Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі балалардың ҚҰҚЫҚтарын қОРҒау комитеті

186 
 
образования  Республики  Казахстан,  в  котором  закладывается 
фундамент развития будущего его гражданина. 
В  процессе  всестороннего  развития  ребенка  одной  из  главной 
задач является развитие речи детей, ее основных функций, овладение 
словарным составом языка и освоение его грамматического строя. 
Речь  –  одна  из важнейших  центральных психических  функций, 
«зеркало»  протекания  мыслительных  операций,  эмоциональных 
состояний,  средство  самореализации  и  вхождения  в  социум.  Она 
имеет  большое  влияние  на  формирование  психических  процессов 
ребенка  и  на  его  общее развитие,  играет большую роль  в  регуляции 
поведения и деятельности ребенка на всех этапах его развития. 
Работая с детьми, с особыми образовательными потребностями, 
невольно выделяешь существенные различия в уровне развития речи 
этих  детей  в  сравнении  с  типично  развивающимися  детьми,  их 
сверстниками,  не  имеющих  проблем  в  развитии.  У  детей с  особыми 
образовательными потребностями чаще всего: 
- страдает звукопроизношение; 
- страдает произносительная сторона речи; 
- словарный запас ограничен; 
- связная речь не соответствует возрастным требованиям. 
Причины  существующих  различий  для  себя  мы  увидели  в 
следующем: 
-  дети  с  особыми  образовательными  потребностями  в  нашем 
случае  в  силу  своего  основного  диагноза  ДЦП,  как  правило,  имеют 
общие нарушения речи, ЗПР, сопутствующие недостатки развития; 
- дети имеют недостаточный жизненный опыт для общения, так 
как в течение определенного времени были изолированы от социума; 
- наблюдается педагогическая запущенность; 
-  недостаточность  объема  элементарных  знаний  по  основам 
педагогики, психологии; 
-  присутствие  боязни,  страха  родителей  перед  отношением 
общества; 
-  дети имеют недостаточность познавательной деятельности,  от 
которой  зависит  качество  познавательной  компетенции,  нарушены 
процессы восприятия и представления, памяти, мышления. 
Затруднения  в  овладении  коммуникативными  и  социальными 
навыками 
часто 
обуславливаются 
недоразвитием 
у 
детей 

187 
 
целенаправленной  деятельности.  У  данной  категории  детей 
отмечается  задержка  не  только  в  общем  и  речевом  развитии,  но  и 
недостаточное 
созревание 
психофизических 
функций: 
фонематического и речевого слуха, правильного звукопроизношения, 
зрительного 
восприятия 
и 
пространственной 
ориентировки, 
скоординированной 
моторики 
мелких 
мышц, 
внимания. 
Недостаточно  развитый  фонематический  слух  чаще,  чем  дефекты 
артикулярного  аппарата  препятствуют  правильному  произношению 
звуков. 
В работе с детьми с особыми образовательными потребностями 
для  достижения  определенных  результатов  следует  вести 
комплексную  работу,  которая  охватывает  несколько  основных 
направлений:
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Учебно-воспитательный процесс 
Дифференцированное 
обучение 
 
Вовлечение родителей в 
процесс  воспитания и 
обучения 
 
 
Коррекционная работа
  
специалистов 
 
Психолого-медико-
педагогическая 
консультация 
 
Реабилитационно-
оздоровительная 
работа 
 
Отслеживание 
состояния здоровья  
ребенка 
 
Медицинское сопровождение 
Психологическое 
просвещение
 
 
Диагностика личностно-
мотивационной и 
познавательной сферы  
детей 
Психокоррекционная 
работа с детьми 
Психологическое сопровождение 

188 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
С  учетом  специфики  работы  с  детьми  с  особыми 
образовательными потребностями, с учетом запросов родителей была 
составлена  методическая  разработка  «Игры  –  занятия  по  развитию 
речи для детей с особыми образовательными потребностями». Данная 
разработка  может  быть  применена  в  работе  с  детьми  среднего  и 
старшего дошкольного возраста. Целью является закрепление знаний, 
полученных  на  видах  организованной  учебной  деятельности  по 
разделу программы «Развитие речи». 
В  процессе  проведения  деятельности  обязательным  является 
проведение 
артикуляционной, 
пальчиковой 
гимнастики, 
фонетической  зарядки,  а  также  включена  работа,  направленная  на 
развитие  речевого  дыхания,  на  развитие  слухового  внимания,  силы 
голоса. Подбор данных упражнений дает возможность одновременно 
с  решением  задач  по  формированию  произношения  вести  работу  по 
совершенствованию произносительной стороны речи. 
Целью  артикуляционной  гимнастики  является  выработка 
полноценных  движений  и  определенных  положений  органов 
артикуляционного 
аппарата, 
необходимых 
для 
правильного 
произношения  звуков.  Артикуляционная  гимнастика  проводится  в 
игровой  форме  и  с  проговариванием,  она  направлена  на  развитие 
артикулярного  аппарата  и  на  уточнение  движения,  коррекцию 
Обеспечение равных 
возможностей для 
каждого 
 
Создание условий  для 
разнообразного 
общения в среде
 
сверстников 
 
Пропаганда  идеи 
инклюзивного 
образования 
 
Социализация 

189 
 
органов,  которые  участвуют  в  образовании  нужных  звуков  (губы, 
зубы, язычок и т.д.). 
Подготовка артикуляционного аппарата к продуцированию речи 
предполагает  проведение  дыхательных  упражнений.  Дыхательные 
упражнения 
способствуют 
отработке 
длительного 
выдоха, 
тренировке голоса 
Проведение  фонетической  зарядки  способствует  закреплению 
правильного  произношения  звуков  в  речи.  Подбор  материала 
фонетической  зарядки  проводится  с  учетом  практических  знаний 
детей, например: 
- соотнесение звуков с реальным объектом (качаем куклу – а-а-
а-, ѐж фыркает – ф-ф-ф-ф); 
-  повторение  строчек  из  народных  колыбельных  песен  (баю-
баю-баю); 
- напевание из знакомых песен (та-та-та-мы везем с собой кота). 
На  формирование  речи  благоприятное  влияние  оказывают 
упражнения,  направленные  на  развитие  моторики,  особенно  мелкой. 
У детей с особыми образовательными потребностями наряду с общей 
моторной  неловкостью  и  плохой  координацией  движений  наиболее 
страдают мелкие мышцы рук. 
Для  развития  мелкой  моторики  рук  предусматривается  работа 
по  проведению  пальчиковой  гимнастики,  которая  включает  в  себя 
следующие элементы: 
-  сгибание  кисти  в  кулак  и  разгибание  еѐ  в  позе  супинации  и 
пронации (ладони вверх и вниз); 
- супинация и пронация кисти, смена быстрая и медленная; 
- круговые движения кистями при свободно согнутых пальцах; 
свободное похлопывание кистями по столу; 
- отведение и приведение кисти; 
- противопоставление пальцев; 
- разведение пальцев; 
- надавливание подушечками пальцев одной руки на подушечки 
другой. 
В  процессе  работы  определенное  место  отводится  проведению 
дидактических игр и упражнений, включается работа с раздаточным 
материалом,  направленная  на  развитие  мелкой  моторики  рук,  на 
развитие внимания, памяти. 

190 
 
Для  выполнения  заданий  могут  быть  использованы  различные 
материалы:  картинки,  схемы,  игрушки,  муляжи,  счетные  палочки, 
трафареты и многое другое, все это позволяет детям самостоятельно 
выполнять задания. 
Также используются загадки, художественное слово, с помощью 
которых  у  детей  отрабатываются  такие  процессы  как:  мышление, 
внимание, память. 
Обязательной  является  работа  с  трафаретами,  дети  обводят 
геометрические фигуры, силуэты различных предметов, закрашивают 
и  заштриховывают  их.  В  процессе  таких  упражнений  они  учатся 
проводить  прямые  линии  в  различных  направлениях,  соблюдать 
пределы  при  закрашивании  и  штриховке  прямыми  линиями.  Такие 
упражнения  учат  детей  регулировать  силу  нажима  на  карандаш, 
координировать свои движения, массажировать кончики пальцев. 
Форма  проведения  –  игровая,  так  как  игра  является  основным 
видом  деятельности  детей,  где  в  непринужденной  обстановке,  дети 
закрепляют  полученные  ранее  знания,  в  общении  с  воспитателем  и 
сверстниками  у  детей  активизируются  пассивный  и  активный 
словарь. Развивается монологическая и диалогическая речь. 
Комплексный  подбор  заданий  позволяет  ребенку  действовать 
самостоятельно,  способствует  развитию  и  расширению  учебно-
познавательной компетенции по разделу программы «Развитие речи». 
Задания направлены на формирование таких качеств как умение 
прислушиваться 
к 
мнению 
сверстников, 
коммуникативных 
способностей, самостоятельных учебных навыков. 
Предлагаемые задания также способствуют совершенствованию 
разных  сторон  и  качеств  речи,  расширению  кругозора  об 
окружающем  мире,  способствуют  развитию  мелкой  моторики  рук,  а 
также развитию памяти, внимания, мышления. 
Игры-занятия  являются  одной  из  форм  коррекционной  работы 
как  воспитателя  обычных  групп,  так  и  логопеда.  Тем  самым 
сохраняется  преемственность  в  коррекционной  деятельности 
педагогов и специалиста по развитию речи детей. 
Помимо  учета  факта  эффективности  использования  пособия  в 
группах  с  детьми  с  особыми  образовательными  потребностями, 
методическая  разработка  может  быть  использована  и  в  группах  с 

191 
 
типично  развивающимися  детьми,  где  занимаются  дети  с  общей 
задержкой речевого развития. 
Список использованных источников: 
1.  Белая А.Е.,  Мирясова  В.И.  «Пальчиковые  игры для  развития 
речи дошкольников» Москва «Издательство» 2000 г. 
2.  Ефименкова  Л.И.  «Формирование  речи  у  дошкольников» 
Москва «Просвещение» 1981 г. 
3.  Жукова  Н.С., Мастюкова  Е.М.,  Филичева  Т.Б.  «Преодоление 
общего недоразвития речи у дошкольников» Москва «Просвещение» 
1990 г. 
4.  Краузе  Е.  «Артикуляционная  гимнастика»  Санкт-Петербург 
«КОРОНА принт» 2004 г. 
5.  Миронова  С.А.  «Развитие  речи  дошкольников  на 
логопедических занятиях» Москва «Просвещение» 1991 г. 
 
 
ӚСКЕЛЕҢ ҦРПАҚТЫҢ ӚМІР СҤРУ ҚАУІПСІЗДІГІН 
ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУДЕ АДАМГЕРШІЛІК-РУХАНИ БІЛІМ 
БЕРУДІҢ МАҢЫЗЫ 
 
Байхонова Сауле Зайтановна 
«Ӛрлеу» БАҰО АҚ ШҚО бойынша филиалы ПК БАИ директоры, 
Қазақстан 
  
«Қазақстан  Республикасындағы  баланың  құқықтары  туралы» 
Заңында  кӛрсетілгендей    балалар  мүддесін  кӛздейтін  мемлекеттік 
саясаттың  негізгі  мақсаттарының  бірі:  «Балалардың  дене  бiтiмi, 
интеллектуалдық,  рухани  және  имандылық  тұрғысынан  дамуына, 
олардың бойында елжандылық, азаматтық және бейбiтшiл сезiмдердi 
тәрбиелеуге,  сондай-ақ  баланың  жеке  адами  тұлғасының  қоғам 
мүддесi,  мемлекет  халықтарының  дәстүрлерi,  ұлттық  және  әлемдiк 
мәдениет  жетiстiктерiне  қол  жеткiзуi  үшiн  мүмкіндiктерiн  ашуға 
жәрдемдесу»-делінген[1].  Қоғамда  қарқынды  жүріп  жатқан  жатқан 
жаһандану  үдерісі  кӛптеген  ӛзгерістерді  алға  тартып,  білім  беру 
жүйесінде де жаңа бағыттардың, тың идеялардың жүзеге асуын талап 
етуде.  Балалар  құғығының  сақталуы  мәселесінің  ӛзектілігі  де  білім 
беру  жүйесіндегі  қабылданып  жатқан  жаңа  бағдарламалар, 

192 
 
жобаларды жүзеге асыруда интеллектуалдық білім мен адамгершілік-
рухани  білім  үйлесімділігін  басты  назарға  алудың  маңыздылығын 
алға тартады.  
Адамгершілік-рухани  білім  беру  бағдарламасы  білім  беру 
жүйесінде «Ӛзін-ӛзі тану» пәні арқылы да жүзеге асырылуда. Қазіргі 
таңда  «Ӛзін-ӛзі  тану»  рухани-адамгершілік  білім  беру  бағдарламасы 
жаңаша бағыттарды негізге алып, білім беру үдерісінде жүйе түзуші 
бағдарлама ретінде енгізіп отыр. Сара Алпысқызы:«Ӛзін-ӛзі тану пәні 
адамның ӛзін-ӛзі тануына, ӛзінің ең жақсы қасиеттерін анықтауға, ӛз 
ар-ұжданын  сақтап,  әрқашанда  АДАМ  деген  атқа  лайық  болуына  
ықпал    етеді.Рухани  бастау  ол  адамгершілікпен,  риясыз 
мейірімділікпен,  махаббатпен,  ӛзара  түсінушілікпен,  тӛзімділікпен 
жүзеге  асырылады.  Рухани-адамгершілік  – адамдарға деген   ізгі 
ниеттілік, 
құрмет, 
жанашырлық 
пен сенім, 
кеңпейілділік, 
басқалардың  
мүддесі үшін 
жан аямаушылық 
сияқты 
жеке 
қасиеттерді қамтиды»  -дейді  [2].  Яғни  бұл  бағдарламаның  басты 
мақсаты - мәңгілік жалпыадамзаттық құндылықтар негізінде ойы, сӛзі 
және  ісі  бірлігіндегі  адамның  кемел  мінезін  қалыптастыру  болып 
табылады.  
Құндылықтарға  бағытталған  материалдарды  білім  берудің 
базалық 
мазмұнына 
енгізуде 
рухани-адамгершілік 
және 
жалпыадамзаттық 
құндылықтарды 
жаңғырту, 
қазіргі 
білім 
мазмұнында  бар  материалды  пайдалану,  білім  беруде  назардан  тыс 
қалған құндылық әлеуетін жарыққа шығару міндеттері туындап отыр.   
Білім беретін мекемелерде  «Ӛзін-ӛзі тану» тек пән ретінде ғана емес, 
сонымен  қатар  білім  беру  жүйесінің  барлық  деңгейлерінде 
интеграцияланатын,  сол  арқылы  жүйе  түзуші  әлеуетін  толықтай 
пайдаланылатын ғылыми-әдістемелік  негізделген    бағдарлама болып 
табылады.  Бағдарлама  ұстанымдарын  барлық  пәндерге,  сыныптан 
тыс іс-шараларға, ата-аналармен жұмыс түрлеріне, мектептен тыс іс-
шараларға  енгізу  арқылы  қоғамның  барлық  тармақтарын  қамту 
кӛзделген.  
Бұл  бағдарламаны  жүзеге  асыратын  мұғалімнің  басты  қызметі 
оқушының  ішкі  әлеуетін,  оның  рухани-адамгершілік  құндылықтары 
негізіндегі  жоғары  адамгершілік  мәнін  ашуға  жағдай  жасау  болып 
табылады.  «Ӛзін-ӛзі  тану»  пәнін  оқыту  үдерісінде  мұғалім    тұлғаны 
қоғамның 
тапсырысы 
бойынша 
қалыптастырмайды, 
оқушы 

193 
 
тұлғасының  бойында  бар  рухани-адамгершілік  әлеуетін  ашып, 
жарыққа шығаруды кӛздейді.  
Адамгершілік-рухани-білім  –  ол  жүректің  терең  түпкірінде 
ӛтетін ішкі құбылыс. Сондықтан ӛзін-ӛзі тану мұғалімі білімді дайын 
күйінде ұсынбайды, оқытпайды, ол тек оқушылардың даму бағдарын 
ӛзінің  ішкі  жан-дүниесінің  шексіз  әсемдігін  ашуға  және  сол  арқылы 
сыртқы  әлемді  зерттеуге    бағыттайды.  Ұстаздардың  Ұлы 
ойшылдардың ғасырлардан келе жатқан даналық тағлымдарын қазіргі 
қоғамдағы  болып  жатқан  жағдайлармен  байланыстыра  отырып,  оны 
ӛмірлік  тәжірибеде  қолдануға  бағыттайтын  білімді  беруге  талпынуы 
және  ӛзінің  рухани-адамгершілігінің  жоғары  деңгейімен  жас 
жеткіншектерге ойы, сӛзі және ісінің бірлігімен үлгі боларлық тұлға 
болуы  маңызды.  Бағдарламада  жалпыадамзаттық  құндылықтар 
тұлғаға  рухани-адамгершілік  білім  берудің  негізгі  ӛзегі  болып 
табылады.  Пән  арқылы  Мәңгілік  жалпыадамзаттық  құндылықтарды 
жарыққа  шығару  ізгілікке  жол  ашады.        Жалпыадамзаттық 
құндылықтар  барлық  адами  қасиеттерді  дамытуға  шабыттандырады. 
Ақиқат,  Дұрыс  әрекет,  Тыныштық,  Сүйіспеншілік,  Қиянат  жасамау 
құндылықтарын  ӛз  бойында  дамыта  білген  мұғалім  ӛз  тұлғасымен 
шәкірттерін де рухани ӛрлеуге бастайды.   
Кемелдендіру  педагогикасы  идеясымен  қаруланған  ұстаздар 
шәкірттерімен ӛзара ынтымақтастықпен жұмыс істей отырып, рухани 
бастаулар  арқылы  дамудың  сара  жолына  түседі.  Сократ,  Платон, 
Фараби,  Баласағұн,  Абай,  Шәкәрім  т.б  ойшылдардың  ӛмірі  мен 
тағлымдарын  терең  меңгере  отырып,  жас  жеткіншектер  жоғары 
адамгершілік  қасиеттерін  дамытады,  оны  ӛз  ӛмірлерінде  күнделікті 
пайдалануға дағдыланады. Бұл ретте мұғалімнің тұлғасы да мәңгілік 
жалпыадамзаттық  құндылықтар  негізінде  биік  рухани-адамгершілік 
қасиеттерге сай кемелденеді.  
Мұғалімнің  «Ӛзін-ӛзі  тану»  пәнін  оқытуда  негізге  алатын  
шарттары:  1.  Сүйіспеншілік,  сенім,  шығармашылық  шабыт 
атмосферасын  құру,  ӛзін-ӛзі  зерделеуге,  ӛзін-ӛзі  интуитивті  түрде 
ұғынуға  жағдай  жасау;  2.  Рухани-адамгершілік  білімін  мектептің 
тұтастай 
педагогикалық 
үдерісіне 
ықпалдастыру; 
3.Рухани-
адамгершілік  білім  беру  үдерісінде  тек  жағымды  және  ізгі  әдістерді 
қолдану  қажеттілігі.  Ӛз  рухани  бастауларына  сенген  және  оны 
ӛмірлік  тәжірибеде  дамытуға  бейім  тұлға  сыртқы  әсерге  де  тӛзімді 

194 
 
болмақ. 
Білім 
беру 
мекемелерінде 
істейтін 
мамандардың 
адамгершілік-рухани деңгейі шәккірттерімнің рухани бастауларымен 
толығып, дамып отыруы ӛзара сүйіспеншілікпен, шығармашылықпен, 
ынтымақтастық  атмосферасында  дамиды.  Сыныптан  тыс  шаралар, 
ата-аналар  жиналысыа,  әртүрлі  қайырымдылық  шаралардың, 
әлеуметтік  жобалардың  білім  алушылардың,  ата-аналардың, 
ұстаздардың тікелей қатысымен жүзеге асырылуы қоғамдағы келеңсіз 
жағдайлардың алдын-алуға ықпал етеді. 
Мұғалімнің 
басты 
мақсаты 
пән 
арқылы 
балалардың 
адамгершілік-рухани  білімін  кӛтеру.  Ӛйткені  қазіргі  таңдағы  білім 
беру  ӛзін  ӛмірде  толық  жүзеге  асыратын  функционалдық 
сауаттылығы жоғары тұланы дамыту болғандықтан, әр маманның ӛз 
білімін  үнемі  жетілдіруі,  ең  бастысы,  бойында  адамгершілік-рухани 
білімі  ойынан, ісінен және сӛзінен нақты кӛрініс тапқаны маңызды. 
Мұғалім  ӛз  қызметінде  басты  сабақ-бұл  ӛмір  сабағы  екенін  негізе 
алуы және балаларды ӛмір сүрудің негізгі қағидаттары мен бұлжымас 
заңдылықтарын 
терең 
танып, 
орындай 
білуге 
үйретуі  
балаларымыздың  қауіпсіздігін  қамтамасыз  етумен  қатар,  олардың 
азаматтық  ұстанымдарының,  отансүйгіштік  сезімдерінің  және  кемел 
мінездерінінің қалыптасуының кепілі болмақ.  
Бала  тәрбиесімен  айналысатын  әрбір  қоғам  мүшесі  ӛз  мінез 
кемелдігіне қол жеткізе отырып, ойының, сӛзінің, ісінің бірлігін терең 
сезініп,  білімін  жетілдіруге  ұмтылады.  Білім  берушілермен 
жүргізілетін 
әдіс-тәсілдердің 
барлығы 
оқушы 
бойындағы 
адамгершілік-рухани білімді дамытуға ықпал етеді. Қоғамдағы ӛзара 
сүйіспеншілік,  сыйластық,  жоғары  азаматтық  ұстанымды  дамыта 
отырып, біз балаларымыздың қауіпсіздігін де қамтамасыз ете аламыз.  
Осы  мақсаттарды  жүзеге  асыруда    «ӚРЛЕУ»    біліктілікті 
арттыру ұлттық орталығы» акционерлік қоғамының филиалы Шығыс 
Қазақстан  облысы  бойынша  педагогикалық  қызметкерлердің 
біліктілігін арттыру институтында пән мұғалімдеріне «Ӛзін-ӛзі тану» 
пәнін  ғылыми-теориялық  және  әдістемелік  қамтамасыз  етудің 
негіздері» 
тақырыбындағы 
біліктілікті 
арттыру 
курстары 
ұйымдастырылуда.  Бұл  курсты  осы  бағдарламалардан  ӛткен  ӛзін-ӛзі 
тану  тренерлері  жүргізуде.  Біліктілікті  арттыру  жүйесінде  курс 
бағдарламасы  мазмұнының  жаңартылуы  мұғалім  жан  дүниесінің 
жаңаша  ӛзгерісіне,  мұғалім  мен  оқушы  қарым-қатынасының 

195 
 
ынтымақтастығына,  топта  жұмыс  істеуде  ӛзара  сыйластық,  мейірім, 
түсіністік атмосферасының нығаюына ықпал етуде. Қоғамдағы ӛзекті 
мәселелердің шешілуі, білім беру мекемелерінде балалар құқығының 
қорғалуы білім беру саласының мамандарының адамгершілік-рухани 
білім  деңгейінің  жоғары  болуы  осындай  курстар  аясында  шыңдала 
түседі. 
«Ар  ілімі оқылса»  -  деп  халқымыздың  рухани  Ұстазы Шәкәрім 
атамыздың  арманы  біілм  беру  жүйесінде  адамгершілік-рухани 
білімнің  кең  қанат  жаюуымен  жүзеге  асады  деген  сенімдеміз. 
Қоғамдағы  балалардың  құқығын  қорғауда  да  біз  ар  ілімін  жоғары 
қойған кезде қол жеткізе аламыз.   
«Адамның ең асылы –Қиянатсыз, ақпейіл. 
Ең зиянкес жасығы –Тайғақ мінез, екі тіл. 
Дұспанға да бол әділ, 
Түсірме ойға тат пен ніл, 
Ұмытпа болсаң біздің ұл, 
Осы ӛлеңді құлаққа іл! – деп  Ұлы ұстазымыз барлық жақсылық 
адамның ӛз бойынан табылатына шүбә келтірмеген. 

жүктеу/скачать 2,99 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: