Атты халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференцияның материалдары

ТҰЛҒА ҚАЛЫПТАСТЫРУДАҒЫ ҰЛЫ ПЕДАГОКТЕРДІҢ ТҰЖЫРЫМДАРЫ

Әділханова Жанна Сайынқызы,

Алимкулова Индира Орынкеновна

Әлемдік педагогикада тұлғаға бағытталған оқыту тәсілінің даму тарихына көз жіберсек, чехтың ұлы ағартушысы, педагок Я.А.Коменскийдің педагоктік қызметінен осы тәсілдің басты қағидаларын танимыз. Оның педагоктік көзқарасы бойынша, қайта өрлеу дәуiрiндегi гуманистiк бағыттың әсерiмен мектеп жүйесiн сынға алып, мектептегi оқу-тәрбие жұмыс- тары балаға сүйiспеншiлiк пен адамгершiлiк шеберхана орталығы болғанын қалаған. Ол, әсiресе, қарапайым халықтың балаларының мектепке қолдары жетпей отырғандығына, негi- зiнде халық арасында көптеген дарынды балалардың таланты ашылмай, мемлекет бола- шағына зиян келтiргендiгiне наразылық бiлдiрдi. Я.А.Коменский “Ұлы дидактика” деген еңбегiнде адамды табиғаттың бiр бөлiгi ретiнде қарап, оны тәрбиелеу мен оқыту табиғи қабiлетi мен қасиеттерiн дамытуға бағытталуы тиiс деп кеңес бередi. Бұл талап тәрбие мен оқытудың жалпы ұстанымы ретiнде саналып, кейiн “табиғатқа сәйкестiк ұстанымы” деп аталды. “Табиғатқа сәйкестiк ұстанымы” – оқытудағы құрғақ жаттау мен догмалық бiлiмге қарсы, баланың табиғатын, оқу мүмкiндiктерiн ескерiп, бiлiм мен тәрбие беретiн ұстаным. Ол өмiрге қажеттi күнделiктi iстерге пайдалы бiлiмдердi берудi ұсынды. Сол себептен мектептiң мақсаты – ақылды адамды тәрбиелеу, адамның адамдық қасиетi тек тәрбие арқылы қалыптасады дедi. Автордың “Ұлы дидактиканың” педагогикалық ойды және жаңа мек- тептiң оқу-тәрбие жұмысының сапасын арттырудағы маңызы – дидактикалық ұстанымдар- дың жүйеленуiнде. Олар оқытудың көрнекiлiгi, саналы оқу, оқытудың жүйелiлiгi, түсiнiк- тiлiгi, сатылы оқу, оқушының жас ерекшелiктерiн ескеру, оқытудың негiздiлiгiнен тұрады. Ұлы педагог балалардың адамгершiлiк қасиеттерiн тәрбиелеуде кiшiпейiлдiлiкке, мейiрiм- дiлiкке, өзiн-өзi басқару, ерлiк, еңбек сүйгiштiк сапаларын қалыптастыруға көп көңiл бөлудi талап еткен. Ал терiс мiнез-құлықтан эгоизм, қаталдық, жалқаулық, өтiрiкшiлiк сияқты әдеттерден арылуға ата-аналар мен мұғалiмнiң бiрлесу қажеттiлiгiн ескеру керектiгiн айтты. Я.А. Коменскийдің еңбектері әлемдегі педагогикалық ойлар мен мектеп тәжірибесінің дамуына орасан зор әсерін тигізді. Дүние жүзінде оқулық жасауға үлгі боларлықтай көптеген оқулықтар жазып даярлады. Оқу жұмысын ұйымдастыру туралы прогресшіл дидактикалық идеялар, ұстанымдар, қағидалар ұсынды. Сыныптық-сабақтық жүйенің және мектепті ұйым- дастырудың теориялық негіздерін, мектепке дейінгі тәрбие теориясын жасады. Коменский- дің педагогикалық көзқарастары – гуманизм мен демократияға негізделген.

1. 
   Өзіне тапсырылған іске жауапкершілікпен қарайтын, әр істі нәтижелі қылып орын- дауға бейім болуы;
   
2. 
   Нені болса да жақсы айырып, тез тұжырымға келе алатын;
   
3. 
   Өзінің түсініп, сезгенін көріп, білгенін есіне жақсы сақтай алатын;
   
4. 
   Ақылды болуы;
   
5. 
   Шешен болуы;
   
6. 
   Шығармашылық бейнеттен ләззат алатын;
   
7. 
   Ұстамды;
   
8. 
   Әділ,тура сөзді;
   
9. 
   Арына кір шалдырмайтын;
   
10. 
    Мал-мүліккке, дүние-жиһазға, мәнсіз ұсақ тіршілікке қызықпайтын;
    
11. 
    Табиғатынан әділ, шынайы, шыншыл;
    
12. 
    Басқаға дау, өзіне де қиянат қыңыр-қиқар болмай, әркез шешімге келе алатын бай- салдығы мен батылдығы қатар жүре алатын, қорқыныш пен үрейге жол бермейтін адам тұлға болып қалыптасатын адам.