Қaзaқ Тiлiнiң Өзектi Мәселелерi және Тәуелсiздiк Тaғылымы
жүктеу/скачать 1,82 Mb. Pdf көрінісі
|
| Қaзaқ Тiлiнiң Өзектi Мәселелерi және Тәуелсiздiк Тaғылымы
89 қолданыстағы алфавит арасындағы сабақтастықтың үзілуі де себеп болған сияқты. Әртүрлі тілдерді салыстырғанда олардың грамматикалық сипатында белгілі бір жақындық, ортақтық бары аңғарылады. Мысалы түркі тілдері мен славян, түркі тілдері мен латын, сондай- ақ қазақ тілі мен қытай тілінде де аз ғана бір сабақтастықтардың барлығы байқалады. Мәселен, грамматикалық тұрғыдан жіктеу есімдіктері мен кейбір септік жалғауларының сәйкес келуі, реттік сан есім жалғауларын атай кетуге болады. Жалпы қай тілдің болсын қалыптасуында таңба мен символдың әсері ерекше болды деп айтуға болады. Таңба мен суреттен көрініс тапқан мағыналық абстрактылық концептің тіл жүйесін негіздей алу мүмкіндігіне күмән тудыруға болмас деп ойлаймыз. Өйткені олардың табиғаты абстрактылық-символдық ұғымдар арқылы, яғни зат, сандар және таңбалар болмыс пен сананың үйлесімділігіне, таңба мен тілдің өзара байланысына негізделген. Қазақ тіліндегі сандық жүйе мен киелі сандар құпиясын сөз еткенде және тілдің өзіндік табиғатына тән объективті құбылыстарды саралағанда, өзге тілдердің, соның ішінде қытай тілінің сандық жүйесіне қатысты деректерді пайдаландық. Жоғарыда аталған концептер кез келген тілдің табиғатына, соның ішінде сандық жүйесіне де тән деп түсінеміз. Сондықтан да қазақ және қытай тілдерінің тарихи дамуы мен олардың өзара типологиялық байланысын пайымдауды мақсат еттік. Екі тілдегі сандардың оның ішінде киелі саналатын сандар тобын бөліп алып, олардың семантикалық ерекшеліктері мен танымдық сипаттарын саралауды және сол сандардың шынайы этимологиясын анықтауды жөн санадық. Жалпы түркі филологиясында қазақ тілінің қытай тілімен ұқсастықтары мен ерекшеліктері толық зерттеліп шешімін тапқан жоқ. Әлемдегі көптеген тілдер сияқты қазақ тілінің қытай тілімен тұлғалық, мағыналық жағынан ұқсас жақтарын саралауды мақсат етеміз. Таңба мағынаның (ұғымның) ең негізгі әрі тұрақты кемел көрінісі десек, дыбыс адамның дыбыстау мүшелері арқылы дыбысталатын таңбаның айтылуы болып табылады. Дыбыстың тұрақтылығы Қaзaқ Тiлiнiң Өзектi Мәселелерi және Тәуелсiздiк Тaғылымы 90 адамның дыбыстау мүшелерінің анатомиялық құрылысына, дыбыстау аппаратына байланысты. Сондықтан кез келген тілдегі дыбысты айтқанда белгілі бір шектен аспайтынымыз белгілі. Дыбыстардың бір-біріне жақын әрі өзгергіш болуы да осыған байланысты деуге болады. Таңбаның дыбыстық үлгісі қай кезде қалыптасқаны көне замандарға кететіні белгілі. Біздің білетініміз, ол – адамзат еңбегінің, қоғам дамуының тарихи жемісі. Сондықтан біздің сүйенетініміз тек сөз бен таңбаның мағынасы, солар арқылы ғана тілдің жағдайы мен эволюциясын болжай аламыз. Мақалада қазақ және қытай тілдерінің нумерологиясындағы кейбір ұқсастықтарды негіздеп тұратын абстрактылық-символдық концептерді анықтау болып табылады. Ал бұл концептер белгілі бір идеяның абстрактылы көрінісі ретінде танылады. Концептердің материалдық формасы болып табылатын таңбалардың өзара қатынастарының абстрактылық, символдық табиғаты тұрғысынан дәлелденеді. В.М. Солнцев бұл жайында мынадай пікір білдіреді: Таза теориялық тұрғыдан алғанда, жазу таңбаларын белгілі бір идеяның ұғым мен түсініктің тікелей көрінісі теп тануға болады. Бірақ оның нақты көрінісін айқындау үшін арнайы зерттеулер қажет [11, с.67]. Жалпы лингвистикада тіл туралы мистикалық және агностикалық көзқарастар алғаш аңыздар мен ертегілерді зерттеу барысында пайда болды деген пікір айтылады. Бұл – заңды құбылыс. Ал, қазіргі уақытта адамзат тілінің үлгісін қайта жасау тіл ғылымының міндеті деп есептейтін пікірлер де байқалады [12, с. 39]. Өйткені адамзат тілінің ең алғашқы нұсқасын қайта тірілтy мүмкін болмайды. Тілдің болмысы мен дамуы мәдениеттің күре тамыры болғандықтан тілдік зерттеу лингвистика ауқымынан шығып, тарих, философия, мәдениеттану, этнология сияқты ғылымдардың да зерттеу нысанына айналуы тиіс. Табиғат пен қоғамның арасындағы тығыз байланыстың болуы ертеден-ақ байқалғаны анық. Жыл бойы қайталанып тұратын табиғи құбылыстар, адам өміріндегі өзгерістер қоршаған ортаның тілдегі нақты көрініс туралы түсінікке арқау болған. Осы орайда тіл білімінде «ғалам бейнесі», «ғаламның ұлттық бейнесі» сияқты термин ретінде қолданылып жүрген сөйлемдерде ғалам бейнесінің Қaзaқ Тiлiнiң Өзектi Мәселелерi және Тәуелсiздiк Тaғылымы 91 жасалуы жеке адамға не болмаса бүкіл адамзатқа тән құбылыс ретінде қарастырылады. Оның когнитивтік (санаға қатысты) гносеологиялық (танымдық) сипаты адам ойында пайда болады. Бірақ, «әлемнің тілдік бейнесі» қоршаған ортаның тікелей тура бейнесі бола алмайды. Себебі, болмыс пен тілдің арасында адамның санасы тұрады. Осыған байланысты белгілі ғалым Б.А. Серебренников мынадай пікір білдіреді: «Звуковой комплекс, образующий слово, ни к какому отражению сам не способен. Фактический результатом отражения являются концепты или понятия. Язык связан с действительностью через знаковую соотнесенность. Язык не отражает действительность, а отображает ее знаковым образом» – деген пікір айтса [13, с.98]. Э.Д. Сулейменова: Язык, независимо от национальных вариантов, был и остается единой и универсальной базой мышления. Это особенно явно обнаруживается в условиях билингвизма. Язык – это непременный артибут человека, и глубинная структура языков едина. Именно универсальный и единый характер языка человека служит основой взаимопонимания народов, говорящих на самых разных языках; именно универсальность сущностных свойств языка служит предпосылкой для усвоения любого другого языка» – деп тіл мен ойлауды, тілдік мағына мен концептерді, жалпы лексикалық мағына мен ұғымды маңызды құбылыстар ретінде қарастырады [14, с. 57 ]. Ғылыми әдебиеттегі сандық жүйе мен олардың сапасы, сандардың таңбасы мен білдіретін мағыналарына қатысты пікірлердің әмбебап болуына байланысты – дін, мифология, космология, жаратылыстану, археология, мәдениеттану, семиотика, этнология, этнография және т.б. көптеген салаларда бірдей қолданылады. Бірақ тас дәуіріндегі, одан кейінгі замандарда пайда болған таңбалар мен көне жазуларды зерттегенде олардың мән- мағынасын ұғынуда мұндай бірізділіктің сақталмайтындығын байқадық. Символдық мағынаны иеленген кез келген таңба белгілі бір математикалық, космологиялық мағынаны да жеткізе алуы мүмкін деген болжам айтылатыны анықталады. Адамзат тарихында болған зерттебелгілі бір идеяның нақты графикалық бейнесі ретіндегі таңбалардың саны шектеулі болады. Қaзaқ Тiлiнiң Өзектi Мәселелерi және Тәуелсiздiк Тaғылымы 92 Жалпы адам баласының әлемді тануы, қоршаған ортадағы алуан түрлі құбылыстарды игеруі тілден көрініс табады. Тілдің терең құрылымы ой мен болмыстың арақатынасынан пайда болады. Әртүрлі тілдерде байқалатын жақындықтың осындай терең құрылымға тәуелді болуы, ең алдымен, адамзатқа ортақ ой жүйесіне байланысты. Адамның ойлау жүйесін концептуальды жүйе ретінде тану керек [15, б.76]. Тілдегі әртүрлі лексикалық номинациялардың болуы мұндай коцептердің табиғатын анықтауға кедергі болмайды деп ойлаймыз. Қорыта айтқанда, сандардың сырын қазақ халқының да қытай халқыныңда ұғымында қалыптасқан көне мәдениет құбылысы деп айтуға болады. Бұл құбылыстың екі халықта да байқалуын ежелден көрші халықтардың бір-біріне тигізген әсерімен қатар әр халықтың өзіндік дүниетанымынан туындаған ортақ сәйкестік деп қарастыруды жөн санаймыз. жүктеу/скачать 1,82 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|