Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі мардан сапарбаев институты мунашова Жамиля Балқыбекқызы
жүктеу/скачать 0,6 Mb.
|
пед
- Бұл бет үшін навигация:
- Теориялық мәліметтер Жоспар
- Негізгі ұғымдар
| Пайдаланылған әдебиеттер:
Берикханова А.Е.Педагогикалық мамандыққа кіріспе. Кәсіби құзіретті ұстаздарды даярлау негіздері: Оқу құралы. -Алматы: 2009. 240 б. Албытова Н.П., Шалғынбаева Қ.Қ.,Сламбекова Т.С.Жоғары мектеп педагогикасы .Оқу құралы. 2021. Зязюн И. А. Основы педагогического мастерства. –М., 1989. 3. Молдағалиев Б. А. Мектеп мұғалімінің анықтамалығы. –Орал, 2005. Сластенин В. А. Формирование личности учителя советской школы в процессе профессиональной подготовки. М., Просвящение, 1976 Қ. Сейталиев. Педагогиканың жалпы негіздері. – Ақтөбе, 2004. –Б. -188-211. Б. А. Молдағалиев. Мектеп мұғалімінің анықтамалығы. – Орал, 2005. Педагогика: Учебное пособие для студентов-педагогов. А.Сластенин, И. Ф. Исаев и др.- М.: Школа-пресс, 2000 Введение в специальность: Учеб.пособие для студентов пед. Ин-тов/ Л. И. Рувинский, В. А. Кан-Калик, Д. И. Гришин и др.-М.: Просвещение, 1988. Абдуллина О. А. Общепедагогическая подготовка учителя в системе высшего педагогического образования.- М.: Просвящение, 1990.- 141с. Багаева И. Д. Учителю о профессионализме педагогической деятельности и путях его формирования.- Гомель, 1989.- 90с. Тақырып №4. ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ШЕБЕРЛІКТІҢ БАСТЫ ШАРТЫ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ЭРУДИЦИЯ МЕН ҚҰЗЫРЕТТІЛІКТеориялық мәліметтер Жоспар: 1. Жалпы мәдениет – педагогтың кәсібилігінің шарты. 2.Педагогикалық эрудиция мен құзіреттілік,құндылық бағдарлар – педагогикалық мәдениеттің компоненттері. 3. Шығармашылық – оқушылардың дербестігін дамыту негізі. Негізгі ұғымдар: мәдениет, педагогикалық мәдениет, педагогикалық эрудиция, құзыреттілік, шығармашылық 1. Жалпы мәдениет – педагогтың кәсібилігінің шарты Педагогтың кәсібилігінің бір шарты – мәдениет болса, «мәдениет» ұғымының мәніне тоқталайық. «Мәдениет» термині латын тілінің «cultura» сөзінен аударғанда жерді өңдеу дегенді білдіреді. Кейін бұл ұғым кең мағынада қолданыла бастады. Мәдениет – адам әрекетінің, саналы қызметінің көрінісі. Мәдениет адамсыз жаралмайды. Белгілі американ психолог-гуманисі А. Маслоу «мәдениет біздің психологиялық және биологиялық табиғатымызға өте жақын, сондықтан оқытудың негізі ретінде қарау керек» дейді. Мәдениет – адамның іс-әрекетін ұйымдастыру түрлері және әдістерімен, сондай-ақ олар жасаған материалдық, рухани құндылықтармен сипатталатын қоғам дамуының, шығармашыл күштердің және адам қабілеттерінің тарихи анықталған деңгейі. Ол іс-әрекет (білім, білік, дағды, интеллект деңгейі, көзқарас, адамгершілік, эстетикалық дамуы, қарым-қатынас жасаудың тәсілдері мен түрлері) кезінде жүзеге асырылатын адам күші мен қабілеттерінен тұрады. Мәдениетті адамның тыныс тіршілігі оның әрекетін ұйымдастыру тәсілінен, материалдық және рухани байлықты жасауынан көрінетін қоғам мен адамның белгілі тарихи даму дәрежесі іспетті, яғни оқу-білім, ғылым, өнер салаларындағы қол жеткізген жетістіктері. Рухани байлықтың көзі - мәдениетте. Адам өзінің даму барысында қоғамдағы мүмкіншілігін, рухани дамуын мәдениеті арқылы көрсетеді. Ол қоғамның дамуының түрлі мазмұнына сәйкес. Олай болса, мәдениет өзгермейтін, өзгеріске ұшырамайтын нәрсе деп қарауға болмайды. Кең мағынада мәдениет дегеніміз қоғамның, шығармашылық күштердің және адам қабілеттерінің дамуының тарихи белгілі бір деңгейі, ол адам өмірінің және іс-әрекетін ұйымдастыру формасы мен типі түрінде, материалдық және рухани құндылықтар түрінде көрініс табады. Тар мағынада мәдениет дегеніміз бұл адамның рухани өмірінің бір саласы, ол кәсіби және басқа іс-әрекетті жүзеге асыру тәсілі. Мәдениеттің мәні өмірлік іс-әрекеттерді жүзеге асыру тәсілдерімен анықталады. Соның ішінде педагогикалық мәдениет ұғымын қалай түсінуге болады? Педагогикалық мәдениет – жалпы адамзаттық мәдениеттің бір бөлігі, онда білім беру мен тәрбиелеудің рухани және материалдық құндылықтары кең тұрғыда көрініс табады, ол тұлғаны әлеуметтендіру, ұрпақтар ауысуы тарихи процесіне қызмет көрсету үшін қажетті шығармашылық педагогикалық іс-әрекет тәсілдері болып табылады. Педагогикалық мәдениет педагогикалық теорияларды және практиканы, қазіргі заманғы педагогикалық технологияларды, педагогикалық іс-әрекеттегі тұлғаның шығармашылық өзін-өзі реттеу тәсілдерін меңгеру тәсілдері ретінде қарастырылады. Мұғалімнің мәдениеті – білім ошақтарында ғана емес, күнделікті жүріс-тұрысынан, өзін қай ортада болсын ұстай білуден, өзгелер қызығатын жан дүниесі бай, кең, көпшіл, білімді, адамгершілігі мол, жан-жақты жарасымды болғанда ғана нағыз ұстаз екенін дәлелдейді. Педагогикалық ғылым мәдениетті негіз ретінде алып қарастырады, себебі, арнайы зерттеулер мамандардың жоғары дәрежедегі іс-әрекетін біріншіден, оның мәдениеттілігіне байланысты деп санайды. Педагогтың жеке дара мәдениеті – тұлға әлемі. Мұғалім мәдениеті өзін-өзі жетілдіру үшін педагогикалық еңбектің мақсатын және оларға жету тәсілдерін еркін таңдауға мүмкіндік беретін кәсіби іс-әрекет пен өзіндік сана-сезім негізінде қаланады. «Педагогикалық мәдениет» ұғымының құрылымын зерттей келе, құрамдас бөліктері көбейген сайын біз осы ұғымға тән нақты маңыздылықты ашып көрсете аламыз. «Педагогикалық мәдениет» ұғымының тағы бір ұлттық кұрылымын педагогикалық тәжірибе барысында М. В. Прохоров ұсынған. Педагогикалық мәдениет - өзіндік мазмұны бойынша кең таралған және арнайы категория. Педагогикалық мәдениеттің тасымалдаушысы жеке әрекеттің мотиві ретінде рөл атқаратын белгілі бір тұлға. Отандық педагогикада педагогикалық мәдениеттің мысалдары шексіз көп. Оны педагогика тарихынан, көркем сурет шығармаларынан көптеп кездестіруге болады. Педагогтар педагогикалық мәдениетті этикамен де, эстетикамен де, педагогикалық шеберлікпен де теңестірмейді. Олар бұл ұғымды әр алуан қасиеттердің бірігуі ретінде қарастырады. Олар мына қасиеттерді маңызды деп санайды: адамға деген махаббат, оқушыларға әрекет ете білу дағдысы (ой шақыру, ойын толғандыру, сезімін ояту, қажетті бағытта бұра білу) және т.б. Педагогикалық мәдениеттің компоненттері: педагогикалық бағыт, қызығушылық, қажеттілік, жан-жақты даму деңгейі (адамгершілік, ақыл-ой,эстетикалық), педагогикалық шеберлік, үнемі жетілуге бағыт ұстау,қарым -қатынас мәдениеті, тәртібі, педагогикалық әдебі, мұғалімнің дербестігі, жалпыжәне педагогикалық эрудициясы және құзырлылығы, мейірімділігі, қызметке берілуі. Осы жетекші компоненттер педагогтың кәсіби шеберлігінің негізі болып табылады. Педагогикалық мәдениет негізінде терең психологиялыкпедагогикалык танымдар, әр бағыттағы білімділік, үнемі педагогикалық ойды жетілдіру, өзіне емес жұмыс нәтижесіне іштей қанағаттанушылық, өзіндік сыншылдық, жүйелі кәсіптік әрекетке ұмтылыс (оқытуға, тәрбиелеуге, дамытуға), мәжбүрлеусіз оқу-тәрбие ісіне толық берілу жатады да, ал ішкі қажеттіліктерге назар аударсақ, өзіндік еркіндік; рухани байлық, ұнамды тазалық, педагогикалық этика, шығармашылық, жаңашылдык, іздемпаздық жатады. Сондықтан, педагогикалык мәдениет формальды - мазмұнды жоспарында - педагогикалық дәлелдер мен шеберліктің, педагогикалық этика мен кәсіптік-педагогикалық қасиеттердің, оқу-тәрбие жұмысы мен мұғалімнің өз-өзіне және жұмысына деген қатынасы стимулының синтезі. Оның маңызды жақтары: әлемдік көзқарас, ұнамдылық, кәсіптік, интеллектуалды, эмоционалды-еркін, эстетикалық және физикалык. Педагогикалық мәдениет мазмұны өзіндік жоспарға ие: білімді тарату, оқыту, мәжбүрлеу т.б. Педагог жұмысы – кәсіп емес, оны таңдаған адамның өмірлік бейнесі, ал өзге адамдар көзқарасында ол әлеуметтік жетілудің рухани бейнесін елестетеді. Оны оқушы әлемге деген көзқарасына, әрекет ету стиліне, өміріне, әрбір құбылысқа қатынасына қарай қабылдайды. Талантты мұғалімнің оқушысы өзіне ұқсайды. Ойшыл көзқарастары, еңбекке деген катынасы, ғылыми білімдарлығы, тіл табысу әдісі және т.б. Жоғары дәрежелі педагог бос сөзбен сөйлемеуге, тереңірек тілдесуге тырысады және сонымен қатар алдыңғы қатарлы ойларды тарату жолымен оқушылар арқылы оның қолдану аясын кеңейтеді. Е. В. Бондаревская, С. В. Кульнеевич бойынша, мұғалімнің жалпы базалық мәдениеттінің мазмұнына жатады: ақыл-ой және дене еңбегі мәдениеті; өзін-өзі тәрбиелеу, өзіндік білім алу; өзін-өзі ұйымдастыру мәдениеті; тұрмыс мәдениеті; қарым-қатынас және демалыс мәдениеті. Педагогтың ақыл-ой мәдениеті– педагогтің іс-әрекеті кезіндегі өзіндік ойлауы мен шығармашылық ойы және икемділігінің деңгейі; түрлі педагогикалық жағдаяттардағы педагогикалық, сол сияқты жаңа, күтпеген және даулы мәселелерді шешудің жолдарын талдау мен құралдарын таңдаудағы педагогтың ойлау процесінің тиімділігін туындататаын және қамтамасыз ететеін сапалар жиынтығы. Өздігінен білім алу мәдениеті- өздігінен ілім алудың барлық құрылымдарының дамуы мен жетілуінің жоғары деңгейі. Өздігінен білім алу қажеттілігі дамыған тұлғаға тән қасиет, оның рухани өмірінің қажет элементі болып табылады. Тұлғаның танымдық қажеттілігінің қанағаттандырылуының жоғары формасы болып санала отырып, өзіндік білім алу адамның елеулі ерік күшінің көрінуіне, жоғары деңгейдегі саналығы мен ұйымшылдығына, өздігімен жетілу үшін іштей жауапкершілік қабылдау даярлығына байланысты. Педагогикалық қарым-қатынас мәдениеті – педагог пен оқушының арасындағы адмагершілікті саналы қарым-қатынасы, оның мазмұнында сөз мәдениеті, сыртқы өзіндік безендіру мәдениеті мен педагогикалық мақсатты өзара қатынас мәдениеті бар. Қарым-қатынас пен мәдениеттің ажырамас тұтастығын көрсететін негізгі жол - тұлғаны дамыту, тәрбиелеу, қалыптастыруда оның қоршаған дүниені қабылдауы, меңгеруі және табиғи, әрекеттік, әлеуметтік қатынасы. Теориялық зерттеулер бұл тұрғыда әртүрлі бағыттар ұсынады, яғни тұлғаны дамытуда мәдени дамуды қарым-қатынас реттейді, оларды басқаратын және жіктейтін механизмдерін, заңдылықтарын анықтайды. Қарым-қатынас мәдениеті ұғымының теориясы және оны жанжақты талдаудың қажеттілігін көрсетеді. Ғылыми әдебиеттерде терминнің мағынасы зерттеушілердің теориялық позициясына және ұғымның тереңдігіне тәуелді. Ғылыми теориялық бағытта, қарым-қатынас мәдениеті – рухани және қатынастық материалдық құндылықтар байлығы, адамзат санасы, тұрмысы, өткені мен бүгіні. Мәдениеттің өзі материя қозғалысының әлеуметтік формасы, «әлеуметтік ортаның қажетті шарты», тұлғаның өмір сүру әдісі, әрекетінің сапалық сипаты. Ғылымда «қарым-қатынас мәдениеті» ұғымы бір жағынан дәлелдеуді қажет етпейтін қисынды ұғым болса, екіншіден көпмағыналы тіл мәдениеті, этикеті, мінез-құлқы тұрмысы, салты т.б. болып жіктеледі. Алайда қарым-қатынас мәдениеті, қарым-қатынас және мәдениет ұғымы синтезінде төмендегідей логикалық анықтамаға сүйенеді: «қарым-қатынас мәдениеті - адамзаттың мәндік сапаларын жақындастыруға бағытталған адамгершілік, саналылық әрекеттер». Зерттеуде О. Араковская берген бұл тұжырым қарым-қатынас мәдениеті ұғымын білім беруде қажетті педагогикалық мазмұнмен толықтыруға бетбұрыс жасайды. Қарым-қатынас мәдениеті адамзат үшін әртүрлі деңгейде, әртүрлі кезеңде қалыптастыруды қажет ететін құбылыс. Болашақ кәсіпті игеру жолында да оның өзіндік ерекшеліктері, өлшемдері, бағыттары бар. Осыған орай, қарым-қатынас мәдениеті ұғымын жалпы құндылықтардан ажырата қарастыру үшін кәсіби қарым-қатынас мәдениеті ұғымын қолдануға болады. Қазіргі қоғам сұраныстары рухани және материалдық сфералар аясында қарым-қатынас проблемасын өте маңызды етіп көрсетеді. Қарым-қатынас адамның өмірлік іс-әрекетінің, әсіресе білім, ғылым, өнер салаларында бөлінбейтін бөлшегі болып табылады. Оның дәлелі ретінде білім мен мәдениеттің терең байланысын айтуға болады. Болашақ педагогтардың кәсіби мәдениетін дамыту қазіргі уақытта психологиялық-педагогикалық зерттеу мәселесіне айналуда. Көптеген ғалымдардың көзқарасы бойынша, болашақ маман даярлауда студенттерге педагогикалық әдеп, іскерлік, дағдыны қалыптастырудағы басты компоненттерінің бірі – педагогикалық мәдениет шарттарын айқындау болып табылады. Педагогикалық кәсіби мәдениет – мұғалімнің әлеуметтік тәжірибені меңгеруі, игерген білім, білікті тәжірибеде қолдана білуі және өзін-өзі, қоршаған ортаны жаңарту қабілетімен қатар басқа адамдармен ізгілік тұрғысында қарым-қатынас жасай білу қабілетімен сипатталады. Педагогтың кәсіби мәдениеті ол тұлғаның мәндік сипаттамасы ретінде жүйелі білім беру түрінде көрінеді. Кәсіби мәдениетті жоғары деңгейде меңгерген мұғалімнің шешуге тиісті міндеттері: Жаңаша ойлауға, таным және өзіндік ұйымдастыру әдістеріне оқыту; Оқушыны құбылысқа тұтастай және қозғалыс кезінде қарауға үйрету; Оқушыны өзін-өзі ұйымдастыруға үйретіп, өз бетінше өмір сүрудің нақты жолын көрсету; Педагогикалық кәсіби мәдениетті жоғары деңгейде меңгерген мұғалім: ғылыми теория, гносеология, әдістеме негіздерін білу тиіс; мамандықты және пәнін жақсы білуі керек; мұғалімнің өзінің сенетіндегін көрсететін және шығармашылық таным процесін дамытатын энергияның болуы қажет. Педагогикалық кәсіби мәдениетті жоғары деңгейде меңгерген мұғалімге тән мінез-құлық: балаларды сүйе білу – ізгіліктік қағида мұғалімнің адами маңызды сапасы; баланы, адамды құрметтеу - әр адамның бойынан тұлғаны көре білу қасиеті; балаға, адамға сену – оқу процесіндегі жетістік кепілі, ізгіліктілік пен өзіне өзі сенім; баланы, адамды білу – тұлғаның жан дүниесін білмейінше тәрбие жүйесіз жүргізіледі; гуманист болу – адамды тани білу; баланы, адамды түсіну – оның орнына өзіңді қоя біліп, қоршаған дүниені соның көзімен көре білу қабілеті; Педагогикалық мәдениеттің тұлғалық компоненті педагогикалық іс-әрекетті орындаудағы педагогтың өзінің қажеттіліктерін, қабілеттерін, қызығушылықтарын іске асыру барысында көрінеді. Өзін-өзі іске асыру процесі өзін-өзі танудан, өзін-өзі бағалаудан құралады, олар мұғалім тұлғасының кәсіби- адамгершілік, интеллектуалдық потенциалын ашады. Көптеген зерттеушілердің ойынша, 3. Фрейдтің тұлға құрылымының элементтері құндылықтың негізі. Г. Г. Дилигенский бойынша, супер-эго әлеуметтік нормалар мен құндылықтарды, эго жеке-дара құндылықтарды қамтиды. Эгоқұндылықтары, құндылықтардың жалпы қабылданған жүйесін құрайды. Бұл жұмысты одан әрі қарай А. Адлер, К. Хорни, Э. Фромм жалғастырды. Э. Фромм адамға өмір мәні жайындағы сұрақтарға жауап беру қажеттілігі, өз нормалары мен құндылықтарын анықтай алу тән деп әділ атап көрсетті. Оның З. Фрейд теориясынан басты ерекшелігі -мінез негізін құштарлықтан емес, адамның өмірге деген қатынасының арнайы нысандарынан көре алғандығы. Ол адам сырқы дүниемен ассимиляция (азық табу және қоректену) және әлеуметтену (басқа адамдармен қатынас орната алу) процестері арқылы байланыста болады деді. Бұл процестің ерекшелігі әлеуметтік мінездің белгілі бір түрін қалыптастыруында. А. Адлер тұжырымдамасында ең үлкен орынды қоғамдастық сезімі, әлеуметтік қатынасқа түсуге талпыныс, адам белсенділігінің бастауы ретінде әлеуметтік қызығушылықты алады. Әлеуметтік қызығушылық идентификация процесінде қалыптасады. А. Хеллдің айтуынша, бұл теориядағы әлеуметтік қызығушылыққа маңызды критерий ретінде назар аударылуы психотерапияда құндылықтық бағдарлар тұжырымдамасының пайда болуына үлкен әсерін тигізді. Сонымен қоса, құндылықтық бағдарлар гуманистік және экзистенциалдық психологияда қамтылған. К. Роджерс теориясындағы ең негізгі түсінік өзінділік. Оның ойынша, ішкі және сыртқы құндылықтар ағзаны нығайтуға және сақтауға әсер ететін физиологиялық құрал арқылы қабылданады, қалыптасады. Осы негізде әлеуметтік құндылықтар сіңіріледі. Ол құндылықтық түсініктер негізінде туатын күйзелістерді саналау қажеттігін атап өткен. А. Маслоу дені сау адамдар дұрыс тандау жасайды дейді. Оның айтуынша, құндылықтар және тандау құндылықтары бар. Ал, осыны дұрыс тандау өзіндік өзектенуге апарады. Адамдардың жоғары құндылықтарды тандауы құдайдан емес, оның табиғатымен тығыз байланысты. Адамның ерікті тандауы болған кезде ол инстинктивті түрде жалғандық, жақсылық, жамандықты емес, ақиқатты тандайды, А. Маслоу құндылықтардың ішкі табиғи биологиялық ерекшеліктерін айта келе, адамның кез-келген инстинктивті бейімділіктері өркениет күшінен әлсіз дейді. Ол осы жерде өзіндік өзектенуді адамның ішкі құндылықтарын ояту кезіндегі психологтың рөлін көреді. С. Л. Рубинштейн, А. Н. Леонтьев, Б. Г. Ананьев, Д. Н. Узнадзе, Л. И. Божович және т.б. ғалымдар жұмыстарында бағыттылық адамның психикалық қатпарларын анықтайтын тұлға қасиеті. Б. Ф. Ломов тұлғаның ең негізгі сипаттамасы бағыттылық болып табылады деді. Ол бағыттылықты тұлғаның қоғамнан алатын немесе оған беретін қатынасы бола алатындығымен сипаттайды. Бұл жерде әңгіме материалдық және рухани құндылықтар жайында. Бағыттылықты тұлғаның негізгі сипаттамасы дей отырып, материалдық және рухани құндылықтардың көрсетілгендігін отандық ғылымдағы зор жетістік деуімізге болады. Мұның мәні, тұлғаның кемелденгендік деңгейі, материалдық не рухани құндылықтармен анықталатындығымен байланысты. Осы арқылы тұлғаның жалпы парасаттылық деңгейі де айқындалады. Сонымен бағыттылық субьективті құнды қатынастар арқылы көрінеді. Құндылықты бағыттылықтың обьектісі ретінде қарастыра келе, В. П. Тугаринов құндылықтық бағдарлар түсінігін қолданады, ол адамның белгілі бір құндылыққа деген бағытымен анықталады. Білім мен ақпарат үстемдік құрған қоғамда білім беру жүйесі инновациялық экономиканың негізгі бөлігі болып табылады. Қатаң талаптары қалыптасып келе жатқан инновациялық экономика қай салада болса да, бүгінгі маманның құзыреттілігін, яғни өз саласы бойынша ой-пікірінің қалыптасуын, кәсібилігін, өмірдің өзгермелі жағдайына бейімділігін, оған сай өз білімін пайдалану ғана емес, оны қажеттікке қарай толықтырып отыруды талап етеді. Қазіргі таңда қалыптасып қалған білім, білік, дағдыға негізделген білім берудің нәтижелері мен жаңа әлеуметтік экономикалық қоғам қажеттіктері деңгейі арасындағы қайшылықтар айқын байқалуда. Өйткені, заман талабы педагог мамандардың құзыреттілік сапаларын қоғамның жаңа құрылымына сәйкес белгілеп отыр. Мысалы, Болон процесі оқытудағы білім, білік, дағдыға қоса құзыреттілік сапаларының қарастырылуын жаңа парадигма туғызып отырған қажеттілік деп бағалайды. Білім – қоғамды әлеуметтік, мәдени үрдіспен қамтамасыз ететін жоғары құндылық. Осы жоғары құндылық сапасын көтерудің басты шарты – педагогтардың кәсіби құзыреттілігін дамыту болып табылады. Олай болса, білімге негізделген қоғам құрылысының негізгі басымдықтарын есепке ала отырып, педагог мамандардан аса жоғары кәсіби құзыреттілік талап етіледі. Еуропалық білім кеңістігінде қоғамға қажеттік, мобильдік, өзара сенім білдірудің ең басты шарты алынып, сапа көрсеткіштері ретінде құзыреттіліктер қарастырылуда. жүктеу/скачать 0,6 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|