ТАНЫМДЫҚ ТІЛ БІЛІМІ МЕН НЕЙРОЛИНГВИСТИКАНЫҢ
ӨЗАРА БАЙЛАНЫСЫ
154
Дж. Остином, Дж. Серлем мен Д. Вандервекен сөйлеу әрекеті
теориясында табиғи тілдің семантикасы мен прагматикасын сипаттауға
ең егжей-тегжейлі қарастырған [9;28]. Бұл теория аясында әңгімелесуші
ретінде де, ауызша қарым-қатынастың барлық контекстінде табиғи
тілдің кез-келген тұжырымы әлемді өзгертуге бағытталған әрекет
ретінде қарастырылады: Табиғи тілдің мәлімдемесі екі бөліктің құрамы
ретінде қарастырылады: предикаттық логика
ұсынысымен көрсетілген
пропозициялық мазмұнның өзі және иллюстративті күш деп аталады.
Пропозициялық мазмұн сөйлеу әрекетінің семантикасын анықтайды.
Сөйлеу әрекетінің иллюстративті күші оның прагматикалық ерекшелігін
толығымен анықтайды: бұл сұраныс, бұйрық, уәде, мәлімдеме,
эмоционалды қатынасты білдіру және т.б. Предикаттық логика
ұсынысының бір қасиетінің орнына – шын немесе жалған болу, сөйлеу
әрекеттерінің екі қасиеті қарастырылады – сәттілік пен қанағаттану.
Қанағаттану белгілі бір мағынада шындыққа сәйкес келеді, ал сәттілік
табиғи тілдің мағыналы және қолайлы болуы үшін
прагматикалық
жағдайларды анықтайды. Витгенштейн сөйлемдердегі семантикалық
қатынастарды талдау үшін, математикалық логиканы қолдануды ұсынды.
Оның пікірінше, логиканы қолдану синонимия мен омонимия жоқ
ресми тіл құруға мүмкіндік береді. Сондай-ақ, мұндай тілде “логикалық
синтаксис” болуы керек, яғни синтаксистік қате семантикалық қатені
ажыратуға немесе және керісінше, семантикалық қателер, синтаксистік
кемшіліктерді көрсететін болуы керек. Ресми тілді қолдану философия
мен ғылымнан барлық жалған сөздерді алып тастауға мүмкіндік береді
деп есептейді.
Витгенштейннің пікірінше, мәлімдемелерді логикалық
талдау шынайы мәлімдемелерді жалған мәлімдемелерден ажыратуға
мүмкіндік бермейді. Алайда, бұл әдіс табиғи тілде жасырылған
мағынасыз тіркестерді алып тастауға ықпал етеді.
Модельдер мен
алгебралық жүйелер теориясында К. Гедель, А. И. Мальцев, А. Тарский
және басқалар да қолдады.
Эксперименттік нейролингвистикаға келер болсақ, ең алдымен бүкіл
нейролингвистиканың негізін қалаушылардың бірі және көшбасшысы
кеңестік зерттеуші А.Р. Лурияның еңбектерін атап өту керек. Ол өзінің
тәлімгері Л. С. Выготскийдің психологиялық идеяларына сүйене отырып,
мидың сөйлеу функцияларын сипаттаудың ерекше тәсілін ұсынды[8;117]