Астана, 2015 КƏсіби қазақ тілі

175
Кәсіби қазақ тілі
2.
Ырықсыз етіс 
(Страдательный)
-ыл, -іл, -л
-ын,-ін, -н
жуылды, киілді, 
таралды,
салынды, әкелінді, 
таранды
3.
Ортақ етіс
(Совместный)
-ыс, -іс, 
-с
салысты, әкелісті,
ойласты, сөйлесті
4.
Өзгелік етіс
(Побудительный)
-дыр, -дір, 
-тыр, -тір,
-ғыз, -гіз,
-қыз, -кіз,
-т
жуғыздыр, енгіздір,
саттырды, кептірді,
жазғызды, кіргізді,
айтқызды, кескізді,
босат, жүгірт
Өздік етіс. (Возвратные залоги). 
Қимылдың іс-әрекеттің орындаушысына, іс иесіне тікелей қатыс-
тылығын  білдіріп,  әдетте  сабақты  етістіктерден  -ын,  -ін,  -н  жұр-
нағы жалғану арқылы жасалатын етістің түрі өздік етіс деп атала-
ды. Мысалы: Оқушылар ерте тұрып жу-ын-ды. Бала өзі ки-ін-ді. 
Ол тара-н-ды деген сөйлемдердегі тарану, жуыну, киіну қимылда-
ры іс иесіне бағытталғанын білдіріп тұр.
Ырықсыз етіс. (Страдательный залог). 
Іс-әрекеттің атқарушысы, қимыл иесі арнайы айтылмай, қи-
мыл өздігінен істелетіндігі көрінеді де, -ыл, -іл, -л, түбірдің ішін-
де «л» дыбысы болса -ын, -ін, -н жұрнақтары арқылы жасала-
тын етіс түрі ырықсыз етіс деп аталады. Ырықсыз етіс тек са-
бақты етістіктен жасалады, өзі жалғанған сабақты етістікті салт 
етістікке айналдырады. Мысалы: сөз айт-ыл-ды, уәде бер-іл-ді, 
шарт жаса-л-ды, үй таза-ла-н-ды, қамал ал-ын-ды, үй сал-ын-
ды т.б.
Жұмыс істе-л-ді (Работа выполнена). Бір аптадан кейін жұмыс 
аяқта-л-ды  (Через  неделю  работа  была  завершена).  Хат  ауылға 
жібер-іл-ді (Письмо отправлено в аул).

176

жүктеу/скачать 3,93 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: