Атты халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференцияның материалдары
Дүр (дүр, тұр, тир, дыр, дир )–
жүктеу/скачать 1,89 Mb.
|
annotation214581
| Дүр (дүр, тұр, тир, дыр, дир )– қазіргі түрік тілінде есім сөздердің жіктелуінің ІІІ жағында қолданылады. Тұр етістігінің көмекші етістік қызметінде қолданылуын орхон-енисейде кездестірмесек те, одан кейінгі жазылған ескерткіштердің барлығында да қолданылады. Егер байыптап қарайтын болсақ, тұр етістігінің тіл тарихына қатысты материалдарда болсын қолданылуында басқа қалып етістіктерінен ажыралып тұратын ерекшеліктері бар. Ең басты ерекшелігі, сол тұр етістігі көмекші етістік қызметінде қолданылып, есім сөздерге де тіркесе аладыт және амал-әрекет, шақтық мағына бермей, тек нақтылау мәнін көрсетіп қояды. Тұр етістігінің бұл мағынасы кейбір түркі тілдерінде күні бүгінге дейін сақталынған [Оразов М. 1997, 97-111]. Шығармадағы тұр, дүр етістіктерінің қолданылуы:
Дию, пери, жанлы-жансыз барче мақлұқ Машғул дур бр Аллаһниң зикри брлән; Бул фатиха китабларниң анаси дур Мисали тауаллуд ғыб туғқан барин; Аууали тушкан суре ушбу дур диб Анамиз Хатиджедан йазилмшди; Йәне де Пайғамбардан бир хадис бар Айтмақғе бр кәлиме йеңил дурлар Салғанда таразуғе ағыр дур диб Асхабқе уз лафызы мин қилди азһар; Буларден бул дунияде йоқ тур пайде Умид бар булар ме диб ушал жайде Жоғарыда тұр көмекші қалып етістігі тек есім сөздермен тіркессе, енді оның шығармада етістік құрамында келуін де кездестіреміз. Бірақ бір ерекшелігі осы шақтық мағына бермейді, тек ІІІ жақ екендігін нақтылай түсетіндігі байқалады: Салауатиниң суреси диб айта дур баз Аны һәм билдирайын айлаб ағаз; Фалән ай фалән са′ат фалән кунде Дунияғе киладур диб айтиб йурди; Һәр тилмин мусаннифлар йазған учун Таркиниң ′ауамлари билмайдурлар. Дүр (дүр, тұр, тир, дыр, дир) – қазіргі түрік тілінде есім сөздердің жіктелуінің ІІІ жағында қолданылады. Тұр етістігінің көмекші етістік қызметінде қолданылуын орхон-енисейде кездестірмесек те, одан кейінгі жазылған ескерткіштердің барлығында да қолданылады. Егер байыптап қарайтын болсақ, тұр етістігінің тіл тарихына қатысты материалдарда болсын қолданылуында басқа қалып етістіктерінен ажыралып тұратын ерекшеліктері бар. Ең басты ерекшелігі, сол тұр етістігі көмекші етістік қызметінде қолданылып, есім сөздерге де тіркесе аладыт және амал-әрекет, шақтық мағына бермей, тек нақтылау мәнін көрсетіп қояды. Тұр етістігінің бұл мағынасы кейбір түркі тілдерінде күні бүгінге дейін сақталынған. Шығар- мадағы тұр, дүр етістіктерінің қолданылуы: Дию, пери, жанлы-жансыз барче мақлұқ Машғул дур бр Аллаһниң зикри брлән; Бул фатиха китабларниң анаси дур Мисали тауаллуд ғыб туғқан барин; Аууали тушкан суре ушбу дур диб Анамиз Хатиджедан йазилмшди; Йәне де Пайғамбардан бир хадис бар Айтмақғе бр кәлиме йеңил дурлар Салғанда таразуғе ағыр дур диб Асхабқе уз лафызы мин қилди азһар; Буларден бул дунияде йоқ тур пайде Умид бар булар ме диб ушал жайде. Жоғарыда тұр көмекші қалып етістігі тек есім сөздермен тіркессе, енді оның шығармада етістік құрамында келуін де кездестіреміз. Бірақ бір ерекшелігі осы шақтық мағына бермейді, тек ІІІ жақ екендігін нақтылай түсетіндігі байқалады: Салауатиниң суреси диб айта дур баз Аны һәм билдирайын айлаб ағаз; Фалән ай фалән са′ат фалән кунде Дунияғе киладур диб айтиб йурди; Һәр тилмин мусаннифлар йазған учун Таркиниң ′ауамлари билмайдурлар. жүктеу/скачать 1,89 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|