Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі балалардың ҚҰҚЫҚтарын қОРҒау комитеті

169 
 
1 
Теоретическое 
обоснование 
исследования 
изучение и анализ 
специальной 
литературы/ анализ 
архивных материалов 
в случаях работ по 
истории детского 
движения  
Анализ 
обсуждение  
месяц/ 
публикация в 
специаль 
ных изданиях  
2 
Методическое 
обоснование 
исследования 
разработка новой 
методики/новых 
методов, 
усовершенствование 
существующих 
апробация 
2-3 меясца/ 
публикация в 
специаль 
ных изданиях 
3 
Практическое 
обоснование 
исследования 
внедрение методов 
после апробации в 
субъектах детского 
движения 
анализ 
6 месяцев –             
1 год/ 
итоговая 
публикация 
по исследова 
нию 
В  рекомендуемом  алгоритме  работы  по  исследованию детского 
движения  указываются  этапы,  методы,  проверка  и  сроки  внедрения, 
форма  отчетности  исследования  поэтапно.  В  таблице  отражены 
специфические  особенности  этапов  исследования  и  применяемых  к 
ним методов. Главным преимуществом таблицы можно подчеркнуть 
итоговый  результат  работы,  то  есть  автор  исследования  на  каждом 
этапе работы путем публикации объявляет о результатах его работы 
педагогическому сообщесту.  
Определение  объекта  и  предмета  исследования.  Объект  и 
предмет  исследования  –
 
определенная  реальность  (а  также  ее 
различные  стороны,  характеристики  и  отношения),  на  которую 
направлено исследование. Определение объекта и предмета является 
первым  шагом  в  разработке   программы  исследования.  Объект 
исследования  может  изучаться  под  различными  углами  зрения. 
Разработка  программы  исследования  как  раз  и  направлена  на 
фиксацию  определенного  угла  зрения,  под  которым  может 
рассматриваться  объект.  При  выполнении  конкретной  научной 
работы  выделяют  определенные  стороны,  свойства,  характеристики, 
особенности  объекта,  которые  представляют  интерес  в  плане 
изучения  данной  проблемы.  Иными  словами,  выделяется  предмет 
исследования.
 

170 
 
Предмет  исследования —  наиболее  значимые  с  теоретической 
или  практической  точки  зрения  свойства,  стороны,  особенности, 
характеристики,  проявления  объекта,  подлежащие  изучению. 
В одном 
объекте 
можно 
выделить 
несколько 
предметов 
исследования,  в  зависимости  от  научно-познавательных  и 
практических  целей.  Явление,  ставшее  предметом  исследования, 
понимается как целостность, изучаемая во всех своих определяющих 
зависимостях  и  комплексах,  в  своем  функционировании  и                         
динамике [2, с.212]. 
При  выделении  объекта  необходимо  оценивать  его  с 
определенных  научных  позиций,  например  концепции  системного 
или  функционального  подхода.  Нужно  не  просто  указать  объект,  а 
описать  то  его  понимание,  которого  исследователь  будет 
придерживаться  в  своем  исследовании  и  через  призму  которого  он 
будет ставить цели и задачи.  
Определение объекта исследования – это не просто формальная, 
а  существенная,  содержательная  научная  акция,  которая  призвана 
ориентировать исследователя на выявление места и знания предмета 
в его более целостном и широком понятии, которым является объект 
исследования,  на  использование  характеристик  этого  объекта  в 
качестве  более  широких  и  целостных  ориентиров  для  выявления 
функций предмета. 
Примеры  определения  объекта  и  предмета  в  соответствии  с 
темой исследования. Ниже приведены примеры определения объекта 
и предмета исследования по изучению проблем детского движения. 
Пример  №  1.  Тема:  Социализация  личности  в  детском 
объединении. 
Объект: детские объединения (клубы, кружки и т.д.) 
Предмет:  факторы,  влияющие  на  социализацию  личности  в 
детском объединении.  
Пример  №  2.  Тема:  Ресурсное  обеспечение  региональных 
детских организации. 
Объект: детские организации. 
Предмет: 
нормативно-правовая 
база, 
интеллектуально-
методические ресурсы детских организации.  
Формулирование 
целей 
исследования. 
На 
основе 
сформулированной  проблемы,  определения  объекта  и  предмета 

171 
 
исследования устанавливается цель.  
Цель  –  это  представление  о  результате,  о  том,  что  должно  быть 
достигнуто в ходе работы.  
Цель  должна  быть  одна,  она    формулируется  кратко  и  точно,  и 
конкретизируется  и  развивается  в  задачах  исследования,  которые 
отражают  то,  что  требует  решения  в  процессе  исследования.  Далее, 
учащийся  должен  подчинить  всю  свою  работу  цели  исследования, 
постоянно  иметь  в  виду  тот  конечный  результат,  к  которому  он 
желает  прийти,  тем  самым  отбрасывая  то,  что  не  связано  с  его 
достижением.  
Примеры формулирования цели исследования: 
Пример  №  1.  Тема:  Социализация  личности  в  детском 
объединении. 
Цель:  изучение  процесса  социализации  и  ее  факторов  в  детском 
объединении. 
Пример № 2. Тема: Ресурсное обеспечение региональных детских 
организации. 
Цель:  изучение  ресурсного  подхода  в  детских  организациях  как 
механизм развития. 
Постановка  задач  исследования.  После  определения  цели  и 
гипотезы исследования приступают к определению его задач.  
Задача отражает способы достижения цели исследования, это то, 
что  необходимо  выполнить  в  ходе  исследования  для  того,  чтобы 
решить главную цель. 
Первая  задача,  как  правило,  связана  с  выявлением,  обоснованием 
сущности, природы изучаемого объекта. 
Вторая  —  с  анализом  реального  состояния  предмета 
исследования, динамики, внутренних противоречий развития. 
Третья  —  со  способностями  преобразования,  моделирования, 
опытно-экспериментальной проверки. 
Четвертая  —  с  выявлением  путей  и  средств  повышения 
эффективности  совершенствования  исследуемого  явления,  процесса, 
т.  е.  с  практическими  аспектами  работы,  с  проблемой  управления 
исследуемым объектом. 
Примеры  определения  задач  в  соответствии  с  целями 
исследования: 

172 
 
Пример  №  1.  Тема:  Социализация  личности  в  детском 
объединении. 
Цель:  изучение  процесса  социализации  и  ее  факторов  в  детском 
объединении. 
Задачи:  
1.
 
Изучение сути, историю исследования социализации. 
2.
 
Анализ  факторов,  влияющих  на  социализацию  личности  в 
детском объединении. 
3.
 
Составление  сравнительной  таблицы  положительных  и 
отрицательных  факторов,  влияющих  на  социализацию  личности  в 
детском объединении. 
4.
 
Оценка  влияния  социализации  личности  в  детском 
объединении на развитие общества.  
Пример  №  2.  Тема:  Ресурсное  обеспечение  региональных 
детских организации. 
Цель: изучение ресурсного подхода в детских организациях как 
механизм развития. 
Задачи: 
1.
 
Изучение 
теоретических 
предпосылок 
ресурного 
обеспечения в детском движении. 
2.
 
Моделирование  взаимосвязей  составлящих  ресурсного 
обеспечения. 
3.
 
Разработка  предложений  по  совершенствованию  ресурсного 
обеспечения. 
4.
 
Оценка эффективности ресурсного обеспечения. 
Рекомендуемые  методы  исследования.   В  соответствии  с 
логикой  научного  поиска  осуществляется  разработка  методики 
исследования.  Она  представляет  собой  комплекс теоретических  и 
эмпирических  методов,  сочетание  которых  дает  возможность  с 
наибольшей 
достоверностью 
исследовать 
сложные 
и 
многофункциональные объекты. 
Применение  целого  ряда  методов  позволяет  всесторонне 
изучить исследуемую проблему, все ее аспекты и параметры. 
Рекомендуемые  объекты  исследования.  Объектами  для 
исследования могут послужить: 

173 
 
-
 
на  микроуровне:  первичные  детские  организации  в 
общеобразовательных  учреждениях,  дворовые  клубы,  другие 
объединения граждан в возрасте от 7 до  17 лет; 
-
 
на  макроуровне:  региональные/  городские/районные  детские 
организации, республиканская единая детско-юношеская организация 
«Жас Ұлан». 
Рекомендуемые  направления  исследования.  Схематичным 
путем  разбиения  на  блоки  представляем  основные  рекомендуемые 
направления (Рис1): 
 
Рис.1. Диаграмма рекомендуемых направлений по изучению детского 
движения. 

 
блок  «А»:  теоретический  –  теоретические  предпосылки 
детского  движения,  правовые  основы  организации  детского 
движения,  история  детского  движения,  психолого-возрастные 
аспекты  детских  объединений,  детское  движение  как  институт 
социализации,  классификация  детских  объединений,  групповая 
динамика и лидерство в детском объедиении и др.; 

 
блок  «Б»:  методический  –  методическое  обеспечение 
деятельности  детского  движения,  методическое  сопровождение 
работы  педагога-организатора,  методика  воспитания  в  детском 
коллективе,  разработка  новой  методики  организации  детского 
движения и др.; 

 
блок  «В»:  практический  –  ресурсное  обеспечение  детского 
движения,  организационная  культура  детских  объединений, 
особенности  организации  культурно-досуговых,  образовательно-
оздоровительных 
мероприятий, 
педагогическое 
руководство 
взрослых в детском движений и др.     
Также  для  эффективного  решения  существующих  проблем 
детского  движения  нужно  учесть  тот  фактор,  что  мы  живем  в 

174 
 
многополярном,  изменяющимся  мире,  где  роль  информации, 
информационных  систем  и  технологий  очень  высокая.  Для 
правильного 
использования 
возможностей 
информационного 
пространства  в  детском  движении  в  целях  воспитания  развитой 
личности,  необходимо  изучать  медиапедагогику,  как  науку  о 
медиаобразовании 
и 
медиаграмотности, 
раскрывающая 
закономерности  развития  личности  в  процессе  медиаобразования  с 
целью 
формирования 
культуры 
общения, 
творческих, 
коммуникативных  способностей,  критического  мышления,  умений 
полноценного  восприятия,  интерпретации,  анализа  и  оценки 
медиатекстов,  обучения  различным  формам  самовыражения  при 
помощи медиатехники [3, с.69-73]. 
Использование 
элементов 
этнопедагогики 
в 
учебно-
воспитательном  процессе  играет  важную  роль  в  решении  проблем 
детского  движения.  Такие  элементы  этнопедагогики,  как  метод 
народного  воспитания,  этнографические  записки  по  истории  народа, 
педагогические  мысли мудрецов  с  древнейших  времен до  конца  ХХ 
века,  использование  этнографических  сюжетов  из  исторических 
произведений,  социализирующих  категорий  в  народной  педагогике 
способствуют  формированию  всесторонней,  знающей  национальные 
и  общечеловеские  ценности, гуманной,  толерантной          личности [4, 
с.20-21]. 
Участие  детей и  подростков в  деятельности детского  движения 
должно  основываться  на  добровольческих  принципах  членства. 
Также важно умелое педагогическое руководство детским движением 
со  стороны  взрослых,  то  есть  педагогической  общественности. 
Педагогическое  участие  взрослых  в  детском  движении  будет 
эффективно  только  тогда,  когда  взрослые  свою  деятельность  строят 
на  двухстороннем  диалоге,  на  совместном  решении  существующих 
проблем.  Именно  такое  педагогическое  участие  позволит  вести 
деятельность  детской  организации  на  основе  вариативно-
программного  подхода,  где  дети  имеют  возможность  выбирать 
объединения  по  интересам,  переходить  из  одного  объединения  в 
другое,  реализовывать  любую,  созвучную  душе,  программу 
(несколько  программ),  а  также  менять  их  в  зависимости  от  поиска 
интереса,  самим  планировать  сроки  и  темпы  выполнения  программ 
[5, с.18].   

175 
 
В процессе изучения проблем детского движения рекомендуется 
применять 
междисциплинарный 
подход 
для 
полноценного 
теоретического 
анализа, 
принятия 
практических 
решений, 
методического  сопровождения  определенной  проблемы,  так  как 
детское движение является объектом исследования следующих наук: 

 
педагогических  –  воспитательные  функции,  роль  детского 
движения как института воспитания; 

 
психологических  –  влияние  детского  движения  на  психику 
детей  и  подростков,  изучение  проблем  детского  движения  в 
контексте возрастной психологии; 

 
социологических  –  проблемы  социализации  в  детском 
движении, формирование личности с помощью детского движения; 

 
исторических  –  изучение  детского  движения  как  этап 
исторического развития общества;  

 
философских  –  роль  детского  движения  в  формировании 
мировоззрения личности;  

 
политических  –  важность  детского  движения  как  средство 
идеологии. 
Исследования 
детского 
движения 
как 
института 
дополнительного  образования  в  контексте  центров  детского 
творчества,  творческих  коллективов,  дополнительных  кружков 
позволит  познать  природу  воспитания  конкурентоспособных, 
всесторонних, 
одаренных 
личностей, 
выработать 
методику 
выявления и воспитания одаренных детей 
[16, с.3]
.  
Анализ,  апробация,  итоговая  публикация.    В  целях  оценки, 
дальнейшего  продвижения  исследований  рекомендуется  обсуждение 
основных  результатов  исследования  на  заседаниях  кафедры 
педагогики  (в  случаях  НИИ  на  заседаниях  научно-методического 
Совета)  с участием ведущих ученых и экспертов.  
После  анализа,  положительной  оценки  экспертов  и  ученых  на 
основе  положительного  заключения  кафедры  (Совета)  результаты 
исследований следует выносить на обсуждение общественности.  
Проанализировав  реакцию  общественности  на  периодической 
печати,  рецензии  в  научных  изданиях  нужно  переходить  на 
следующий, завершающий этап работы – апробацию.  
Апробацией  может  стать  публикация  в  рекомендуемых                   
и других научных изданиях, внедрение методики в субъекте детского 

176 
 
движения.  Показателем  результатов  внедрения  методики  в  субъекте 
детского движения можно считать акты внедрения.   
Результаты  исследования  во  многом  зависит  от  направления 
исследования.  Если  исследования  направлены  на  комплексное 
изучение  теоретических,  методических,  практических  аспектов 
детского  движения,  на  каждом  этапе  исследования  публикуются 
результаты  в  отдельных  изданиях,  в  качестве  итоговой  публикации 
автор может опубликовать: 
-
 
методическое пособие; 
-
 
методические рекомендации,  
-
 
методические указания,  
-
 
итоговый отчет; 
-
 
обобщенный доклад; 
-
 
монографию; 
-
 
учебную программу; 
-
 
учебное пособие и т.д.  
В  случае  если  исследование  направлено  на  освещение  одного 
аспекта детского движения, за итоговую публикацию можно считать 
публикации в специальных изданиях.  
Итоговая  публикация  означает  завершение  исследования,  по 
результатам  оценки  итоговой  публикации  учеными,  экспертами, 
общественностью 
автор 
анализирует 
результативность, 
общественную  полезность  исследования,  принимает  решение  о 
возобновлении исследования. 
Современное детское движение, как составляющее молодежной 
политики,  является  мощнейшим  институтом  воспитания  при 
правильном  использовании  всех  его  функции.  С  помощью 
инструментариев  детского  движения  можно  добиться  успеха  в 
изучении  педагогики,  организации  воспитательного  процесса,  в 
формировании личности учащихся.  
Изучение 
проблем 
детского 
движения 
в 
контексте 
педагогических,  психологических,  социологических,  философских, 
исторических  наук,  выработка  новой  методики  работы  в  детских 
объединениях  позволит  выполнить  главную  миссию  детского 
движения – воспитания личности.   
Исследование  использования  медиапедагогики  в  детском 
движении 
способствует 
формированию 
медиаграмотных 

177 
 
пользователей  информационного  пространства,  что  является  острой 
проблемой среди подрастающего поколения. 
Развитие  исследования  проблем  детского  движения  может 
существенно  помочь  в  решении  острых  проблем  дополнительного 
образования: 
снизить 
влияние 
криминальных 
факторов, 
способствовать  обогащению  личности  подростка  социально  ценным 
опытом,  содействовать  повышению  уровня  культуры  детей.  Детское 
движение для них – сфера проявления, становления и формирования 
социальной  позиции,  активного  взаимодействия  с  социумом.  С 
другой  стороны,  дополнительное  образование  предоставляет 
возможность  индивидуализировать  нашу  массовую  школу,  создает 
условия для выбора, удовлетворения индивидуальных потребностей в 
образовании  в  соответствии  со  склонностями  и  способностями                                    
детей.  
Целенаправленные, 
педагогический, 
социологический, 
психологический  адаптивные  исследования  с  практической  базой, 
новые  методики  по  организации  деятельности  детского  движения  
смогут  выявить  основные  проблемы  и  раскрыть  воспитательный 
потенциал  детского  движения,  предложить  логическую  схему 
решения острых проблем. 
При 
успешных 
исследованиях 
конечным 
результатом 
исследования,  его  апробации,  внедрения  станет  успешная, 
социализированная  личность,  которая  в  будущем  повысить 
конкурентоспособность нации, государства в целом. 
Поэтому,  если  мы  хотим  войти  в  число  наиболее  развитых  30 
государств  мира,  как  озадачил  Президент  Н.А.Назарбаев  в  своей 
стратегии  «Казахстан-2050»,  должны  уделить  особое  внимание 
исследованию  детского  движения,  финансировать  исследования  в 
данном  направлении,  прилекать  молодых  ученых  к  исследованию 
проблем  детского  движения,  не  жалея  на  это  сил  и  средств,  так  как 
она вернется в виде качественного человеческого капитала.   
Список использованных источников: 
1.
 
Бим-Бад Б.М. Педагогический энциклопедический словарь. – 
Москва, 2002. – 528 с. 
2.
 
Прохоров 
Б.Б. Экология 
человека. 
Понятийно-
терминологический словарь. — Ростов-на-Дону, 2005. – 320 с. 

178 
 
3.
 
Сейітқазы  П.Б.  Тәрбие  жұмысында  бұқаралық  ақпарат 
құралдарын пайдалану әдістемесі: оқу құралы.  – Астана, 2009. – 170 
б. 
4.
 
Арғынғазинов  А.А.  Әлемдік  балалар  қозғалысының 
қалыптасу  тарихынан  //  Сборник  материалов  Международной 
научно-практической конференции «История педагогической науки и 
образования Казахстана». – Астана, 2013. – С. 11-21. 
5.
 
Волохов  А.В.  Живем  и  работаем  по  понятиям  //  Теория. 
Опыт. Методика воспитания. – 2006. - № 1 (1). – С. 14-18. 
 
 
СТРЕССКЕ ТАП БОЛҒАН БАЛАЛАРДЫ ӘЛЕУМЕТТІК 
ОҢАЛТУ 
Айкинбаева Гҥлден Қанатовна 
Gulden_@mail.ru 
Л.Н.Гумилев атындағы ЕҰУ,  Астана қ., Қазақстан 
 
«Қазақстан  –  2030»  Жолдауында  Республика  Президенті 
еліміздің ұлттық қауіпсіздігін, тәуелсіздік пен егемендігін танытатын 
мемлекетіміздің ұзақ уақытты дамуын анықтады.  
Республиканың  әлеуметтік-экономикалық  дамуын  жеделдетуге, 
қоғамның  саяси  және  рухани  ӛмірі  саласындағы  міндеттерді  қайта 
жаңартуға  бағытталған  идеялық-тәрбие  жұмыстары  мемлекеттің 
стратегиялық  бағдарымен  анықталды.  Қоғамдық  жаңару  кезеңінде, 
Қазақстан  әлеуметтік,  саяси,  экономикалық  қатынастарының 
сипатының  ӛзгеруі  ӛз  кезегінде  қоғамдық  білім,  тәрбие 
институттардың  да  ӛз  бағыты  мен  мазмұнына  жаңа  талаптар  қойып 
отыр.  
Қоғам ӛмірінің түбегейлі ӛзгеріп жатқан қазіргі заманда, ӛмірлік 
тәжірибесі  жоқ,  әлі  ӛмірге,  ортаға  толық  кӛзқарас  қалыптаса 
қоймаған  балалар  үшін  қалыпты  тіршілік  ағымынан  ауытқуы,  әрі 
соның  негізінде  стреске  түсуі  жиі  кездесетін  құбылыс.  Мұндай 
әрекеттердің  белең  алуынан  бастап-ақ  оларды  алдын  алмаса,  қоғам 
үшін ӛте қауіп тудыруы ықтимал. 
Еліміз  егемендігін  алып,  дүниежүзілік  ӛркениетке  ұмтылу 
барысында,  ӛскелең  ұрпаққа  тәлім-тәрбие  беру  халықтың  жарқын 
болашағын меңзейді. Ұрпақты дана да, тәрбиелі етіп тәрбилеу үшін-

179 
 
оның  тұлғалық  ерекшелігін  қалыптастыру  қажет.  Дүниедегі  ең 
бағалы  асыл  байлық  адам.  Ол  барлық  әлеуметтік  қозғалыстар  мен 
қимыл әрекеттің негізі, ол-шені және мақсаты, жер шарындағы небір 
ғаламат табыстардың қайнар кӛзі, ақыл-ой туындылардың құдыретті 
иесі.  Адамды  сипаттағада  мінезін  ескереді.  Егер  де  қасыңда  жақсы 
мінезді  адам  болса,  ӛз  басында  үлкен  жеңілдікті  сезесің. 
А.С.Макаренканың  айтуынша,  адамның  жаман  мінезі  басқаларға 
тікенектей  қадалып,  жараласа,  оның  ӛзі  де  шӛңге  кіріп  кеткендей 
сыздатып, қинайды деген болатын. 
Кейбір  дәуір  кезеңінде  ата-аналар  балаға  тәлім-тәрбие  берумен 
бірге  олардың  бойында  ақыл-қайрат,  білім-тағылым  алу,  мінез-
құлқының дұрыс қалыптасуына үнемі кӛңіл аударып, жете мән беріп 
отырған. 
Бала  бойындағы  мінез  құрылымының  компоненттерін,  оның 
тұлғалық  ерекшеліктері  мен  айналасындағы  әлеуметтік  ортаның 
ықпалына  икемделе  құрылатынына  талдама  жасаған:  Б.Г.Ананьев, 
А.Г.Ковалев, 
Н.Д.Левитов, 
В.С.Мерлин, 
В.Н.Мясищев, 
Ю.А.Самарин, И.В.Страхов, И.Невский, И.Конт, А.М.Яковлева және 
т.б. 
Бала  бойындағы  мінез-құлық  мәдениеті-адамшылдық  қарым-
қатынастың 
негізгі 
талаптары 
мен 
ережесін 
сақтау, 
айналасындағылармен  дұрыс  қарым-қатынас  құра  білу.  Адамның 
жүріс-тұрыс, 
іс-әрекетінің 
жиынтық 
кӛрінісі 
мінез-құлық 
ерекшеліктерін  айқындайды.  Мінез-құлық  ерекшеліктері  моральдық 
категорияға  жатады.  Ол  адамның  қоғамдағы  мінез-құлқын  реттеу 
қызметін 
атқаратын 
әлеуметтік 
институт, 
қоғам 
түгелдей 
мақұлданған заңды талаптарының орындалу барысымен анықталады. 
Мінез-құлық  мәдениеті  адамның  ӛскен  ортасына,  адамдармен 
күнделікті 
қарым-қатынасына, 
білім 
ӛресіне, 
кӛрген-түйген 
ӛнегесінен  алған  ӛнегесіне  байланысты.  Егер  кері  жағдайлар  мен 
келеңсіз оқиғалар болатын болса, бала бойында қорқыныш пен үрей, 
стресстік  жағдайлар  белең  алады,  ал  бұның  соңы  жақсылыққа 
апармайтындығы анық.  
Қазақстан  Республикасында  халықтың  әртүрлі  топтарын 
әлеуметтік  қорғау,  кӛмек  кӛрсету,  оңалту  іс-шараларын  жүргізу 
мемлекетпен  кепілдендірілген  тегін  түрде  жүзеге  асырылатын  іс-
шаралар кешені.  

180 
 
 «Әлеуметтік 
оңалту» 
түсінігі 
кӛптеген 
әдебиеттерде  
индивидпен    білім,  нормалар,  құндылықтар,  жүріс-тұрыстың  белгілі 
бір  жүйесін    меңгеру  процесі  деп  сипатталады.  Осы  меңгерілген,  
жүйеленген,  жинақталған  «қор»  арқылы  индивидтің    ӛз  әлеуметтік 
тобында  қоғамдық  қатынастардың  белсенді  субъектісі  ретінде  
қызмет жасауына мүмкіндік береді.  
Әлеуметтік  оңалтуды    іске  асыру  үшін  ең  қолайлы    жағдайы 
болып тұлғаның  мәдени ӛзін-ӛзі ӛзектендіруі, әлеуметтік жетілдіруі 
үшін  ӛзімен  белсенді  жұмыстар  жүргізуі  қаншалықты    жақсы 
болғанынан, нәтижесі тұлғаның  белсенділігіне байланысты дүние.  
Отандық дәстүрлі  әлеуметтануда  әлеуметтік оңалту  тұлғаның  
түрлі  әлеуметтік топтар, институттар, ұйымдарымен ӛзара әрекеттесу 
үдерісі барысындағы ӛзін-ӛзі дамыту ретінде қарастырылады. Соның 
ішінде тұлғада белсенді  ӛмірлік  ұстанымдар пайда болды.  
Әлеуметтік  оңалту    адамда  ӛмір  бойы  жүретін  үдеріс.  Осыған 
орай,  әдетте,  әлеуметті  оңалтуда  белгілі  бір  кезеңдерін  бӛліп 
қарастырады:  
-
 
еңбек ету әрекетіне дейінгі (балалық шақ,білім алу); 
-
 
еңбек ету әрекеті; 
-
 
еңбек ету әрекетінен кейінгі. 
Әлеуметті оңалту - тұлға және қоғам арасындағы қарым-қатынас 
процесі. Сондықтан, әлеуметтік оңалту қамтитын аумағына қарай: 
-
 
микросоциум (отбасы), 
-
 
макросоциум (қоғам). 
Тегіне,  нәсіліне  және  қай  ұлтқа  жататындығына,  әлеуметтік 
және  мүліктік  жағдайына,  жынысына,  тіліне,  біліміне,  дінге 
кӛзқарасына, тұрғылықты жеріне, денсаулық жағдайына, балаға және 
ата-анасына  немесе  басқа  заңды  ӛкілдеріне  қатысты  ӛзге  де  мән-
жайларға қарамастан, барлық бала тең құқыққа ие.  
Әрбір  баланың  денсаулық  сақтауға  бұлжымас  құқығы  бар,  ол 
атап айтқанда:  
- 
баланың  денсаулығын  сақтау  саласында  Қазақстан 
Республикасының Заңдарын қабылдау; 
-  балалардың  салауатты  ӛмір  салтын  насихаттау  және 
ынталандыру; 
-  балалардың  денсаулығын  сақтау  саласындағы  ғылыми 
зерттеулерді мемлекеттік қолдау; 

181 
 
-  баланың,  оның  ата-анасының  денсаулық  жағдайын  бақылау 
жасау және балалар ауруларының алдын алу; 
- білікті медициналық кӛмек беру; 
-  баланың  дені  сау  болып  ӛсіп  жетілуіне  қажетті  қолайлы  орта 
жасау; 
-  балалар  үшін  сапасы  тиісті  деңгейдегі  тағам  ӛнімдерінің 
ӛндірілуіне және бақылау жасау арқылы қамтамасыз етіледі. 
Мемлекет  Қазақстан  Республикасының  заңдарына  сәйкес 
балаларға тегін медициналық кӛмектің кӛлеміне кепілдік береді. 
Баланың  ӛміріне,  денсаулығына  және  қалыпты  ӛсіп-жетілуіне 
зиян  келтіретін  кез-келген  ғылыми  тәжірибелерге  немесе  ӛзге  де 
эксперименттерге тыйым салынады. 
Мемлекет баланың жеке басына ешкімнің тиіспеуін қамтамасыз 
етеді, оның тәнін немесе жанын жәбірлеуден, адамдық қадір-қасиетін 
қатігездікпен,  дӛрекілікпен  қорғаудан,  кемсітуден,  жыныстық 
қатынас  сипатындағы  әрекеттерден,  баланы  қылмыстық  іс-әрекетке 
және  қоғамға  жат  әрекеттер  жасауға  тартудан  және  оны  адам  мен 
азаматтың Қазақстан Республикасының Конституциясында бекітілген 
құқықтары  мен  бостандығына  қысым  жасаудың  ӛзге  де  түрлерінен 
қорғауды жүзеге асырады. 
Әрбір баланың сӛз  бостандығына  және  ӛз  пікірін  айтуға, ӛзінің 
қоғамдық белсенділігін дамытуға, жасына сәйкес ақпарат алуға және 
оны  таратуға,  қоғамдық  бірлестіктерге,  сондай-ақ  басқа  да 
коммерциялық  емес  ұйымдардың  нысандарына  және  Қазақстан 
Республикасының Заңдарымен рұқсат етілген бейбіт жиналыстарға ӛз 
еркімен қатысуға құқығы бар. 
Қазіргі  таңда  стреске  түскен  балаларға  кӛмек  кӛрсету  мен  ерте 
алдын  алу  шаралары  қаралуда.  Мұның  негізі  келесі  себептерге 
байланысты: 
-
 
балалық шақта жеке тұлғаның негізі қалыптасады; 
-
 
баланың рухани – этикалық негізі қаланады; 
-
 
баланың жүйке жүйесі ӛзгеріске тез түсетін нәзік болады; 
-
 
бала  еліктеушілікке,  ӛзін-ӛзі  сендірушілікке  тез  бой 
алдырады; 
-
 
осы  балалық  шақта  бала  үлкендерге  тәуелді  болады,  ал  ата-
аналары оның негізгі мәртебесі.  

182 
 
Балалар  тұлғасының  қалыптасуына  әсер  ететін  негізгі 
факторларға сипаттама беретін болсақ, ол тӛмендегідей болмақ: 
1.  Биологиялық  факторлар  баланың  әлеуметік  адаптациясын 
қиындыққа  ұшырататын  ағзаның  анатомиялық  және  физиологиялық 
ерекшеліктерінің  қолайсыз дамуында болып табылады.  
- Психофизиологиялық, яғни психофизиологиялық қуаттар, дау-
жанжал  жағдайлар,  қоршаған  ортасының  химиялық  құрамы,  түрлі 
энергияның  жаңа  түрлері,  соматикалық,  аллергиялық,  уландыратын 
аурулардың адамның организміне  соқтығысуына ұшырайтын әсері. 
- Физиологиялық, оған  сӛйлеу кемістіктері, кӛріксіз сыр пішіні, 
баланың  құрбы-құрдастармен,  сонымен  қатар  ұжыммен  тұлғааралық 
қатынастардың  жүйесін  бұзылуына  әсеріне  келіп  туғызатын  
айналадығылардың  жағынан теріс қатынас қозғайтын кіреді.  
2. 
Психологиялық 
факторлар, 
бала 
мінезінің 
жеке 
ерекшеліктерінің    психопатологиясы мен акцентуациясы кіреді. Бұл 
ауытқулар  жүйке-  психикалық  аурулар,  психопатия,  неврастения, 
жасӛспірімнің адекватты емес реакцияларды анықтайтын және жүйке 
жүйесінің қозғыштықты кӛтеретін ауруларда кӛрінеді. Баланың ашық 
кӛрсетілген  психопатиясы  психиатр  кӛмегіне  мұқтаж  болады. 
Психикалық норманың шеткі нұсқасы ретінде келетін, сонымен бірге 
түрлі  психологиялық  әрекеттестіктеріне  ұшырайтын  баланың  ашық 
кӛрсетілген  мінез-құлқысы  әлеуметік-медициналық  реабилитацияны 
мұқтаж етеді.  
Баланың  әрбір  кезеңінің  дамуында  психикалық  белгілер,  тұлға 
және  мінездің  ерекшеліктері  қалыптасады.  Жасӛспірімде  спиканың 
дамуы  екі  процестен  кӛрінеді:  яғни  әлеуеттік  ортасына  қатынаспау 
немесе  араласу  кіреді.  Егер  бала  отбасында  ата-ана  қамқорлығын, 
назар  аудару  жетіспеушілігін  сезсе,  сонда  ол  қорғау  механизмі 
қатынаспау болып табылады.  
Жасӛспірімнің 
мінез-құлық 
реакциялары 
қабыл  алмау, 
қарсылық  білдіру,  топтастыру  отбасы  қатынастарының  эмоциналды 
тәуелді және үйлесімсіздігінің нәтижесі екенін кӛрсетеді.  
Жасӛспірімнің 
ӛнегелі 
құндылықтар 
жүйесінің 
қалыптаспауының  жағдайында  оның  қызықтыратын  ортасы  зорлық-
зомбылық,  қажеттілік,  пайдашылық  және  арам  тамақтық  бағытты 
қабылдай  бастайды.  Осындай  жасӛспрімдерге  инфантилизм, 

183 
 
пікірлерінде  дӛрекісіздік,  бой  жазатын  ықыластардың  басым 
болушылығы сипаттталуы тән.  
3.  Әлеуметік-педагогикалық  факторлар  баланың  жас  шақ 
кезеңіндегі жағымсыз тәжірибенің толығуымен ерте әлеуметтенуінде 
ауытқуына  әкелетін  баланың  дамуындағы  жартылай  жас  және  жеке 
ерекшелітерінің  негізі  отбасы,  қоғам  және  мектеп  тәрбиеленуіндегі 
ақауларында  білінеді;  баланың  мектеппен  байланыс  орнатуының 
үзілуі,    яғни  жасӛспірімдегі  танылу  мотивтердің,  мектеп  дағдылары 
мен  қызықтыратын  мәселелері  қалыптасуына  кері  әсер  туғызады. 
Осындай  балалар  мектепте  нашар  дайындалған,  үй  жұмыстарына 
теріс  әсері  болады,  мектеп  бағаларына  парықсыздығымен  қарайды, 
яғни осының бәрі оның оқу дезадаптациясын айтады. 
4. 
Әлеуметтік-экономикалық 
факторлар 
әлеуметтік 
теңсіздікті  кіретін:  қоғамның  бай  мен  кедей  бӛлінуі,  кӛптеген 
халықтың 
кедейленуі, 
жұмыссыздық, 
ифляция, 
әлеуметтік 
шиеленісушілік. 
5.  Моральды-этикалық  факторлар  бір  жағынан  замандас 
қоғамның  моральды-ӛнегелі  деңгейінің  тӛмендеуі,  құндылықтардың 
бұзылуы,  яғни  бірінші  жағынан  рухани,  ал  екінші  жағынан  – 
девиантық  мінез-құлық  кӛрінуіне  қоғамның  нейтралды  қатынасы. 
Мысалы,  балалар  маскүнемдігіне  мен  жезӛкшелік  мәселесіне  бұл 
баланың 
мектепке, 
мемлекетке, 
отбасына, 
әркетсіздікке, 
қаңғырушылққа,  жас  топтарының  құрылуы,  басқа  адамдараға 
агрессивті  катансы,  арақ  сусындарды  және  есірткіні,  ӛлтіру,  ұрлау, 
тӛқбелесу,  суицидтің  пайда  болуы  –  осының  бәрі  қоғамның  кӛңіл 
бӛлмеушілік қатынасы болып табылады. 
Балалардың құқықтарын қорғау жӛніндегі мамандар қызметінің 
құқықтық  негізін  Қазақстан  Республикасының  Конституциясы, 
Балалардың  құқықтары  туралы  Конвенция,  «Азаматтық  кодекс», 
«Әкімшілік 
құқықбұзушылықтар 
туралы» 
Қазақстан 
Республикасының  Кодексі,  «Қазақстан  Республикасындағы  баланың 
құқықтары  туралы»,  «Неке  және  отбасы  туралы»,  «Тұрғын  үй 
қатынастары  туралы»,  «Мемлекеттік  атаулы  әлеуметтік  кӛмек 
туралы»,  «Балалы отбасыларға берілетін мемлекеттік жәрдемақылар 
туралы»,      «Қазақстан  Республикасында  мүгедектігі  бойынша, 
асыраушысынан айрылу жағдайы бойынша және жасына байланысты 

184 
 
мемлекеттік 
әлеуметтік 
жәрдемақылар 
туралы» 
Қазақстан 
Республикасының заңдары және т.б. құрайды. 
Түйіндей  келе  стресске  тап  болған  балалармен  жүргізілетін 
жұмыстар  барасында  тӛмендегідей  жағдайларға  назар  аудару  мен 
қарастыру ұсынылады: 
1.  Әрбір  жасӛспірім  ӛзінің  қабілеттерін  дамыту,  адамдарға 
шешім    қабылдауға  кӛмектесу,  ӛзіндік  даму,  ӛзіндегі  жаңа  нәрсені 
ашу,  ой-ӛрісін  кеңейту,  айналандағыларға  қуаныш  сыйлау,  ӛзінің 
ӛмірін түрлендіру. 
2.  Ӛзімді  түсіне  аламын,  басқа  адамдарға  қызығушылық  тұлға 
бола    аламын,  ӛзіне  деген  сенімнің  пайда  болуы,  ӛзін  тану,  қарым  – 
қатынасқа  кӛбірек  түсу,  шындықты  айта  білу  қабілеті,  стресстің 
пайда болу  себебін  түсіну. 
3. Жақын досты түсіну, сенімді дос бола алу, ӛзінді түсіну үшін 
досты  да  түсіне білу. Адал дос табу. 
4.  Қарым-қатынас  мәселелерін  шешу,  жалғыздық  деген  ойдан 
құтылу,  ата-аналармен  қарым-қатынасқа  түсуді  үйрену,  қарым-
қатынасқа  түсе  алушылықты  үйрену.  Жалпы  достармен  қарым-
қатынас жасауды бастау. Шындықты  айта  алу,  адамдарды  талдай  
білу. 
5.  Қызықты  шығармашылық  жұмыс,  жаңаға  дағдылану,  ӛзінің  
дұрыс емес  кӛзқарасынан арылу, қалыптастыру, конфликтерге қарсы 
шығу. Кӛп   жаңалықтарға қызығушылық.  
6.  Қыздармен  (ұлдармен)  танысуды    үйрену,    достық  пен 
махаббатты табу. 
7.  Басқа  адамдармен  бірігу,  психикалық  және  физикалық 
денсаулықты  түзету,  қуанышты  сезіну,  демалыс  мәселелері, 
психологиялық демалыс, ӛмірдің   қуанышын сезіну. 
Әрине  бұл  кеңестер  оқушы  үшін  қатты  кӛмегін  тигізеді  деп 
ойламаймыз, себебі әркімнің ой-пікірі әртүрлі болады.  
Қорыта келе, стрестік жағдайға тап болған балаларды әлеуметтік 
оңалту мәселелері әлеуметтік кӛмек кӛрсетудің ерекшеліктерінің бірі 
болып  табылады,  әрі  әлі  де  болса  жан  жақты  қарастыруды  қажет 
ететін  ӛзектілігі  жоғары  болып  қала  бермек.  Әрине,  егер  бұл 
жағдайдағы  балаларға  дер  кезінде  оңалту  мен  қолдау  кӛрсету 
жұмыстары  нақты  бағытта  жүзеге  асырылатын  болса,  ол  шешімін 
табар еді. 

185 
 

жүктеу/скачать 2,99 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: