Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі «Өрлеу» біліктілікті арттыру ұлттық орталығы» АҚ

106 

 

Вместе  с  тем,  педагогическое    общение  педагогов  и  психологов  имеет 

личностный  характер,  оно  выступает  как  индивидуальная  форма  в  системе 

общественных  отношений,  обладает  определенным  своеобразием.  Поэтому 

общение    педагогов  и  психологов  неизбежно  отражает  его  приобретенный 

(стихийно)  опыт  общения  в  конкретном  социуме,    нравственные  ценности  и 

представления того народа, представителем которого  он является, его убеждения, 

установки, 

направленность, 

обусловленные 

собственной 

социализацией.  

Народные    традиции,  обычаи,  творчество  и  духовные  ценности  не  только 

накладывают  свой  отпечаток    на    становление  и  развитие  личности  педагогов  и 

психологов,  но  и  наполняют  специфическим  содержанием  его  коммуникативное 

ядро.  Итоги  исследования  показали,  что  основой    педагогического  общения 

педагогов  и  психологов    национальных  казахских  школ  являются  нравственные 

ценности,  общечеловеческие  качества,  которые    в  какой-то  степени  

компенсируют недостаточный  уровень  профессионально значимых компонентов 

педагога. Ориентир  на нравственные качества  педагогов и психологов, является 

результатом  условий  их  социализации:  воспитание  личности  опирается  на 

нравственно-этические нормы традиционной казахской среды.   

При  этом  оптимальное  педагогическое  общение  возможно  при 

целенаправленном    формировании  и  развитии  педагогических    знаний,  умений, 

профессионально значимых качеств педагогов и психологов 

[2]

.  

Подготовка  педагогическому  общению  педагогов  и  психологов  особо 

актуальна    в  настоящее  время:  опыт  и  традиционное    общение  педагогов  и 

психологов не дает возможности  учитывать современные  условия  социализации 

казахского  школьника,  так  как  в  казахской  среде    велик  авторитет  и  статус  

воспитателя, учителя, старшего, сильны их позиции по отношению к воспитуемым 

и младшим. Тогда общение в системе «учитель-ученик»  может строиться лишь по 

принципу  монолога  старшего,  предполагает  послушание    и  исполнительность, 

которые  подавляют  творческую  активность  школьника,  формируют  в  нем 

толерантность  к  авторитарному  или  либерально-попустительскому    стилю 

педагога,  адаптируют  его  к  своей  неравной    позиции.  Такие  противоречия  не 

только  негативно  влияют  на  развитие  личности  ученика,  но  и  на  креативность  в 

общении педагогов и психологов.  

Следовательно,  необходим  постоянный  учет  существующих  национальных  

условий  их  специфики,  умелое  возрождение,    изучение  и  применение  

традиционной культуры общения.  

Диалектическое  единство    общего  и    особенного  в  содержании  

педагогического общения педагогов и психологов предопределяет  принципиально 

важное  для  теории    и  практики    требование:  подготовка  педагогов  и  психологов  

педагогическому  общению,  имея  общие  методологические,  теоретические  и 

методические  основы, должны иметь и специфические  черты. Другими  словами, 

в  выборе  средств,  методов,  путей  подготовки    педагогическому  общению 

необходимо  учитывать особенности личности педагогов и психологов и общения 

в конкретной социоэтнической среде.   

Формирование и развитие знаний, личностных качеств и умений педагогов и 

психологов  необходимых    для  их  общения  с  учащимися  и  окружающими,  будет 

107 

 

эффективно,  если  применять    специально  разработанную  систему    тренинга 

личностного роста. 

Тренинг  личностного  роста,  как  система    упражнений,  которая 

положительно  меняет    позиции  студентов,  педагогов  и  психологов  в  овладении 

основами  педагогического  общения,    решает  задачи    приобретения  знаний, 

формирования  и  развития    умений  и  навыков  общения,  а  также  коррекции  и 

формирования  установок,  необходимых  для  диалогического    общения  в 

педагогической деятельности.  

Эксперимент  доказал  существование  зависимости  между  эффективным  

применением  тренинга    и  его  организационно-методическим  подходом,  

учитывающим  особенности  личности    педагогов  и  психологов,  их  общения, 

обусловленного  этническими факторами. 

Такие  нормы  и    ценности  казахского  народа,  как:  -  обычай  почитания 

старших, в соответствии  с возрастом, полом, социальным статусом: 

-  культ  родителей  и  родственных  отношений;  полоролевой    стандарт 

взаимодействия, взаимоотношения: отношение к ребенку как  к ценности; 

- восприятие и принятие  учителя как референтного лица: 

-значимость  доброжелательности,    великодушия,  чувства    долга,  чувства 

стыда  создают  определенную  модель  поведения,  позицию  учителя  и  ученика  в 

общении. 

Нравственно-этнические  качества  личности  педагогов  и  психологов 

принимаются  как  ценностная  ориентация    в  общении.  По  мнению  большинства 

респондентов,  доброжелательность,  внимательность,  вежливость,  выражение 

уважения  определяют  успешность  взаимодействия,  взаимоотношения  будущих 

педагогов  и  психологов  с  учащимися.  Этому  способствуют  традиции  и  обычаи 

казахского народа.  

Авторитарному, либерально-попустительскому стилям общения, некоторым  

трудностям  в  системе  «учитель-ученик»  способствуют  ошибочное  представление 

педагогов  и  психологов  своей  социальной  роли,  позиции;  его  приверженность  к 

традициям,  установкам,  стереотипам  нормам  общения,  которые  носят 

отрицательный  характер  в  воспитании

, 

  открытое  или  скрытое  принуждение; 

недостаточная ориентация системы профессиональной подготовки. 

Возраст  и  стаж  работы  не  всегда  обеспечивают  диалог  педагогов  и 

психологов с учащимися, так как многие нежелательные черты характера у людей с 

неадекватной  самооценкой  с  годами  лишь  укрепляются.  Некоторые  педагоги  и 

психологи  подменяют  сотрудничество  авторитарностью.  Этому  в  большинстве 

случаев  способствуют  высокий  статус  педагогов  и  психологов  среди  школьников, 

родителей,  авторитет  старшего  в  казахской  среде.  Методы  целенаправленного  и 

свободного  общения  педагогов  и  психологов  обращение,  убеждение,  уважение, 

осуждение, понимание, доверие, требование, сочувствие, критика выражают цен-

ности обычаи и традиции народного воспитания. 

В  работе  сформулированы  выявленные  в  ходе  исследования  условия 

применения  тренинга  личностного  роста.  Нами  анализировались  условия 

использования  различных  методов  тренинга  в  студенческих  группах,  содержание и 

структура  системы  интенсивного  обучения.  При  характеристике  каждого  из 

элементов 

тренинга, 

мы 

стремились 

показать, 

как 

они 

могут 

108 

 

быть 

более 

эффективно 

использованы 

в 

казахских 

группах, 

какие 

могут быть негативные последствия от методов, если не учитываются особенности 

контингента обучаемых.  

Анализ  группового  процесса,  записей  дневников,  самоотчетов,  позволил 

выделить  условия,  учет  которых  дает  возможность  проектировать  эффективное 

содержание и методику тренинга личностного роста: 1) при планировании каждого 

цикла  занятий  важно  не допускать сложных игр, упражнений или иной процедуры, 

вне  возможностей  обучаемых,  которые  могут  быть  причиной  физической, 

эмоциональной напряженности; 2) при проведении игровых методов,  упражнений 

требуется  строгий  учет  этикета  общения  народа,  который  накладывает  некоторые 

ограничения  на  формы  обращения,  поведения,  поступки,  телесные  контакты, 

непосредственность движений, мимики, пантомимики, жеста. 

Психолого-педагогические 

условия, 

способствующие 

эффективному 

применению  тренинга  личностного  роста:  ориентация  содержания,  задач,  методов 

тренинга на перспективную модель коммуникативного ядра педагогов-психологов; 

включение вопросов в сценарий тренинга, касающихся проблемы взаимоотношений 

педагогов-психологов и ученика казахской школы, их позиции в процессе общения; 

поэтапность  подготовки  педагогов-психологов  педагогическому  общению  при 

помощи тренинга; строгий учет национальной психологии при применении 

 

тренинга 

личностного  роста,  показателей  и  уровней  сформированной    знаний,  умений, 

личностных качеств педагогов-психологов, значимых в общении.    

Различные  компоненты  (методы)  тренинга  личностного  роста  должны  быть 

направлены  на  познание  позиции  других,  самопознание  своих  возможностей, 

адекватную самооценку и к принятию, восприятию партнера по общению в любых 

коммуникативных  ситуациях.  Тренинг  личностного  роста  также  предусматривает 

знакомство со своеобразной культурой общения казахского народа, осмысление его 

ценностей,  овладение  ими.  Показано,  что  овладение  умениями  использовать  в 

общении  национальные  формы  обращения,  традиционные  стандарты,  элементы 

этикета общения значительно повышают эффективность тренинговых занятий.  

Последовательно  проводимый  анализ,  самоанализ  в  процессе  обучения  в 

группах  тренинга  позволяют  своевременно  управлять  групповым  процессом, 

совершенствовать систему обучения. 

Изложенные в настоящем исследовании выводы и предложения не претендуют 

на  окончательное  и  исчерпывающее  решение  всей  проблемы  применения  тренинга 

личностного  роста.  Дальнейшей  разработки  требуют  вопросы  применения 

различных  психологических  тренингов  для  формирования  отдельных  структурных 

компонентов  общения  педагогов-психологов,  его  мастерства  и  для  повышения 

профессионализма.  Накопленный  теоретический  и  практический  материал  требует 

дальнейшего  изучения  и  развития  психологических  технологий.  Вместе  с  тем 

имеются  достаточные  основания  полагать,  что  применение  тренинга  личностного 

роста  при  соблюдении  выявленных  условий  существенно  улучшит  процесс 

повышения компетентности в педагогическом общении. 

 

Литература 

 

1.

 

Батраков  С.Н.  Основы  профессионально-педагогического  общения.- 

109 

 

Ярославль, 1986.  

2.

 

Березовин  Н.А.  Психолого-педагогические  основы  взаимоотношений 

учителя и учащихся. – Минск 1980. 

3.

 

Тренинг  личностного  роста  в  системе    подготовки  педагогов  и 

психологов. 

 

 

Аубакирова  Жанат  Канашовна,    пс.ғ.к.,  каф.  меңгерушісі,  С.Аманжолов  

атындағы Шығыс Қазақстан Мемлекеттік Университеті  

 

ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ҚАРЫМ- ҚАТЫНАС – СУБЪЕКТІЛІК  ДАМУ 

СИПАТТАМАСЫ 

 

1970-ші  жылдардың  аяғынан  бастап  педагогикалық  қарым-қатынасты  жан-

жақты қарастыратын зерттеулер пайда бола бастады. 

Қарым-қатынас  мәселесін  Б.Д.  Парыгин,  И.С.  Кон,  А.А.  Леонтьев,  Б.Ф. 

Прошнев, Г.М. Андреева, В.С. Мухина, Я.Л. Коломинский, М.Н. Щелованов, Н.М. 

Аксарина, М.С. Каган, Г.А. Балл, В.Н. Брановицски, А.М. Довгиалло, Б.Ф. Ломов, 

М.И.  Лисина,  К.  Обуховский,  К.А.  Абульханова-Славская,  Х.Т.  Шерьязданова, 

А.Р. Ерментаева, С. Елеусізова  т.б. ғалымдар  қарастырған. 

Қазіргі кезде қатынас мәселесін философия, психология, әлеуметтану, этика, 

психолингвистика  -  осы  сияқты,  әр  саладағы  ғылымдар  әр  жақты  зерттейді. 

Л.П.Буева, М.С.Каган  және т.б. қарым-қатынасқа философиялық түрғыдан талдау 

жасайды  және  әрқайсысы  ғылыми  позицияларына  сәйкес,  қарым-қатынас  пен  іс-

әрекеттің ерекшеліктеріне, өзара байланысына орай әр бағытта қарастырады. 

Қарым  -  қатынастың  топтық  жағдайдағы  әлеуметтік  психологиялық 

эффектілерін,  механизмдерін  талдау  мақсатымен  В.С.  Агеев  теориялық  және 

эмпирикалық зерттеу жүргізген. Алайда қарым - қатынастың этникалық жақтарын 

зерттеу теория мен тәжірибеде әлі де болса жеткіліксіз деңгейде.

  

Педагог - ғалымдардың қарым-қатынасты зерттеулерінде өзіндік бағыт бар. 

Мұнда  оқушының  психикалық    дамуы,  жетілуі,  нақты  бір  білім,  дағды  және 

біліктілікті игеруі қарым-қатынас арқылы іс-әрекет барысында жүзеге асатындығы 

аксиома  ретінде    саналады.  Осы  мәселеге  кезінде  А.В.  Луначарский, 

Н.К.Кpyпская, С.Т.Шацкий, А.С. Макаренко және т. б. аса көп назар аударған. 

А.В.Луначарский  тәрбиенің  терең  жолдастық  қатынасқа  негізделуін 

оқушының тәрбиесіндегі басты принцип болу керек деп көрсеткен. 

Оқу  -  тәрбие  жұмысының  нәтижелі  болуын  қамтамасыз  ететін 

педагогикалық  техниканың  құрамдас  компонентіне  Н.К.Крупская    қарым  - 

қатынасты жатқызған.  

С.Т.  Шацкий  педагогтар,  яғни  ересектер  мен  оқушылар  арасындағы  өзара 

әрекеттестік  жасау  ситуацияларын  терең    талдап,  педагогикалық    әсер    етудегі 

әдістемелер    мен  шеберлікті,  оқушылар  ұжымын  ұйымдастыру  тәсілдерін 

қарастырғанды. 

Р.С.  Немов  зерттеуінде  қарым-қатынасты  адам  психикасының  қалыптасуы, 

дамуы  және    мәдени,  саналы  әрекеті  деп  тұжырымдайды.  Адам  психологиялық 

дамыған  адамдармен  қарым-қатынас  арқылы,  үйрену  мүмкіндігіне  сәйкес,  өзінің 

110 

 

жоғары танымдық қабілетін және сапасын меңгереді. Адам дамыған тұлғалармен 

белсенді қарым-қатынас арқылы өзі де тұлға ретінде дамыйды.  

А.А.  Леонтьев  бойынша,  біздің  ғылым  үшін    адам  қоғамы    қарым  – 

қатынассыз  мәнсіз,  өйткені,  қарым-қатынас  индивидтің  тұрақталу  тәсілі  және  

олардың даму құралды болып табылады.  

Соңғы  кездерде  қарым-қатынаспен  адамның  ішкі  әлемінің  психикасының 

тығыз байланысы тереңірек анықталуда.  

И.М. Сеченев 100 жыл бұрын атағандай, жалпы өмір сүруді реттейтін және 

оның  негізін құрайтын көңіл-күй жиынтығы қарым-қатынастан туындайды.  

Б.Ф. Ломовтың пікірінше,  қазіргі кезде қарым-қатынас және психика іштей 

баланыста: қарым-қатынас барысында субъектінің екінші субъектіге «ішкі әлемін» 

көрсету жүзеге асады.   

Қарым-қатынастың  тұлғалық  формаларын  зерттей  келе  М.И.  Бобнева 

мынадай  пікірге  келді:  «Тұлғаның  ішкі  әлемі  әртүрлі  қарым-қатынас  түрлеріне 

байланысты қалыптасады» және адамның ішкі әлемі тұлғалық қарым-қатынастың 

интериоализациаланған формасы.   

В.Н.  Мясищев  басқа  адамдар  мен  қарым  –  қатынас  және  іс-әрекет 

процесінде дамитын тұлғаны күрделі қатынастар жүйесі ретінде көрсетті. 

Тұлға  қоғамдық  қатынастар  жүйесінде  қалыптасады.  Қарым-қатынас 

қоғамдық қатынастардың  жүзеге асыру тәсілі ретінде көрінеді  

Сонымен,  біз  қарым-қатынастың  не  екендігін  қарастырдық.  Енді 

қарастырылғандарға  қысқаша  қорытынды  берейік.  Біз  қарым-қатынасты    екі  

адамның  немесе  одан  да  көп  адамдарың  өзара  әрекеттесуі  мен  келісушілікке 

бағытталған    қатынасты  орнықтыру  мақсатындағы  күштердің  біріктірілуі  және  

жалпы нәтижеге қол жеткізуі ретінде анықтадық. 

Қарым-қатынас  үнемі  іс-әрекетпен  тығыз  байланысты  және  іс-әрекеттің 

ерекше түрі ретінде қарастыра аламыз. Біз кеңестік психолог А.Н. Леонтьевтің іс-

әрекет  теориясын  қолдандық.  Адамдар  өмірінде  қарым-қатынас  көптеген 

функциялар атқарады. Біз олардың үш түрін бөліп көрсеттік: бірлескен іс-әрекетті 

ұйымдастыру;  тұлғааралық  қатынасты  қалыптастыруды  дамыту;  адамдардың 

бірін-бірі тануы. 

Қарым-қатынас  категориясының  мәнділігі  адамның  және  тұлғаның 

қоғамдық мәнділігін ашуға көмектеседі.  

А.С.  Макаренко  қарым-қатынасты  жеке  теориялық  мәселе  ретінде 

қарастырған жоқ. Алайда оның еңбектерінде ұжымның қалыптасуындағы қарым - 

қатынастың  рөлі,  ұжымдағы  іскерлік  және  жеке  қатынастар  мәселері,  оқушылар 

ұжымымен  өзара  әрекет  жасау  аспектілері  айқын  сипатталынады.  Олай  болса 

қарым  -  қатынас  біріншіден  оқу  міндеттерін  шешу  құралдары,  екіншіден  тәрбие 

үрдісін  әлеуметтік-психологиялық  қамтамасыз  ету  шарты,  үшіншіден  оқу  мен 

тәрбиені  нәтижелі  ететіндей  педагогпен  оқушылардың  өзара  қатынасын 

ұйымастыру тәсілі болады. 

В.А.Сухомлинский  еңбектерінде  оптималды  (тиімді)  қарым-қатынас  оқыту 

мен  тәрбиенің  басты  мәселесі  болып  көтеріледі.  Ол  ұжым  мүшелерінің  бір-бірін 

қарым-қатынас жасауды қажетсінуін жатқызады. 

Соңғы кездерде жас ерекшелік және педагогикалық психология салаларында 

қарым-қатынасты  зерттеу  мәселері  барынша  жиі  көтеріледі.  Ол  оқушы 

111 

 

психикасын  дамыту  тәжірибесіндегі  сұраныс-қажеттілікпен  түсіндіріледі.  Қазір 

«қарым-қатынас»  және  «жеке  адам»,  «қарым-қатынас»  және  «даму»  ұғымдары 

параллель  қарастырылады  да,  оқушылардың    психикалық  үрдістерінің, 

функцияларының,  қасиеттерінің  коммуникациялық  детерминациясы  ғылымда 

жан-жақты  талданады.  Бұл  жағдайдың  өзі  қарым-қатынас  бойынша  теориялық 

және  эксперименталдық  зерттеулерді  интенсификациялап  қана  қоймай, 

психология  пәнінің  принципиалды  жаңаруына  жағдай  жасады  (Г.М.Андрева). 

Осылайша  адамның  психикалық  дамуы  басқа  индивидтермен  қарым-қатынас, 

байланыс  жасау  арқылы  психологиялық  жағынан  бағаланып,  талданады.  Сонда 

адам  психикасының  даму  мәселесі  «тері  астындағы  адам»  (А.Н.Леоньтев) 

сипаттамасынан  «асып  шығады»    да,  басқа  адамдармен  қарым-қатынас  жасау, 

әрекеттесу, коммуникация кеңістігімен қарастырылады.  

Қарым-қатынастың  бұл  аспектісі,  кезіндегі  кеңес  психологтары    Л.С. 

Выготский, Е.Л. Рубинштейн, А.Н. Леонтьев, В.Н. Мясищев, Д.Б. Эльконин, Б.Ф. 

Ломов, А.В. Петровский, Г.М. Андреева, А.А. Бодалев, В.П. Панюшкин  және т.б. 

еңбектеріне негіз болды. 

Психологиялық,  педагогикалық    зерттеулерде  педагог  пен  оқушылар  

арасындағы  қарым-қатынас  мәселесі    басқы  орын  алады.  Бұл  қарым-қатынасты 

анықтауда  арнайы  «педагогикалық  қарым-қатынас»  деген  ұғым  қолданылады. 

Педагогикалық  қарым-қатынас  А.А.Бодалев,  В.А.Кан-Калик,  Я.Л.Коломинский, 

Е.А.Панько,  В.А.Петровский,  А.А.Леонтьев  т.б  еңбектерінде  мазмұны, 

формалары,  тәсілдері  бойынша  сипатталады.  Педагогикалық  қарым-қатынас 

педагог пен оқушылар арасындағы нақты психологиялық контакт деп түсіндіріледі 

[1]. 

60-шы жылдардың аяғында әлеуметтік және педагогикалық психологияның 

қиылысында  «педагогикалық  қарым-қатынас»  түсінігі    пайда  болып  кеңестік 

ғалымдардың  қызығушылықтарын тудырды.  

80-ші  жылдардың  басында  А.А.  Бодалев  және  В.Я.  Ляудис    педагогикалық 

қарым-қатынас    тұлғаның  қалыптасуының  және  оның    дамуын  басқару 

мүмкіндіктерін қарастыратын білімнің жаңа аймағы екендігін атап көрсетті. 

А.А.  Леонтьевтің  педагогикалық  қарым-қатынас  мәселесінің  оқыту  және 

тәрбиелеу тәжірибесінде аса өзекті екендігіне көңіл аудартуы ерекше рөлге  ие.  Өз 

еңбегінде А.А. Леонтьев әрбір мұғалімге педагогикалық қарым-қатынас түсінігінің 

мәнін жан-жақты және түсінікті етіп жеткізді [2].  

Педагогикалық  қарым-қатынас  негізінде оқушылардың мінез-құлқы, таным 

дүниесі, адамгершілік позициясы қалыптасып, жетіледі. (Х.Т.Шерьязданова, В.Ф. 

Моргун т.б.). 

Педагогикалық  қарым-қатынастың  формасы  -  оқушылар  мен  педагогтың 

«субъект-субъект» жүйесіндегі бірлескен әрекеттестіктері  болып  табылады. 

Сондықтан  келешек  педагог  және    психологтар  оқушылармен 

педагогикалық  қарым-қатынас  ұйымдастыра  білуі  керек.  Осыған  сәйкес  келешек 

педагог  және  психологтарды  даярлауда,  педагогикалық  қарым-  қатынасқа 

даярлауды  бірінші  критерий  деп  білеміз.  Педагогикалық  қарым-қатынас 

педагогтың  жеке  басы,  оқушылар  психикасына  әсер  етудегі  рөлі,  яғни  қарым-

қатынас стилі арқылы әр деңгейде көрінеді.  

112 

 

В.С.  Мухина  қарым-қатынас  стилін  педагогтың  оқушыларға  әлеуметтік 

психологиялық әсер етуінің дара типологиялық ерекшелігі деп анықтайды.  

Әдебиеттерге  талдау  жасағанда  педагогтық  қарым-қатынас  стилінде 

коммуникациялық  тәсіл,  қатынас  сипаты,  даралық,  оқушылар  ерекшелігі, 

әлеуметтік-адамгершілік құндылықтар, әлеуметтік рөлі мен статус көрінеді. 

Қарым-қатынастың  психологиялық    ерекшелігі  және  психологиялық 

әдістерді  «адам-адам»  саласы  бойынша    байланыс  жасайтын  мамандық  иелері 

үшін  аса  маңызды.  Мұндай  мамандықтардың  бірі  –  педагог  және  психолог 

мамандық иелері. 

А.А.  Бодалев  және  В.Я.  Ляудис  педагогикалық  қарым-қатынас    тұлғаның 

қалыптасуының  және  оның    дамуын  басқару  мүмкіндіктерін  қарастыратын 

білімнің жаңа аймағы екендігін атап көрсетті.  

А.Р.Ерментаева 

педагогикалық 

қарым-қатынасты 

дамытудың 

этнопсихологиялық  негізін,  ұлттық  психологияның  педагогикалық  қарым-

қатынасқа әсерін  қарастырған [3]. 

