементации
международноправовых норм в области социального обеспечения.
Так, 5 февраля 2015 г. Сенатом Парламента Республики Казахстан ратифицирована
Конвенция о правах инвалидов, принятая Генеральной Ассамблеей ООН 13 декабря 2006 г.
Она нацелена на обеспечение инвалидам равных с другими гражданами возможностей по
реализации гражданских, политических, социальных, экономических, культурных и других
прав и свобод, закрепленных Конституцией РК, а также международными договорами,
участником которых является Казахстан, а также призвана предоставить 627 тыс.
инвалидам, проживающим в Казахстане, и их семьям дополнительные гарантии
осуществления и защиты их конституционных прав и свобод [10].
В числе общих принципов, закрепленных данной Конвенцией наиболее значимую
роль играет доступность, суть которой раскрывается в ст. 9:
«Чтобы наделить инвалидов возможностью вести независимый образ жизни и
всесторонне участвовать во всех аспектах жизни, государства участники принимают
надлежащие меры для обеспечения инвалидам доступа наравне с другими к физическому
окружению, к транспорту, к информации и связи, включая информационно
коммуникационные технологии и системы, а также к другим объектам и услугам, открытым
или предоставляемым для населения, как в городских, так и в сельских районах.
Эти меры, которые включают выявление и устранение препятствий и барьеров,
мешающих доступности, должны распространяться, в частности:
a) на здания, дороги, транспорт и другие внутренние и внешние объекты, включая
школы, жилые дома, медицинские учреждения и рабочие места;
b) на информационные, коммуникационные и другие службы, включая электронные
службы и экстренные службы».
Список литературы:
1 Мачульская Е. Е. Право социального обеспечения: Учебносправочное пособие. – М., 1997. –
277 с.
2
Лаптев
Г.С.
Международные
стандарты
социального
обеспечения.
Автореферат дисс. на соискание уч. степ. к. ю. н. – Екатеринбург, 2011. – 29 с.
3 Долженкова Г.Д. Право социального обеспечения: конспект лекций. – М.: ЮрайтИздат,
2007. – 187 с.
4 Право социального обеспечения / Под общей ред. И.В. Гущина. В 2-х ч. Уч.-метод.
комплекс. 2 ч. – Гродно, ГрГУ им. Я. Купалы, 2011. – 245 с.
5 Бибило В.Н. Конституционноправовые проблемы формирования социального правового
государства. – Минск, 2000. – 187 с.
6 Глухарева Л.И. Современные проблемы теории прав человека. – М., 2004.
7 Гончаров П.К. Социальное государство: сущность и принципы // Вестник Российского
университета дружбы народов. – Сер. Политология. – 2000. – № 2. С. 4659.
8 Конвенции и рекомендации Международной организации труда с 19191991 г.г. Сост.
Киселев И.Я. – М., 1991.
9 Захаров М.Л., Тучкова Э.Г. Право социального обеспечения России: Учебник. 2е изд.,
испр. и перераб. – М.: Издательство БЕК, 2002. – 560 с.
289
10 Прессрелиз к проекту Закона Республики Казахстан «О ратификации Конвенции о
правах инвалидов» // Официальный сайт Министерства здравоохранения и социального
развития Республики Казахстан
http://www.mzsr.gov.kz/ru/node/314190
УДК 341.4
Ахметова С. А.
Кандидат юридических наук, ст.преп.
Евразийской Академии имени Д.А. Кунаева
ЗНАЧЕНИЕ И СОДЕРЖАНИЕ ПРИНЦИПА ЗАКОННОСТИ В
МЕЖДУНАРОДНОМ УГОЛОВНОМ ПРАВЕ
Abstract. The article s dedicated to some positions regarding the meaning and contest of
the legality principle in International Criminal Law. In this context, the author points out the
actuality of the matters for securing a total abiding by the said principle so that to raise
effectively international legal cooperation of the states for struggling with International
criminality. Thus the author offers some conclusions on these problems.
В современный период развития международных отношений особо актуальными
представляются аспекты развития сотрудничества государств в области уголовной
юстиции. Очевидной становится невозможность самостоятельного противодействия
государствами росту международной преступности, угрожающей как национальной
безопасности государств, так и международной безопасности в целом. При этом,
международная преступность как сложное социальное явление, охватывает на
сегодняшний день практически все сферы жизнедеятельности государств. Так, большую
угрозу представляет преступления против гражданской авиации ( захват и угон
воздушных судов, преступления, совершаемые в международных аэропортах), торговля «
живым товаром» ( торговля женщинами и детьми), незаконный оборот наркотических
средств и психотропных веществ ( международный наркобизнес), незаконная торговля
оружием и взрывчатыми веществами, хищения ядерного материала, международный
терроризм, религиозный экстремизм и сепаратизм и другие не менее опасные по своему
характеру преступления международного характера.
В этом контексте актуализируются именно вопросы усиления международно
правового сотрудничества государств по борьбе с такими преступлениями, что, в свою
очередь, говорит об особой роли международного уголовного права, как целостной
самостоятельной отросли публичного международного права, нормы и принципы которой
направлены на регулирование межгосударственного взаимодействие в сфере
предупреждения, пресечения и наказания преступлений международного характера.
Именно в международном уголовном праве, по нашему убеждению, необходимо искать
средства и методы по эффективному противодействию на глобальном уровне росту
указанных преступлений, и именно нормы международного уголовного права в большей
степени должны способствовать унификации национального уголовного законодательств
в целях обеспечения противодействия таким деяниям на внутригосударственном уровне.
Само международное уголовное право определяется как «совокупность принципов и норм
права, регулирующих отношения сотрудничества государств по предупреждению и
290
показанию за совершение международных преступлений и преступлений международного
характера».
В Рекомендациях относительно международного сотрудничества в области
предупреждения преступности и уголовного правосудия в контексте развития, принятых
на 68ом пленарном заседании Генеральной Ассамблеи ООН 14 декабря 1990 года, в этой
связи выделяется особая роль именно международного уголовного права. Так,
определению , что « государствам –членам следует активизировать борьбу против
международной преступности…. и с этой целью дополнять и далее развивать
международное уголовное право, выполнять в полном объеме обязательства , вытекающие
из международных договоров и документов в этой области (pactasuntservanda) и
пересматривать вои национальные законодательства, с тем чтобы обеспечить их
соответствие требованиям международного уголовного права».[2, с. 183].
Так же случайно в этой связи в Декларации принципов и программе действий
ООН в области предупреждения преступности и уголовного правосудия, принятой на 77
ом пленарном заседании Генеральной Ассамблеи ООН 18 декабря 1991 года, особый
акцент сделан именно на то, что « растущая интернационализации преступности должна
породить новые соразмерные ответные действия», так как « рост преступности
отрицательно сказывается на процессе развития и общем благосостоянии человечества и
вызывает общее беспокойство в наших обществах. Если такое положение сохранится и
далее, то жертвами преступности станут в конечном счете прогресс и развитие».[3, с. 8].
Вышеизложенное, конечно же , вполне понятно, но оно реально осуществимо, если
такое противодействие будет осуществляться государствами в строгом соответствии с
нормами и общепризнанными принципами международного права путем соблюдения и
укрепления международного правопорядка и законности в международных отношениях. В
этой связи важным представляется именно соблюдение принципа законности в процессе
выполнения поставленных задач по противодействию международной преступности и
именно поэтому принцип законности определяется как основополагающий в
международном уголовном праве.
Принцип законности в международном уголовном праве следует понимать как
базовый принцип, определяющий, в первую очередь то, что вся система международного
сотрудничества государств в области борьбы с преступностью должна строиться и
развиваться только в строгом соответствии и на основании международного права. Только
таким образом, можно обеспечить международный правопорядок и эффективность
взаимодействия государств, как основных субъектов международного права, в данной
области. Таким образом, только нормы и принципы международного права и, в частности,
международного уголовного права, должны определять преступность и наказуемость
деяний, определяемых как «преступления против международного права», а также
непосредственно регламентировать ответственность виновных в таких преступлениях лиц.
Подтверждением вышеобозначенному могут служить оющепризнанные положения,
изложенные в Принципах международного права, признанных Уставом Нюрнбергского
трибунала и нашедших выражение в решении этого трибунала, принятые на 2 01 сессии
Комиссии международного права ООН в 1950году. Так, Принцип 1 й прямо определил,
что всякое лийо, совершивше какое либо действие, признаваемое согласно
международному праву, преступлением, несет за него ответственность и подлежит
наказанию. А Принцип 2 й определяет что то обстоятельство, что по внутреннему праву
не установлена наказание за какое либо действие, признаваемое, согласно
291
международному праву, преступлением, не освобождает лицо, совершившое это действие,
от ответственности по международному праву.
Таким образом, подверждается примат именно международного уголовного права
в вопросах определения приступности и наказуемости деяний, преставляющих угрозу
международному миру и безопастности. К примеру, Конституция Республики Казахстан
также в какой то мере подверждает приоритетное значение права, и именно
устанавливает приоритет перед национальными законами ратифицированных
Казахстаном международных договоров (ст.4, ч.3 Конституции РК 1995 г.). А
Конституция Российской Федерации устанавливает, что общепризнанные принципы и
нормы международного права являются составной частью ее прававой системы. Если
международном РФ установлены иные правила, чем предусмотренные национальным
законодательством , то применяются в таком случае именно международном договоры
(ст.15 Конституции РФ 1993 г.).
Потверждение важности принципа законности, как основополагающего принцыпа
международного уголовного права, а также всех остальных общепризнанных принципов
международного публичного права в целом, мы можем найти и а действующим уголовном
законодательстве Республики Казахстан. Так, в ч.2 статьи 1 Уголовного кодекса
Республики Казахстан установлено, что «Настоящий Кодекс основывается на
Конституции Республики Казахстан и общепризнанных принципах и нормах
международного права»[4, с. 63]. А в перечне задач Уголовного кодекса определены
«защита права, свобод и законных интересов человека и гражданина..., охрана мира и
безопасности человечества» [4, с. 63]. Это также подтверждает официально выраженную
политику нашего государства, направленную на признание и неукоснительное
соблюдение прав и свобод человека, установленных нормами международного права, а
также выражает готовность государств строго следовать требованиям международного
права, в части, касающейся обеспечения универсальной юрисдикций в отношении
тягчайших международных преступлений против мира и безопасности человечества.
Принцип законности также непосредственно обозначает содержательную часть
нормативных положений, касающихся определения преступности и наказуемости деяний
именно в международном праве. Так, можно констатировать, что с содержанием принципа
законности связано содержание принципа «Nullumcrimensinelege, nullapoenasinelege».
Так, преступными и наказуемыми по международному праву могут определяться только
те деяния, которые признаются таковыми именно соответствующими нормами
международного уголовного права. По аналогий, уголовное законодательство Республики
Казахстан также устанавливает, что «единственным основанием уголовной
ответственности является совершение преступления, то есть деяния, содержащего все
признаки состава преступления, предусмотренного настоящим Кодексом» (ст. 3 УК РК) , а
само уголовное законодательство Республики Казахстан «состоит исключительно из
настоящего
Уголовного
кодекса
Республики
Казахстан.
Иные
законы,
предусматривающие уголовную ответственность, подлежат применению только после их
включения настоящий Кодекс» (ст. 1, ч. 1 УК РК) [4, с. 63].
При этом, связь норм международного уголовного права и национального
уголовного права в этой части может заключаться в том, что, как правило, ни один
международный договор в области борьбы с преступностью, не содержит санкций.а так
как признавать преступность деяния и не устанавливать конкретного наказания является
недостаточно, то ответственность за многие преступления в международном праве
292
передаются на рассмотрение именно национальному праву. После имплементаций норм
международных договоров в нормы действующего уголовного права государства
становится возможным обеспечить наказание за деяния, первоначально определяемыми в
таком качестве именно в международном праве. Примером между служить глава 4
Уголовного кодекса определяющая преступность и наказуемость деяний против мира и
безопасности человечества.
Следующее содержание принципа законности в международном уголовном праве
должно сводится к обеспечению полной и окончательной кодификации норм об
ответственности в международном праве. При этом в данном случае, когда мы говорим
обособа опасных международных преступлениях, под ответственностью за такие
преступление мы понимаем и ответственность, прежде всего, государств. Поэтому в
рамках международного права до сих пор актуальными остаются вопросы принятие
окончательного варианта Кодекса международной ответственности государств, так как
международные преступления это прежде всего преступления государства, а уголовной
ответственности по международному праву за совершение таким преступлений должны
подлежать физические лица государства. На международно правовом уровне
ответственность физических лиц за преступления своего государства впервые была
реализована в рамках Нюрнбергского и Токийского международных уголовных процессов
в 1945 и 1946г.г.
Как и в национальном уголовном праве в международном уголовном праве
запрещается применение закона по аналогии, то есть когда к определенному деянию,
уголовная наказуемость которого прямо не указана в нормах международного права,
применяется схожая норма. Состав преступления, должен быть четко определен в
соответствующем международном договоре универсального характера, что подразумевает
его признание большим количеством государств и, таким образом, придачу такой норме
характера общепризнанности. Для включения такой нормы о преступности и
наказуемости деяния в национальное уголовное право, необходимо провести ее
имплементацию в уголовной кодекс государства, после чего будет обеспечено наказание
за такое преступление и на внутригосударственном уровне.
Также важное требование законности в международном уголовном праве это
установление криминализации, то есть определение в международном праве действия или
бездействия физического лица, причиняющего вред интересам международного
сообщества, угрожающего международному миру и безопасности. При этом не могут
признаваться наказуемыми мысли или убеждения личности, как бы они не противоречили
установлениям международного права. Данное положение находит свое выражение в
формуле: «Cogitationispoenamnemopatitur» «мысли не наказуемы». По этой же причине
из Проекта кодекса преступлений против мира и безопасности человечества выпало такое
первоначально признаваемое в качестве преступления деяния, как «угроза агрессией», так
как какие действия, выраженные в форме высказываний, не образуют состава
преступления по международному праву.
В завершении необходимо отметить, что законность подразумевает и
неотвратимость наказания за совершенное деяние по международному праву. В свою
очередь, неотвратимость такого наказания обеспечивается за счет:
усиления роли международного уголовного права в сфере международного
противодействия преступности и строгого соблюдения государствами принятых на себя
международных обязательств;
293
установления универсального преследования лиц, совершивших преступления
против международного права ( принцип «autdedere, autpunire»);
признания в международном национальном уголовном праве норм о
неприменимости сроков давности в отношений преступлений против международного
права;
завершения процесса кодификаций норм о международной ответственности
физических лиц за преступления против мира и безопасности человечества;
недопустимости принижения роли Международного уголовного суда в деле
судебного преследования и наказания ли, виновных совершений тягчайших
международнопротивоправных деяний, независимо от гражданства таких лиц,
социального и имущественного положения в обществе и по другим признакам.
Список использованной литературы:
1 И.П. Блищенко, И.В Фисенко. Международный уголовной суд. М., 1994
2 В.П. Панов Международное уголовное право. Учебное пособие. М.: ИНФРАМ,
1997
3 Международное уголовное право в документах. Алматы :Ғылым, 1999. Т.1
4 Уголовный кодекс Республики Казахстанобщая характеристика (всравнений с УК
Казахской ССР.) Практическое пособие. Алматы, 1999.
ƏОЖ 343.6
Буратаева М. Қ.
Сулейман Демирел атындағы Университеті,
құқық магистрі, Құқықтану кафедрасының оқытушысы,
Алматы, Қазақстан Республикасы, email: meruert.burtayeva@sdu.edu.kz
ҚЫЛМЫСТЫҚ ІСТІ ҚЫСҚАРТУДЫҢ НЕГІЗГІ ЖІКТЕЛУІ
Аннотация: В статье рассматриваются основные задачи уголовного процесса по
Уголовному процессуальному кодексу Республики Казахстан.
Кілт сөздер: уголовное правонарушение, уголовное преследование, судебное
разбирательство, применение уголовного закона.
Қылмыстық іс жүргізудің аталған міндеттері өндірістің кезкелген немесе əрбір
стадиясында орын алуы мүмкін жəне өндірістің нысаны ретінде алдын ала тергеуде де орын
алады.
Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 195бабында
көрсетілген жағдайларда алдын ала тергеу айыптау қорытындысын жасау не қылмыстық
медициналық сипаттағы мəжбүрлеу шараларын қолдану үшін сотқа жіберу туралы қаулы
немесе қылмыстық істі қысқарту туралы қаулы шығарумен аяқталады. Сондайақ алдын ала
тергеу тергеушінің іс бойынша барлық мəнжайларды анықтап, зерттеп шешім шығаруға
елеулі əсер етудің нəтижесінде 195бапта көрсетілген негіздің біреуін басшылыққа ала
отырып іс қысқартылады.
Қылмыстық істі кезкелген стадияда тоқтату үшін жиналған дəлелдемелерді бағалап,
нақты тексеру қажет оның негізінде орын алған факті мен мəнжайлар анықталады, тек
сосын ғана қылмыстық іс жүргізудің кезкелген стадиясында қылмыстық істі қысқарту іс
294
бойынша қорытынды кезең болады. Егер жоғарыдағы мəнжайлар мен фактілер істің
қысқаруын дəлелдей алмайтын болса іс қысқартылмайды.
Қазақстан Республикасы Қылмыстық іс жүргізу кодексі қылмыстық процеске қылмыстарды
тез жəне толық ашылуын, оларды жасаған адамдарды əшкерелеуін жəне қылмыстық
жауапқа тартуын, əділ сот талқылауы мен қылмыстық заңды дұрыс қолдануын міндеттеп,
бұл мақсатты орындау барысында қылмыстық істер бойынша іс жүргізудің заңда
белгіленген тəртібі адамды жəне азаматты негізсіз айыптау мен соттаудан сақтауды,
олардың құқықтары мен бостандықтарын заңсыз шектеуден қорғауды, кінəсіз адам заңсыз
айыпталған немесе сотталған жағдайда – оны дереу жəне толық ақтауды қамтамасыз етуін,
сондайақ заңдылық пен құқық тəртібін нығайтуды, қылмыстың алдын алуын, құқықты
құрметтеу көзқарасын қалыптастыруға жəрдемдесу міндеттерін жүктейді.
Міндеттер жекежеке салаға бағытталғанмен, олардың ең басты міндеті – Қазақстан
Республикасы Конституциясының 13бабында бекітілген мынадай қағидаларын жүзеге
асырылуын қамтамасыз ету:
Əркімнің құқық субьектісі ретінде тануылына құқығы бар жəне өзінің құқықтары
мен бостандықтарын, қажетті қорғанысты қоса алғанда, заңға қайшы келмейтін барлық
тəсілдермен қорғауға хақылы.
Əркімнің өз құқықтары мен бостандықтарының сот арқылы қорғалуына құқығы
бар.
Əркімнің білікті заң көмегін алуға құқығы бар. Заңға көзделген реттерде заң көмегі
тегін көрсетіледі [1].
Бұл міндеттерді жүзеге асыру үшін заңды қолдану органдарына жəне сот саласына
қылмыстық іс қозғаудан бастап ақырғы шешім қабылдауға, ал іске қатысушы талаптарға іс
жүргізу барысында шешім қабылдауға тікелей өз талаптарын жүзеге асыруға құқықтар
көзделген.
Қазақстан Республикасы Қылмыстық іс жүргізу кодексі бойынша қозғалған
қылмыстық іс екі түрлі шешіммен аяқталады: түпкілікті жəне уақытша іс жүргізуді тоқтата
тұру.
Түпкілікті шешім – істі қысқарту туралы қаулы алуымен, айыптау немесе ақтау
үкімімен шығарылады. Түпкілікті шешім қылмыстық іс бойынша іс жүргізуді аяқтаумен
бекітеді:
а) қылмыстық іс бойынша іс жүргізу толық қысқартылғандығы туралы қаулының
күшіне енуі бойынша;
ə) үкімнің немесе іс бойынша басқа да түпкілікті шешімнің күшіне енуі бойынша –
егер ол оны атқару жөнінде арнаулы шаралар қабылдауды қажет етпесе;
б) үкімнің немесе іс бойынша басқа да түпкілікті шешімнің орындалғандығы туралы
растау алынуы бойынша – егер ол оны атқару жөнінде арнаулы шаралар қабылдауды қажет
ететін болса (52бап) [2].
Ғасырлар бойы жиналған қылмыстық іс жүргізу тəжірибесі түпкілікті шешімдерге де
нұқсан келтіретін мəнжайлардың болуын анықтаған. Қазақстан Республикасы Қылмыстық
іс жүргізу кодексі ол мəнжайларды «Соттың заңды күшіне енген шешімдерін қайта қарау
жөнінде іс жүргізу» бөліміне топтастырған. Бөлім екі тарауға жіктелген: біріншісі (50
тарау) – қадағалау сатысындағы іс жүргізу тəртібіне, екіншісі (51тарау) – жаңадан ашылған
мəнжайларға байланысты іс бойынша іс жүргізуді қайта бастау мəселелеріне.
Талдап отырған тарау тек қана соттың барлық сатыларының заңды күшіне енген
шешімдерін қайта қарау құқылығына арналған. Бірақ бұл шешімдердің жаңадан ашылған
295
мəнжайларға байланысты қылмыстық іс бойынша іс жүргізуді қайта бастаудың негіздері
қатарына заң (Қазақстан Республикасы ҚІЖКнің 471бабының 3бөлімі) үкіммен қатар
соттың, прокурордың, тергеушінің немесе анықтаушының мынадай негіздермен қылмыстық
істі қысқарту туралы қаулысы арқылы мүмкіндігін қосады:
– мерзімнің ескіруіне орай;
– рақымшылық немесе кешірім жасау актісінің нəтижесі;
– айыпталушының қайтыс болуына немесе қылмыстық жауаптылыққа тарту жасына
жетпегендігіне байланысты.
Келтірілген негіздер бойынша қылмыстық іс жүргізу мақсаты жəне мазмұны
қылмыстық істің басталмауын, басталған істің аяқталуын жəне олармен қатар қылмыстық іс
жүргізуді қайта бастау негізін қалайды. Ал қылмыстық істі жүргізуді тоқтата тұру
анықтаушының, тергеушінің немесе соттың қаулысымен қабылданады.
Қылмыстық –процессуалдық заңға сəйкес алдын ала тергеу органдары мен сот
қылмыстық іс бойынша іс жүргізу кезінде, ең алдымен, қылмыс оқиғасының орын
алғаналмағандығы, əрекетте қылмыс құрамының баржоқтығы, əрекетті белгілі бір
адамның жасағанжасамағандығы туралы жəне сол қылмысты жасауда əлгі адам кінəлі
ма деген мəселелерді шешуге міндетті (Қазақстан Республикасы ҚІЖКнің 117бабы).
Көрсетілген мəселелердің барлығы айыптаумен шешілген жағдайда, тергеуші
айыпталушыны жəне оның қорғаушысын, жəбірленушіні, азаматтық талапкерді, азаматтық
жауапкерді жəне олардың өкілдерін іс материалдарымен таныстырып, таныстыру туралы
хаттама алып, ұсынылған өтініштерді шешіп, айыптау қорытындысын жасап, істі сотқа
жіберу үшін прокурорға береді. Прокурор айыптау қорытындысымен келіссе,
айыпталушыны сотқа береді.
Қылмыстық істі қысқарту оны қозғаудан бас тартумен тығыз байланысты. Ол
байланыс қылмыстық істі қозғаудан бас тартудың негіздері мен оны қысқартудың
негіздері бір баптың ішінде (Қазақстан Республикасы ҚІЖКнің 37бабынын бірінші
бөлігінде) көрсетілген. Заң, сонымен, қылмыстық іс бойынша өндірісті бастауға не оны
жалғастыруға болмайтын негіздерді жекежеке белгілейді. Сөйтіп, заңға қарсы іс қозғалу
мүмкіндігін жоққа шығарады. Өйткені, қылмыстық істің дұрыс қозғалмауы қатерлі
қателіктерге əкеп соқтыруы мүмкін.
Қылмыстық іс, негізінен, қылмыс құрамының белгілері оқиғаның өзінде орын алған
жағдайда қозғалады. Қылмыстық істі қозғау үшін оқиғаны қоғамға қауіпті деп
сипаттайтын белгілердің табылуы жеткілікті. Қылмыс құрамының басқа элементтерін
айқындауанықтау жəне тергеу органдарының міндеті.
Қылмыстық істі қозғау тек заңға сəйкес шешім қабылдауға кедергі жасайтын
мəнжайлар жоқ болған жағдайда ғана жүзеге асырылады. Олар кейде қылмыстық істі
қозғау сəтінде белгісіз де болуы мүмкін. Оларды анықтау үшін, олардың дұрыстығына
көз жеткізу үшін іс бойынша өндірісті бастап, бірқатар тергеу əрекеттерін жүргізу
қажет болады. Ал бұл, əрине, қылмыстық істі қозғамай мүмкін емес.
Қылмыстық істі қысқарту айып тағылғанға дейін де жəне одан кейін де орын
алады. Өйткені айып тағылған сəтте тергеуде барлық дəлелдемелердің бола қоюы
күмəнді, ал тергеуді əрмен қарай жүргізу барысында істі қысқартуға жатқызатын мəн
жайлар анықталуы күмəнсіз.
Кейде істі сотқа өткізу, сот талқылауы, апелляциялық жəне қадағалау өндірісі
сатыларында қарау кезінде, анықтау немесе алдын ала тергеу процесі барысында
жинақталған іске қатысты барлық материалдар басқаша бағаланып, жаңа мəнжайлар
296
анықталып жатады. Апелляциялық жəне қадағалау сатылары басты сот шешімінің
заңдылығын, негізділігін тексергенде Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 37ші, 38ші
баптарында жəне 269баптың екінші бөлігінде бекітілген мəнжайларға да аса көңіл бөлуге
тиіс.
Сонымен, қылмыстық істі қысқарту – бұл анықтау органдарының,
анықтаушының, тергеушінің, прокурордың, соттың заңда белгіленген тəртіппен жүзеге
асыратын қылмыстықпроцессуалдық əрекеттері. Олар дəлелдемелерді жинау жəне
фактілерді анықтау жөніндегі қызметтің бір саласы болып табылады, іс материалдарына
баға беруде, шешім қабылдауда заңды негіздер статусына ие болады.
Заң қылмыс белгілері анықталған əрбір жағдайда қылмыстық істі қозғау
жөнінде прокурордың, тергеушінің, анықтаушының, анықтау органының міндеттерін
көрсете отырып, сонымен қатар, бұл органдарға, егер Қылмыстық іс жүргізу кодексінің
37бабында көзделеген мəнжайлардың бірі анықталса, онда іс қозғаудан бас тартуды
немесе қылмыстық ізге түсуді тоқтатуды міндеттейді. Істі қысқарту міндеті сотқа да
жүктелген (басты сот талқылауын тағайындау туралы сот отырысына, бірінші,
апелляциялық жəне қадағалау сатыларына).
Демек, қылмыстық істі қысқарту жиналған дəлелдемелерге басқа баға берілгенде не
əрмен қарай қылмыстық ізге түсуді жоққа шығаратын жаңа мəнжайлар ашылғанда
жүзеге асырылатыны анықталады. Істі сотқа өткізу үшін, заңда көрсеткендей, тергеу
органдары айыпталушының кінəлі екендігіне сенімді болу керек. Сондықтан да
қылмыстық істі қысқарту тек сол іс қарауында жатқан анықтау органдарының,
анықтаушының, тергеушінің, прокурордың, судьяның құзырына жатады. Олардың істі
қысқарту туралы қорытындыны заңға сүйене отырып, іске қатысты барлық мəн
жайларды жанжақты, толық жəне объективті бағалау нəтижесінде жасайтын міндеті
заңмен бекітілген. Заңдылық принципі қылмыстықпроцессуалдық қызметте барша
мемлекеттік органдары жұмыстарының мəні болып табылады[3].
Қылмыстық іс материалдық қылмыстық заңның нормаларына негізделініп,
процессуалдық заңдарға сілтеме жасалынып, қысқартылуға тиіс. Қылмыстық
процессуалдық нормалар тергеу органдары мен сотқа өз қызметтерін дұрыс
ұйымдастыруын қамтамасыз етіп, олардың шешімдерінің заңдылығын, негізділігін жəне
əділеттілігін жоғары инстанциялардың тексеруіне мүмкіндік береді. Тергеу жəне сот
органдары қылмыстық істі қысқарту кезінде қылмыстықпроцессуалдық заңды басшылыққа
алуға, оның баптарына сілтеме жасауына міндетті. Айтылғандарға орай, қылмыстық іс
жүргізу тəртібі Қазақстан Республикасының Конституциясымен, конституциялық
заңдармен, Қылмыстық іс жүргізу кодексімен айқындалатынын көрсететін Қылмыстық іс
жүргізу кодексінің 1бабын атауға болады.
Қылмыстық істің дұрыс, заңға сүйеніп қысқартылуының мəні зор. Қылмыстық істің
қысқартылуы ақиқатты анықтауға негізделу арқылы кінəсіз адамның қылмыстық жауапқа
тартылу, оған процессуалдық мəжбүрлеу шараларының қолданылу, оны сотқа беру, соттау
жəне жазалау мүмкіндігі жойылады.
Қысқарту нысанында қылмыстық іс бойынша өндірістің аяқталуы тек сол оқиғаға
ғана байланысты емес, сондайақ, сол іс бойынша айыпталушы ретінде жауапқа тартылған
нақты адамға да қатысты болуы мүмкін. Нақты адамға қарсы қылмыстық ізге түсу
тоқтатылуы – кінəсіздік ізге түсуден құтқарады жəне сонымен қатар тергеу органдарының
жəне соттың назарын нағыз қылмыскерлерді анықтауға һəм əшкерелеуге аударады.
297
Қылмыстық істі қысқарту ұғымының анықтамасына келетін болсақ, бұл мəселе
жөнінде заң ғылымында əлі бірыңғай пікір қалыптаспағанын атау керек. Аталмыш ұғым
анықтамасының көптігі бұл саланың жанжақты зерттелмегенін жəне қарастырылып
отырған институттың күрделі екендігін аңғартып отыр. Тілге тиек етіп отырған құқықтық
институттың əр түрлі анықтамаларын талдау барысы көрсеткендей, қылмыстық істі
қысқарту ұғымдарын қараған кезде авторлар олардың мынадай елеулі тұстарын атап өтеді.
Теориялық əдебиеттегі əртүрлі көзқарастарды талдаудан бұран бұл жерге бұранғы
қолданыста болған екі қылмыстық іс жүргізу кодекстеріндегі қылмыстық істі қысқарту
ережелерін келтіргенді жөн көрдік.
Себебі олардың біраз ережелері жаңа Қазақстан Республикасы Қылмыстық іс жүргізу
кодексінде орын алды.
Қылмыстық істі қысқарту туралы қаулы қылмыстықпроцессуалдық қатынастарды
тоқтатуға əкеп соғатын заңдылық факті қызметін атқарады. Қылмыстық істің дұрыс, əрі
заңға негізделіп, алдын ала тергеу барысында қысқартылуының мəні зор. Мұның алдын
ала тергеуді аяқтаудың нысандарының бірі ретінде танылуының маңызы аз емес.
Өйткені бұл істі қысқартуды, өзінің процессуалдық мəні бойынша істі айыптау
қорытындысын шығарып, сотқа жіберумен тең, тергеуді аяқтаудың бір түрі ретінде
қарауға мүмкіндік береді.
Қазіргі кездегі ақталатын негіздер бойынша қылмыстық істің қысқартылу мəні,
алдын ала тергеуді айыптау қорытындысымен аяқтаудан бірдебір кем емес. Расында да,
қылмыстық сот өндірісінің міндеті тек қылмыс жасағандарды соттау, оларға жаза
қолдану емес, сонымен қатар қандай да бір себептермен күдікті немесе айыпталушы
ретінде жауапқа тартылғандарды дер кезінде жауаптылықтан босату не ақтау болып
табылады.
Жалпы айтқанда қылмыстық істің негізді немесе негізсіз қозғалғандығының
қарастырылып отырған проблемалар аясында ешқандай мəні жоқ. Егер қылмыстық іс
заңды жəне негізделген түрде қозғалғанымен, бірақ алдын ала тергеу барысында қылмыс
белгілері туралы алғашқы ақпараттар расталмаса, онда қылмыстық істің заңсыз немесе
негізсіз қозғалған кезіндегі сияқты оның дер кезінде қысқартылуы өте маңызды.
Қылмыстық істі ақталмайтын негіздер бойынша қысқартудың да мəні кем емес.
Біріншіден, қылмыстық жауаптылықтан босатылатын азаматтар əрмен қарай өзінің
тəртібімен парасаттылығын дəлелдеуге мүмкіндік алады. Екіншіден, алдын ала тергеу
органдары өздерінің назары мен күшқуатын адамдардың жəне жалпы қоғамнын
мүдделеріне зор шығын келтірген қоғамға қауіпті деп танылатын қылмыстарды тергеуге
бағыттай алады.
Қылмыстық істі қысқарту жəбірленушінің де құқықтарын бұзбайды.
Біріншіден, жəбірленуші қылмыстық істі қысқарту туралы тергеушінің немесе
анықтау органының қаулысына шағымдануға құқылы.
Екіншіден, қылмыстық іс ақталмайтын негіздер бойынша тек оң сипатталатын
адамға қатысты қысқартылуы мүмкін. Мəселен, бұл адам қылмыстық іс қысқартылғанға
дейін жəбірленушіге байланысты барлық проблемеларды шешеді, оған келтірілген
зиянның орнын толтырады. Бұлай болмаған жағдайда анықтау органның, тергеушінің
қылмыстық істі қысқартуы екіталай. Өйткені соттың қанағаттандырылмаған
жəбірленушінің шағымы бойынша мұндай қаулының күшін жою мүмкіндігі күмəнсіз.
298
Үшіншіден, қылмыс құрамының жоқтығына байланысты немесе айыпталушының
қылмыс жасауға қатысқандығы дəлелденбегені үшін қылмыстық істің дер кезінде
тоқтатылуы, сол қылмысты шын мəнінде жасаған адамды тезірек анықтауға, яғни
жəбірленуші құқығының қорғалуына мүмкіндік туғызады.
Бұл жəне өзгеде де ізбасарлық факторлар мыналарды сөз етеді, онда:
– қылмыстық қудалауды болдыртпайтын мəнжайлар туралы Қылмыстық іс жүргізу
кодексінің 37бабын Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 177бабының 2бөлігі шегінде
қолдануға мүмкін емес жəне «іс жүргізуді болдыртпайтын мəнжайлар» түсінігімен тең
алмастыру ретінде түсіндіріледі;
– істі жүргізуді болдыртпайтын мəнжайларға көңіл аударатын Қылмыстық іс
жүргізу кодексінің 177бабының 2бөлігінің редакциясының дұрыстығы күдік туғызады:
өйткені, Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 7бабының 27тармағына сəйкес іс жүргізу; – бұл
нақтылы қылмыстық іс бойынша, оны қозғау, сотқа дейінгі дайындық, сот талқылауы жəне
соттың үкімін (қаулысын) орындау барысында жүргізілетін процессуалдық ісəрекеттер мен
шешімдердің жиынтығы.
Жоғарыда сөз етілгендерге байланысты Қылмыстық іс жүргізу кодексінде
қылмыстық іс жүргізуді болдыртпайтын мəнжайларды емес, онда қылмыстық істі қозғау
деп тану қажеттігін толық регламенттеуін беретін нормаларды көздеу қажет. Əлбетте, іс
жргізуді болдыртпайтын мəнжайлар іс жүргізудің кез келген сатысында табылуы мүмкін,
сондықтан бұл мəнжайлар Қылмыстық іс жүргізу кодексінің нормаларында əрбір жеке
сатылардың шегінде саралану жолымен бекітілуі дұрыс[5, 72б.].
Қылмыстық істі қысқарту туралы қаулы заңды факт болып табылады, нəтижесінде
қылмыстық процесуалдық қатынастар тоқтатылады. Оның маңызы жоғары. Алдын ала
тергеудің аяқталуының бір формасы ретінде қараудың ролі елеулі, себебі: қылмыстық істі
қысқартуды тергеудің аяқталуының заңды нысаны деп қарастыруға мүмкіндік береді, өзінің
процесуалдық маңызы жағынан айыптау қорытындысы болса, істі сотқа жіберумен тең
келеді.
Қылмыскер өзінің əрекетіне өкініп, түзелем деген ниетпен əрекет жасаса оның
ақталуға мүмкіндігі туады деген пікірдеміз. Біздің бұл пікірімізді С.А. Шейфер тереңірек
ғылыми түрде түсіндірме береді.
С.А.Шейфер азаматты қылмыстық жауаптылыққа негізсіз тартпаудың процесуалдық
кепілі қылмыстық істі қысқарту болып табылады. Сот өндірісінің мақсаты болып, тек қана
қылмыскерді жауапкершілікке тарту мен соттау емес, сонымен қатар сезікті айыпталушы
ретінде ұсталған тұлғаларды уақытылы ақтау қажет. Себебі біз сезіктіні немесе
айыпталушыны кінəсі дəлелденбесе ұзақ уақыт қамауда ұстай алмаймыз, яғни тиісті
органның нақты дəлелдемелері болмаса ұстау мерзімі өткеннен кейін ұстауға құқығы жоқ.
Кінəсіздік презумпциясы туралы сөз қозғауға болады. Əр адам оның қылмыс жасағаны үшін
кінəлілігі дəлелденгенге жəне соттың заңды күшіне енген үкімімен белгіленгенге дейін
кінəсіз деп саналады [7].
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
1 Қазақстан Республикасының Конституциясы. – Алматы: «ЮРИСТ», 2015. – 146 б.
2 Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексі. – Алматы: «ЮРИСТ», 2013. –
247 б.
3 Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соттың қылмыстық істер жөніндегі алқасының 2003
жылғы 3қыркүйектегі № 2н – 10603 Қаулысы // Жоғарғы Соттың 2003 жылғы мұрағаты.
299
4 Толеубекова Б.Х., Ерешев Е.Е. Уголовнопроцессуальное право Республики Казахстан.
Достарыңызбен бөлісу: |