Атты халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференцияның материалдары

ОРЫС ТІЛІНДЕ БІЛІМ БЕРЕТІН МЕКТЕПТЕРДЕГІ ҚАЗАҚ ТІЛІ МЕН

Аймаков Бекзат Еркинулы

Білім беру саласы қай кезде болмасын алдыңғы шепте тұратындығына шүбә жоқ. Оның ішінде ана тіліміз – қазақ тілін оқыту. Қазақ тілін оқытуда көптеген оқулықтар мен көмекші құралдар және т.б. дүниелер жасалынды, әлі де жалғасын табуда. Бұл жасалынып жатқан жұмыстардың мақсаты, оқушының бойына білім негізін берік және жүйелі түрде меңгертіп, дұрыс жазу мен сөйлеуге дағдыландыру дедік. Бірақ, көптеген еңбектер еш кетіп жатыр. Білім саласында да, жаңарту үстіне жаңартулар енгізіліп жатқандығы тағы бар. Қазіргі білім беру жүйесінің мақсаты – бәсекеге қабілетті маман дайындау. Еліміздің басты ұлттық құндылығы – қазақ тілі болып табылады. Тіл – ұлттың ұлы жетістігі. Осы орайда тіліміз ғасырлар сынынан өтіп, мың өліп, мың тірілген тіл десек те болады. Еліміздегі басқа ұлт өкілдерінің мемлекеттік тілді меңгеруі қазіргі таңдағы басты мәселенің бірі болып отыр. Тәуелсіздік алғанымызға отыз жыл толса да, ана тіліміздегі отыз сөзді білмейтін отан- дастарымыз жетерлік. Осыған қарап-ақ қазақ тілінің мәртебесін көрсек болады. 2021 жылдың желтоқсан айындағы көрсеткішке назар салар болсақ, Алматы қаласындағы мектептер саны –

• 
  мемлекеттік тілде шебер сөйлеуге дағдылану;
  
• 
  алған білімі мен білік-дағдыларын, қазақ тіліндегі сөздік қорын, дамытып отыруы;
  
• 
  берілген тапсырмаларды мемлекеттік тілде көркем жеткізе білу;
  
• 
  мемлекеттік тілде өзіндік көзқарасын таныта білу, оны дәлелдеп, қорғай білуі т.б. Осы сынды талаптар қалай орындалып жатыр? Кіріктіріле оқытылған қазақ тілі мен әдебиетінің жеңісі мен пәннің ұтымды тұстары қалай көрініс тапты? Осыған көңіл бөлгеніміз дұрыс сияқты. Қазақ тілінің өзіндік ережелері бар, дұрыс жазуға, сөйлеуге, өз ойын жеткізуге үй- рету деген сықылды. Ал енді оған келіп әдебиетті тықпалау көпшіліктің наразылығын тудыр- ғаны рас. Әдебиет – бөлек әлем. Демек бөлек оқытылуы керек дегендер көп. Осы орайда ойға келетін сауал – қазақ тілін жаңадан оқып жүрген білім алушы қазақ әдебиетінің қыр-сырына үңіліп, жан-тәнімен түсінуі мүмкін бе? Әрине жоқ. Өзі тілді ежіктеп білетін бала әдебиетке шорқақтау болатыны табиғи құбылыс. Бұған түсіністікпен қарамаққа керекпіз. Қазақ мектептерінде оқитын оқушылардың өзі қазақ әдебиетінің жілігін шағып, майын ішіп отырғаны шамалы. Өйткені білімге деген көзқарас, мектептерде қазақ тілін оқытуға деген көзқарас өзгермеген. Кел, оқы, айт. Қалай келмек керек? Қалай оқымақ керек? Не айтпақ керек? Бәрі тырнақшаның ішінде қалып қойып жатқан сықылды. Сол сияқты орыс мек- тептерінде оқытылатын қазақ тілі мен әдебиеті пәні қарым-қатынас тәсілі ретінде оқытыл- майды, баланың жасына, тілді қаншалықты меңгергеніне қарай оқушы қабылдай алатын
  

Мына бір берілген сақтар туралы мәтіндегі, қазақ тілінің өзінде архаизмге айналған қол- басшы, патша, абыз, сауыт және т.б. сөздердің 5-сыныптағы қазақ тілін жаңадан меңгеріп жүрген оқушысына қажеттілігі шамалы және де қиындық тудырары сөзсіз. Тарихты үйрет- кен дұрыс. Бірақ үйретерде оқушының сөздік қорын, деңгейін меңгерген дұрыс сықылды. Тақырыптар қиындық деңгейіне қарай жіктелмеген тәрізід. Бұл жай ғана бір мысал. Осылайша жаңадан тілді үйреніп жүрген адамның оқып-білуге деген құштарлығын сөндіріп алмаймыз ба? Балалар мен ата-аналардың пәнге деген көзқарасы бастапқыда жақсы. Тіл үй- ренгісі келеді, оған ақылмен, сүйіспеншілікпен келеді. Не дегенмен де бұл – еліміздің мемлекеттік тілі. Бірақ күн өткен сайын, жыл өткен сайын заман талабы қазақ тілін білуге

деген артып келеді. Орыс тілінде оқытатын мектептердегі қазақ тілін жетік меңгермеген оқушылардың санына қарасақ, мәселенің оқыту әдістемесінде, оқулықтарда, жүйеде екенін аңғарамыз. Заманауи тәсілдерді байланыстыруға, тың идеяларды ұсынуға болады. Күнделікті өмірде қолданатын жеңіл тақырыптарды, жеңіл лексиканы алсақ, өмірде кездесетін жағдай- ларға туырласақ. Адамдар қарапайым деңгейде сөйлесе бастайтындай етіп, алдымен мұны үйретіп, содан кейін ғана оны күрделендірсек дұрыс болатын тәрізді. Мектеп бағдарламасы балалар мен ересектер үшін біршама күрделі, сондықтан оны өзгерту және жеңілдету қажет. Заманауи тәсілдерден, идеялардан және осыған ұқсас нәрселерден бас тартудың қажеті жоқ. Сабақ – оқытуды ұйымдастырудың негізгі түрі болып табылады. Сабақтың нәтижелі болуы мұғалімнің ізденісіне және ұтқырлығына байланысты. Жүсіпбек Аймауытовша айтсақ: Сабақ беру жай ғана үйреншікті нәрсе емес, ол-жаңадан жаңаны табатын өнер. Замануи

1. 
   мәдени және әдеби сөйлеу білу (орфографиялық дағдыны меңгерте отырып, білім алушыға мәнерлеп оқу дағдыларын қалыптастыру);
   
2. 
   лексикалық жұмыстар жүргізу арқылы оқушының сөздік қорын байыту;
   
3. 
   жаңа сөздер үйрету, сөздерді үйрете отырып жаңа сөздер жасайтын формаларды меңгерту арқылы сөз бен сөздердің байланысын, сөйлем құрап үйрету;
   
4. 
   білім алушының ойын жазбаша дұрыс, сауатты жаза, әрі сөйлей білуге үйрету;