А.А.  Леонтьевтің  педагогикалық  қарым-қатынас  мәселесінің  оқыту  және 

тәрбиелеу тәжірибесінде аса өзекті екендігін атады. Мұғалім мен оқушының өзара 

қатынасын    гуманизациялауды  Беларусь  психологтары  Н.А.  Березовина,    Я.  Л. 

Коломинский,  С.В.  Кондратьев  және  олардың    шәкірттерінің  еңбектерінде 

қарастырылған.    

Оқу-тәрбие  қарым-қатынасы  мәселесін  қарастыруда  В.А.  Кан-Калик,  Х.Т. 

Шерьязданова,  А.Р.  Ерментаева  т.б.  ғалымдардың  еңбектерінің  маңызы  зор.  Т.Н. 

Мальковская  мұғалімнің  жоғары  сынып  оқушыларымен  қарым-қатынасының 

аспектілерін қарастырды. 

А. В.   Мудрик    оқушылар мен    тәрбиелік  әсердің    өзара  әрекеттестігін  [4], 

В.В.  Чечета    ата-аналар  мен  балалар  арасындағы  қарым-қатынас  ерекшелігін 

қарастырды.    Ғалымдар  мұғалімнің  оқушымен  байланыс  жүйесінің  жетілдіру 

міндетін  алдыға қояды.  Педагогикалық қарым-қатынас  мұғалімнің  көп бейнелік  

коммуникациясын біріктіретін  кең түсінік – тек қана оқушылармен емес, олардың 

ата-аналарымен, әріптестерімен, әкімшілікпен қарым-қатынас.   

Л.  Колбергтің  айтуы  бойынша  келешекте  өзінің  қызметі  мен  функциясын 

атқарып  қоғамның  алға  басуға  жағдай  жасап,  әділ  қоғам  құру  үшін,  жастарға 

мектептер мен жоғарғы оқу орындары көмектесу қажет.   

Қазіргі кездегі жоғары оқу орынындарында болашақ  педагог және психолог 

студенттерді даярлауда қарым-қатынас жасау деңгейін жоғарылатуға байланысты 

курстар, үйірмелер жұмыстары  қарастырылмайды. 

А.И.  Шербетенко  зерттеулері  педагогикалық    жоғары  оқу  орны 

студенттерінің  әртүрлі  психодинамикалық  қарым-қатынастылыққа  байланысты 

екенін өз зертеуінде анықтайды.  

Отандық  ғалым  А.Р.  Ерментаева  педагогикалық  қарым-қатынаста  тренинг 

әдістерін    қолданудың    этнопсихологиялық  бағытын  алғашқылардың  бірі  болып 

қарастырған.  Ғалым  зерттеулерінде  студенттерде  субъектілікті  дамытуға  ықпал 

ететін  психологиялық  тренинг  мәселелерін  дәйектейді,  қазақ  топтарында  алғаш 

рет психологиялық тренинг жүргізу ерекшеліктері талданды. 

Оқу  тәрбие  қарым-қатынасы  мәселесін  қарастыруда  В.А.Кан-Калик  [5] 

еңбектерінің маңызы зор. 

113 

 

Т.Н.  Мальковская  педагогтардың  жоғары  сынып  оқушыларымен  қарым-

қатынасының аспектілерін қарастырды. 

А.  В.    Мудрик  [4]  оқушылар  мен    тәрбиелік  әсердің    өзара  әрекеттестігін, 

В.В.  Чечета    ата-аналар  мен  балалар  арасындағы  қарым-қатынас  ерекшелігін 

қарастырды.  

Я.Л. Коломинский [5] зерттеуі бойынша қарым-қатынастың  психологиялық 

анықтамасы:  «ақпараттық  және  заттық  өзара  әрекеттестік»  ескере  отырып 

педагогикалық  қарым-қатынасты    коммуникативті  және  заттық  аспектілерге 

бөлуге  болады.  Олар  бір-бірімен  органикалық  өзара  байланысты.  Заттық  өзара 

әрекеттестік  коммуникативтілікті  тудырады.  Коммуникативтілік  өз  кезегінде 

заттық өзара әрекеттістіктің өнімділігін қамтамасыз ететіндігін дәйектеді. 

жүктеу/скачать 5,87 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: