Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі «Өрлеу» біліктілікті арттыру ұлттық орталығы» АҚ

337 

 

В Национальном плане действий по развитию функциональной грамотности 

школьников  на  2012-2016  годы,  утвержденном  Постановлением  Правительства 

Республики Казахстан, подготовка школьников к жизни, к труду рассматривается 

как  один  из  приоритетов  образования.  Перед  организациями  образования  стоит 

задача создания максимальных благоприятных условий для  развития творческой, 

высококультурной  личности,  формирования  инициативы,  психологической 

свободы,  осознанной  потребности  в  самообразовании.  И  в  этом  ключевую  роль 

играет учитель начальных классов. 

Основной  задачей  учителя  младших  школьников  является  создание 

благоприятных  условий  для  самореализации  каждого  ребенка,  помочь  каждому 

ученику обрести веру в себя, уверенность в собственных силах.   

Поэтому  проблема  формирования  самооценки  в  начальных  классах  на 

сегодняшний  день  является  актуальной.  Умение  оценить  себя  закладывается  в 

самом раннем детстве, а развитие и совершенствование его происходит в течение 

всей  жизни  человека.  Психологи  отмечают  причины  отставания  в  учебе  ребенка 

отсутствием  умения  оценивать  результаты  своей  учебной  деятельности. 

Самооценка  –  это  важнейший  психологический  фактор  формирования  учебной 

деятельности  учащегося,  поэтому  она  занимает  важнейшее  место  в  становлении 

его  индивидуальных  особенностей  и  возрастных  характеристик.    Основой  для 

формирования  самооценки  у  обучающихся  является  оценочная  деятельность 

учителя, т.к. учитель демонстрирует положительное отношение к ученику, веру в 

его возможности, желание всеми способами помочь ему учиться.  

С самооценки начинается учебная самостоятельность младшего школьника. 

Главная  задача  учителя  начальных  классов  -  это  научить  детей  правильно 

оценивать результаты своей деятельности. Особенность самооценки состоит в том, 

что  она  должна  предшествовать  учительской  оценке.    Несовпадение  этих  двух 

мнений становится предметом обсуждения. Критерии и форма оценивания каждой 

работы  учащихся  могут  быть  различны  и  должны  стать  предметом  договора 

между учителем и учениками. 

Самооценка  ученика  должна  дифференцироваться,  т.е.  складываться  из 

оценок  своей  работы  по  целому  ряду  критериев. Каждое,  из  которых  имеет  свой 

критерий  оценивания.  Ученик  по  предложенным  учителем  критериям  сам  даёт 

характеристику  своих  результатов,  анализирует  их  достоинства  и  недостатки,  а 

также ищет пути их устранения.  

Учитель  начальных  классов  должен  уделять  внимание  формированию 

адекватной самооценки учащихся. С этой целью можно использовать «лесенку», 

на  которой  первоклассник  рисует  себя  там,  где  считает  нужным.  Можно 

предложить  школьникам  лист с изображением четырех  шариков с буквами Д, У, 

Я, Р и рассказать об их значении: Д – друг, У – учитель, Я – ученик, Р – родители. 

Дети должны дорисовать к шарикам ниточки: чем длиннее ниточка, тем значимее 

для  ученика  данный  человек.  Такая  работа  является  первым  опытом  по 

самооценке,  которая  потом  должна  формироваться  на  каждом  уроке  на 

протяжении всех лет обучения в школе. 

Первоклассник  способен  оценивать  себя  по  критериям,  выработанным 

вместе с учителем, а также сопоставлять свою оценку с оценкой учителя, выяснять 

338 

 

причины  разногласия.  На  данном  этапе  важна  индивидуальная  работа  учителя  с 

учеником по коррекции формирования самооценки. 

Для самооценки письменных работ удобно использовать оценочную шкалу 

в виде стрелки (волшебная линейка по Цукерману). Учащиеся знают, что, прежде 

чем  оценить  свою  работу,  ее  надо  проверить.  Они  сравнивают  написанное  с 

образцом,  находят  и  выделяют  ошибки  простым  или  цветным  карандашом, 

соотносят  количество  правильных  и  неправильных  элементов  и  только  тогда 

ставят  значок  на  шкале.  На  уроках  дети  отмечают   свои  результаты, в 

соответствии с совместно выработанными критериями оценивания: 



 

очень высокий уровень (пометка  вверху линеечки) 



 

высокий уровень 



 

средний уровень                                                                



 

низкий уровень (пометка внизу линеечки) 

Например,  на  этапе  каллиграфическая  минутка,  аккуратность  (первая 

линеечка)  и  каллиграфия  (вторая  линеечка),  пропуск,  замена  букв  и  другие 

критерии.  Дети  прописывают,  ставят  пометки  на  линеечках  и  2-3  ученика 

анализируют  вслух  свою  работу,  на  данном  этапе  учитель  корректирует  ответы 

детей (если это нужно). 

Такая  оценка  позволяет  любому  ребёнку  увидеть  свои  успехи;  удерживает 

учебную  функцию  отметки;  помогает  избежать  сравнения  детей  между  собой, 

поскольку  у  каждого  из  них  оценочная  шкала  –  линеечка  только  в  собственной 

тетради 

Важно  помочь  ребенку  осознать  свое  незнание  и  стремиться  его 

ликвидировать. В этом помогает прием, который используется на уроках.

 

Учитель 

не исправляет допущенную ребенком ошибку, а только указывает место, а ребенок 

находит  ошибку  и  самостоятельно  ее  исправляет.  Таким  образом,  это  дает 

возможность оценить границу знаний учащихся и их способность самостоятельно 

определять ее, также закладывает основы самооценки. 

Самооценивание при  помощи цветовой гаммы: 

■ 

- «нет ошибок» или «старался, и это умение у меня прибавилось»; 

■

 – «1-2 ошибки» или «старался, но результатом не доволен»; 

■ 

– « 3 и более ошибок» или «над этим не работал». 

Этот  прием    используется  учителем  на  первоначальных  этапах 

формирования самоконтроля и самооценки. В дальнейшем условные обозначения 

успешности видоизменяются: 

 ☺ «Я доволен и могу двигаться дальше!» 

  !  «Я доволен, но можно сделать лучше. Справлюсь сам!» 

 ☻ «Я не доволен. Мне нужна срочная помощь!» 

Разработка алгоритма критериев – одна из задач учителя. При планировании 

урока  учитель  должен  выделить  понятия  –  знать  и  уметь.  Далее  выделить 

формируемое умение и  определить пошаговые операции выделенного умения. Из 

пошаговых  операций  выделить  критерии,  а  затем  составить  таблицу  критериев. 

Таблицу  критериев  необходимо  продемонстрировать  наглядно,  т.е.  вывесить  на 

стенде, раздать детям в виде карточек и т.д. 

Внешнее выражения уровня самоконтроля и самооценки можно вносить на 

каждом  этапе  урока  в  индивидуальный  лист  успешности,  который  имеет 

339 

 

несколько  видов  и  функций.  Например:  если  результат  фиксировался  в  цветовой 

гамме,  то  в  конце  урока  каждый  для  себя  подсчитывает  количество  кружков  – 

красных, синих, зеленых и ставит себе сам отметку. Так, как количество кружков 

может  иногда  варьироваться,  то  обсудить  коллективно  конечную  отметку,  если 

это необходимо. 

Результаты самооценивания учителю необходимо дополнительно обсудить с 

теми, у кого занижена самооценка, выясняются причины их неуверенности. После 

таких  уроков  многие  дети  захотят  улучшить  свой  результат  по  собственной 

инициативе. 

Хорошим  наглядным  примером  учебного  и  личностного  роста  ребенка 

служат  «Карты  самооценки  ученика».  Заполняется  карта  ежемесячно  самим 

ребенком,  отметки  за  нее  не  выставляются.  Предварительно  с  учащимися 

проводится разъяснительная работа.  При  заполнении  карты  ребенок  советуется с 

учителем или родителями. О своих достижениях или проблемах ребята по своему 

желанию  делятся  с  классом.  Таким  образом,  у  учеников  есть  возможность 

наглядно увидеть изменения, все, что с ним происходило и в образовательном, и в 

личностном плане.  

Оценивание работ, учащихся  проводится только  по озвученным критериям 

оценивания.  В  некоторых  случаях,  если  учитель  обнаружит  другие  допущенные 

ошибки  или  недостатки,  не  обозначенные  в  критериях,  он  может  рекомендовать 

ученику обратить внимание на данную ошибку (данные ошибки не должны влиять 

на отметку или учитываться при формативном оценивании). 

Например,  озвучивая  задание  урока,  учитель  должен  озвучить  критерии: 

составить три предложения, написать 4 примера, найти 5 предметов и т.д. 

Проверка должна отражать достигнутые результаты учащихся по заданным 

критериям  и  выражаться  в  том,  что  учитель  при  проверке  работы  опирался  на 

критерии оценивания, указал вначале, что было достигнуто, затем его проблему и 

в  конце  указал  то,  что  не  было  озвучено  в  критериях,  и  рекомендовал  обратить 

внимание и на данную проблему. 

Предлагаем  основные  приемы,  которые  учитель  может  использовать  в 

учебной  и  внеучебной  деятельности  для  формирования  самооценки  учащихся 

начальных классов. 

1.

 

Выработка алгоритма самооценивания. 

2.

 

Рефлексия собственных действий. 

3.

 

Выполнение дифференцированных заданий (по сложности). 

4.

 

Право на отметку (отказ от отметки). 

5.

 

Право на выбор консультанта. 

6.

 

Доска помощников. 

7.

 

Доска новых открытий с занесением авторства. 

8.

 

Работа по индивидуальному плану (решение заданий по выбору). 

9.

 

Работа в рамках регламентированного времени. 

10.

 

Рефлексивные сочинения. 

Важно,  чтобы  учащиеся  могли  дать  обоснование  не  только  оценке  хорошо 

выполненной работы, но и научились выделять возникающие в ней трудности, те 

моменты, которые еще плохо усвоены, или реально представляли себе, почему-то 

или иное задание выполнено плохо или вообще не выполнено.  

340 

 

Описанные  приемы  рекомендуются  учителям,  которые  работают  над 

изучением  вопросов  самооценки  младших  школьников,  тем,  кто  заинтересован  в 

повышении  успешности  обучения.  Данный  опыт  учителей  лучше  применять  в 

младшем  школьном  возрасте,  так  как  именно  в  этом  возрасте  формирование 

основных  качеств  личности  и  психических  процессов  происходит  в  рамках 

учебной деятельности. 

 

Литература 

 

1.

 

Витушкина  Э.В.  Роль  учителя  в  формировании  самооценки  у 

младшего школьника. //Начальная школа, М., № 4, 2014. 

2.

 

Воронцов А.Б. Педагогическая технология контроля и оценки учебной 

деятельности. М., 2002. 

3.

 

Ларина  А.  Б.  Формирование  познавательной  самооценки  учащихся  в 

начальной школе: методическое пособие. – Калининград: КОИРО, 2011. 

4.

 

Серебренникова  Л.В.  Формирование  оценочной  деятельности  в 

начальной школе. //Начальная школа, М., № 4, 2014. 

5.

 

Цукерман Г.А. Оценка без отметки. Москва – Рига: П "Эксперимент", 

1999. 

 

 

Дузбаева Нургуль Заркимбековна, бастауыш  сынып мұғалімі, №3 Күршім 

гимназиясы, ШҚО  

 

БАСТАУЫШ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ СУБЪЕКТІЛІГІН 

ДАМЫТУ ЖОЛЫНДА   ТІЛДЕРІН  ДАМЫТУДА АҚПАРАТТЫҚ 

ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ ПАЙДАЛАНУ ЖОЛДАРЫ 

 

Елбасымыздың «Болашақта еңбек етіп, өмір сүретін, мұғалім оларды қалай 

тәрбиелесе,  Қазақстан  сол  деңгейде  болады.  Сондықтан  да  ұстазға  жүктелетін 

міндет өте ауыр»-деген сөздері үлкен жауапкершілікті жүктейді.  

Бүгін де оқушыларға әлемдік деңгейде өркениетті негізде білім мен тәрбие 

беру,  ұлттық  құндылықтарды  жас  ұрпақ  бойына  сіңіру  ғаламдық  мәні  бар 

проблемаға  айналып  отыр.  Тіпті  бүгінгі  қоғамның  талабы,  адам  тәрбиесіне 

мазмұнмен  қарауды  талап  етеді.  Яғни,  мектепте  оқушының  жан-жақты  дамыған 

тұлға  етіп  тәрбиелеу  міндеті  тұр.  Тәрбиесіз  толыққанды  тұлға  тәрбиелеу  мүмкін 

емес.  Сондықтан  мұнда  бала  бейнесі,  яғни  адам  бейнесі  маңызды.  Көбінесе 

оқушының шынайы бейнесін емес, өзіміз қалаған бейнені, оқушы идеалын көруге 

болады.  Бұрын  балаға  субъект  ретінде  емес,  объект  ретінде  қаралды.  Тек  соңғы 

жылдары  ғана  оған  субъект  ретінде  мән  берілуде  және  оның  өзегі  болып 

табылатын  басты  қасиеттері  мен  сапаларды  айқындауға  ұмтылыстар  жасалып 

келеді. 

«Қазақстан  Республикасындағы  12-жылдық  жалпы  орта  білім  беру 

тұжырымдамасында»:  «Қазақстан  қоғамындағы  өзекті  мәселелердің  бірі- 

өзгермелі әлеуметтік және экономикалық жағдайда өмір сүруге дайын ғана емес, 

айналасындағы  шынайы  өмірге  белсенді  қатынасын  байқатып,  оны  жақсартуға 

341 

 

ықпал  ете  алатын,  бәсекеге  қабілетті  жеке  тұлғаны  қалыптастыру  болып 

табылады.  Осыған  байланысты  жеке  тұлғаға  қойылатын  мынадай  талаптар 

алдыңғы орынға шығады: креативтілік, белсенділік, әлеуметтік жауапкершілік, ой-

өрісінің кеңдігі, танымдық әрекетке қызығушылығының сауаттылығы» деп айқын 

көрсетілген.  Бүгінгі  күннің  өзекті  мәселесі  адам  ресурстарын  арттырудың 

ұстанымдарын, 

шығармашылық 

ойлауды 

қалыптастырудың 

теориясын 

басшылықққа ала отырып әлемдік бәсекелестікке лайықты жаңа тұлғаны субъект 

ретінде  тәрбиелеу  болып  отыр.  «Субъектілік»  ұғымының  мазмұны  оқытудың 

жүйесіне  жаңа  көзқараспен  қарауды  талап  етеді.  Қазіргі  даму  кезеңі  білім  беру 

жүйесінің  алдына  өсіп  келе  жатқан  жеке  тұлғаны  субъект  ретінде  жан-жақты 

дамыту мәселесін қойып отыр. 

Қазіргі  оқушы:  дүниетанымы  қабілеті  жоғары;  дарынды;  ізденімпаз, 

талапты; өз алдына мақсат қоя білетін болуы керек. 

Осындай  жеке  тұлғаны  субъект  ретінде  дамытып,  қалыптастыру  керек.  

Сондықтан  да,  бастауыш  сынып  оқушыларын  субъектілігін  дамыту  жолындағы 

тілдерін  дамытуда    ақпараттық-коммуникативтік  технологияларды  пайдалану 

жолдарын іздестірдім. 

Нәтижесінде: 



 

Ақыл-ойы дамиды; 



 

« Оқушы-мұғалім» жүйесі қалыптасады; 



 

Шығармашылық белсенділігі артады; 



 

Коммуникативті құзіреттілігі артады; 



 

Білімге деген құштарлығы артады. 

Субъектілік  мәдениетті  игеруді  тек  қана  адам  баласы  қажетсінеді. 

Сондықтан,  адамзат  тарихының  қай  кезінде  болмасын  субъектілік  мәселесі 

әрқашан өзекті. Бұл субъектілікті ұстану аса күрделі процесс екендігін көрсетеді. 

Расында  да,  әрбір  адамның  ішкі  жан  дүниесі  космос  тәрізді  шексіз,  шетсіз, 

сарқылмайтын тылсым құбылыс. Демек, адам қоршаған ақиқатты тануға қабілетті 

болып,  дүниеге  әуесқойлығы  сарқылғанша,  оның  субъектілік  позицияға  деген 

ұмтылысы 

да 

көкейкесті 

болып 

қала 

береді. 

Тіл дамыту жұмысы- күрделі де шығармашылық  процесс.Тілін дамыту ең бірінші 

кезекте баланың өмірден туатын қажеттілікті, өз сұранысын айтуға талпынуынан 

басталады. Тіл байлығының мол болуы бір жағынан балада жаңа құбылыс, көрініс, 

ұғымдар  мен  түсініктердің  көбеюіне,  ал  екінші  жағынан,  тілді  жан-жақты 

меңгеруіне  байланысты.  Тілдің  жақсы  дамуының  құралы  тілдік  қор  болып 

табылады.  

Тіл дамыту жұмыстарын жүргізу барысында мынадай қиындықтар кездесті: 

1.  Сөздік  қоры  тапшы  бала  сөйлегенде  көңілінде  сайрап  тұрған  ойын  дәл 

білдіруге  қажетті  сөз  таба  алмай,  сасқалақтап  қиналып  қалады.Баланың  сөздік 

қоры біршама мол болғанымен, ол актив емес пассив болып есептеледі,яғни бала 

көптеген  сөзді  біліп,  ұғына  тұра,  оны  дер  кезінде  пайдаланып,  үнемі  қажетіне 

жарата алмайды; 

2. Оқушылар арасында дыбыстарды бұзып айтушылық; 

3. Ойларын шашыратып, байланыссыз айту. 

4.  Сөзді  қабылдауда  мұғалімнің  нені  істеу  керек  екені  жайлы  айтқанын 

аяғына дейін тыңдамай, қолма-қол іске кірісетіні жиі кездеседі. 

342 

 

Оқу  басталған  күннен  бастап  жүргізілген  тіл  дамыту  жұмыстарының 

көптеген түрлерін  жүргізіп отырдым. Сөйлем құрату-оқушыларды дұрыс та нақты 

сөйлеуге  дағдыландырудың  ең  тиімді  жолы.  Оқушылардың  ақыл-ойын,  санасын 

дамыта отырып өздігінен жұмыс істей білуіне ерекше көңіл бөлу керек. Ой дамыту 

–  тіл  дамытумен  ұштасады.  Тіл  дамытудың  тиімді  құралдарының  біріне 

жаңылтпаш, жұмбақ, ертегі, көрген-білгендерін  айтқызу болып табылады. Себебі, 

бұлар  баланың  дүниетанымын,  түсінігін,  болжағыштығын,  ұғымын  кеңейтуде 

және  тілін  ұстартып,  ойын  дамытуда  маңызды  рөл  атқарады.  Баланың  тілін 

шыңдай түсіп, асықпай, жатық еркін сөйлеуіне көмектеседі. Жаңылтпаштар балаға 

затты аңғаруға, ой-өрісін дамытуға игі әсерін тигізеді. Балаға жаңылтпаш үйретіп, 

оны  айтқызу  сөзді  дұрыс  сөйлеуге  әдеттендіреді,  кейбір  тілі  келмейтін 

дыбыстарды  анық  айтуға  жаттығады.  Жұмбақтарда  аталған  нәрсенің  сипат 

белгілеріне  қарап,  балалар  олардың  шешімін  табады.  Оқушыларды  тез  ойлауға, 

шапшаң  жауап  беруге,  тапқырлыққа  үйретеді.  Қолданатын  жұмбақты  оңайынан 

бастап,  бірте-бірте  күрделендіріп  отыру  керек.  Бірінші  сыныптан  бастап  мақал-

мәтелдер  көбірек  үйретіліп,  тілдерін  дамытудың  негізгі  тәсілі-  мақал-мәтелдер 

үйрету.  Ана  тілі  сабақтарында  мақалды  аяқтау  тапсырмаларын  жиі  пайдалануға 

болады. 

Нәтижесінде  баланың  тілі,  ойлау  қабілеті  дамиды.  Мақал-мәтелдер 

балаларға  ой  салумен  қатар,  оларды  көркем  және  образды  сөйлеуге 

жаттықтырады,  сөз  байлығын,  сөздік  қорын  молайтып,  тілдерін    дамыта  түседі. 

Оқушылардың  ой-қиялын  дамытып,  эстетикалық  сезімдерін  ұштай  түсетін 

шығармалардың бірі-ертегілер. Ертегілердің қай түрі болмасын баланың ой-өрісін, 

тілін,  дүниетанымын  дамытады,  сөз  байлығын  арттырып,  сөздік  қорын  кеңейте 

түседі.  Сөз-тілдің  негізгі  өлшемі.  Тіл  дамытудың  басқа  түрлері  сияқты  сөздік 

жұмысы оқу-тәрбие жұмысының барлық саласында жүргізіледі. Балалар сөзді ұғу 

арқылы  сөйлеу  үстінде  тілін  дамытады.  Сөздік  жұмысы  оқушының  ойын 

дамытумен тығыз байланысты. 

Ойы шашыраңқы балалармен айтар ойын тәртіппен, жүйелі сөйлеуге үйрету 

жұмыстарын  сабақта,  сабақтан  тыс  уақытта  жүргізген  дұрыс.  Оқушының 

сөйлегенде  асығып-аптықпай  немесе  тым  жайбарақаттыққа  салынбай,  байсалды 

сөйлеп үйрену, өзін дұрыс ұстау мәдениетіне де жаттықтыру жұмыстарын жүргізу 

керек.  Сонымен  қатар  әңгімелеу  барысында  сұрақ  қоя  білу,  өзіне  қойылған 

сұраққа  тиянақты  жауап  қайтара  алуға  дағдыландыруға  да  көңіл  бөлген  абзал. 

Оқушыларды  көпшілік  алдында  сөйлей  білуге  үйрету  қажет.  Сынып  алдында 

тыңдаушыларға  қарап  ойын  асықпай-саспай,  қысылмай  айтып  беру  шеберлігіне 

үйрету де тілдерін жетілдіріп, ой ұшқырлығын дамытады, көпшілік алдында өзін 

ұстай алуға дағдыланатынына көзім жетті. 

Қорыта  айтқанда,  «Сөз  -  ойдың  айнасы»  -  деп  Ғ.  Мұстафин  айтқандай,  тіл 

дамыту сабақтарын шығармашылықпен жүргізіп, тілден сырлы сазды табу керек. 

Оқушыны субъект ретінде қалыптастыруда тілді дамытып оқытуды өне бойы өмір 

серік етіп алған жөн.  

 

Әдебиеттер 

 

343 

 

1.  Қазақстан  Республикасындағы  12-жылдық  жалпы  орта  білім  беру 

тұжырымдамасы. 2006. 

2.  Молдабеков  Қ.  Бастауыш  сыныпта  тіл  дамыту.    -  Алматы, 

«Республикалық баспа кабинеті», 1993. 

3.  Абдурахманова  Г.  Коммуникациялық  технологиялардың  дидактикалық 

мүмкіндіктері. «Қазақстан мектебі», Алматы, 2006 , №3, 17-19 бб. 

4.  Ахметов  С.  Бастауыш  сыныпта  білім  берудің  тиімділігін  арттырудың 

жолдары. Алматы, «Рауан»,1994, 56-57 бб. 

 

 

Жамантаева  Карашаш  Калшеновна,  педагогика  магистрі,  тренер,  СҚО 

бойынша  ПҚ БАИ, Петропавл қаласы 

  

ЗАМАНАУИ САБАҚТА КІШІ ЖАСТАҒЫ ТҰЛҒАНЫҢ 

ТАНЫМДЫЛЫҒЫНЫҢ АРТУЫНДАҒЫ МҰҒАЛІМНІҢ ҚЫЗМЕТІ 

 

Елбасы  Н.Ә.Назарбаев:  «Ғасыр  мақсаты  -  қоғамның  нарықтық  қарым-

қатынасқа  көшу  кезінде  саяси  экономикалық  және  рухани  дағдарыстарды  жеңіп 

шыға  алатын,ізгіленген,  ХХI  ғасырды  құрушы  іскер,  өмірге  икемделген,  жан-

жақты мәдениетті жеке тұлғаны қалыптастыру» - деген болатын.   

  Бүгінгі  күні  адамдардың  халықаралық  қарым-қатынасы  мен  ақпарат 

алмасуына шекарасы  ашық.  Еліміз  дүниежүзілік  саяси  әлеуметтік, экономикалық 

шараларына  белсене  араласатын  демократиялық  мемлекет  болуда.  Бүгінгі 

өркениетті  өмірде  болып  жaтқан  жағымды  өзгеріcтер  жалпы  орта  білім  беруде 

әлемдік  тәжірибеге  cүйене  отырa,  жaн-жaқты  инновациялық  технологияларды  

батыл  енгізуді  тaлaп  етеді.  Бәcекеге  қабілеттілікке  негізделген,  тіршіліктегі 

әрекеттердің құбылмaлы нысaндaрынa, өмір cүру тәсілдеріне бейімделген, өзін-өзі 

еркіндікте тaнитын тұлға тaнымдық жүйесінің тірегі болып тaбылaды.   

Білім  беру  жүйесіне  жаңаша  көзқарасты  қалыптастыруға  Қазақстан 

Республикасының  біліктілігін  арттыру  курстарының  үшінші  (негізгі)  деңгей 

бағдарламасын  зерделеу  мен  меңгеруге  көмектесетін  негізгі  қадам  болып 

саналады. Білім беру саласында көш басында келетін Финляндия, Сингапур және 

Ұлыбритания секілді прогресшіл елдерге тән оқыту үдерісіндегі  мақсаттарды іске 

асыруға,  ұстаздың  жан-жақты  дайындығына  қолдау    көрсететіндер  бірі  

біліктілікті арттыру ұлттық орталықтарындағы  деңгейлік курстар. 

Бағдарламаның мазмұнын игерген ұстаз   оқушылардың  өздерінің қалай оқу 

керектігіне  назар  аудара  отырып,  олардың  өз  ойлары  мен  дәлелдемелерін  нақты 

жеткізе  алатын, яғни  ойға  жүйрік, тілге  шешен, әрі  жазбаша түрде еркін, көркем 

бейнелеп  жазуға  төселген,  бірнеше  тілді  қатар  меңгерген  бәсекеге  қабілетті  жан-

жақты  жетілген  жеке  тұлғаны    қалыптастыруына  ой  салады.  Оның  нәтижесінде  

болашаққа сенімді, ынталы, сыни пікір, көзқарастары жүйелі  дамыған,   өмірде өз 

білімін  қалыптан  тыс  жағдайда  да  еркін  әрі  терең  пайдалана  білетін  «тұлға»  

болуы  тиіс.  Оқытудағы  «Кембридж  тәсілінің»  теориялық  негіздерінде  түрлі 

тәсілдер  қарастырылғанына қарамастан,   білім  беру жүйелерінде әлемдік  жоғары 

деңгейге  қол  жеткізген  анағұрлым  танымал  оқыту  әдістемелері  арасында 

сындарлы  (конструктивті)  теориялық  оқыту  тәсіліне  басымдылық  берілген.    Бұл 

344 

 

оқытудың басты бағыты – ойлауды дамыту болып табылады. Яғни, оқушы өзінде 

бар білімді түрлі дереккөздері арқылы, мұғалімнен, оқулықтан, достарынан алған 

білімдермен  біріктіре  отырып  іске  асырады.  Осыған  дейін  біз  дәстүрлі  оқыту 

үрдісін  іске  асырып  келгенбіз.  Өткен  ғасырдың  басында  американдық  педагог-

психологі Джон Дьюи жоғарыдағы «дәстүрлі» білім беруді енжарлықпен білім алу 

үдерісі  ретінде  сипаттады  және  өзара  әрекеттің  немесе  сыни  қатысудың  төмен 

деңгейін ғана қажет ететін жаттап алу әдісі деп сынаған [1, 187 б]. Ал осыған дейін 

біздер  қолданып  келген  «дәстүрлі  оқыту»  қандай  оқыту? Ол  – қазіргі мұғалімнің 

45  минуттағы  іс-әрекеті.  Мұғалім  кіреді,  сабақ  сұрайды,  сабақ  түсіндіреді.  4-5 

оқушыны  бағалайды,  қалғандары  сол  қалпында  қалады.  Бұл  жердегі  мұғалім 

тарапынан берілген дайын білімге оқушылар өздігінен ары қарай дамыту, іздену, 

ойласу,  атсалысу,  салыстыру,  пікір  алмасу,  пікір  таластыру  т.б.  жайлар  қолға 

алынбайды. Мұндай білімнің аясы тар, көбіне жаттанды есте сақтауға алып келеді. 

Сондықтан  көбіне  санада  механикалық  есте  сақтау  арқылы  алынған  білім 

ойлаудың  төменгі  деңгейінде  ғана  жүзеге  асырылады.  Ары  қарай  терең  ойлану 

үрдісі  іске  асырылмайды.  Ал  сындарлы  («конструктивті»)  оқытуда  керісінше, 

мұнда басты басымдылық оқушыға беріледі. Мұғалімнен гөрі оқушы көп ойланып, 

көп  талқылап,  достарымен  көп  сөйлесіп,  әрекеттенуі  керек.  Ал  мұғалімнен  өз 

сабақтарын  оқушының  идеясын,  білім-біліктілігін  дамытуға  ықпал  ететін 

міндеттерге сай етіп ұйымдастыру талап етіледі. Мұндай міндеттер оқушылардың 

оқыған  тақырып  бойынша  білімдерін  өз  деңгейінде  көрсетіп,  кейбір  болжамдар 

бойынша  күмәнды  ойларын  білдіре  алатындай  пікір-көзқарастарын  нақтылап, 

жаңа  ұғым-түсініктерін  өрістетуге  орайластырылып  құрылады.    Білім  беру 

технологиялардың  мақсаты  -  білім  беру  сапасын  арттыру,  оқушылардың  білік, 

білім дағдыларын қалыптастыру.  

Қолданыста  жүрген  ойын  арқылы  оқыту,  дамыта  оқыту,  сын  тұрғысынан 

ойлау, тірек сигналдар арқылы оқыту, ақпараттық технологиясы, сатылай кешенді 

талдау  технологиясы  арқылы  сабақты  мазмұны  оқушының  құзырлығын 

қалыптастыруға бағыт беруге тиісті. 

Оқу  үрдісіне  технологияны  меңгеріп,  енгізу  -  әр  мұғалімнің  кәсіби 

шеберлігіне  байланысты.  Ел  Президенті    Н.Ә.  Назарбаев    Қазақстан    халқының 

2014  жылғы  Жолдауында  айқындалған  негізгі  басым  бағыттар  мен  міндеттерді 

жүзеге  асыру  үшін  білім  мазмұнын  жаңартумен  қатар  оқытудың    өзіндік  жаңа 

жолын,  жаңа  технологиясын  қалыптастыру  –  өмірдің  талабы  болғанына  назар 

салуда, оларды оқыту нәтижесі оқушылардың сындарлы ойлау, өзіндік ізденіс пен 

ақпаратты терең талдау машығын игеру болуға тиіс - деген ойды   міндеттеді [2].   

Олай болатын болса, сабақтың негізгі міндеті — мұғалімнің басшылығымен 

оқушыларға  ғылым  негіздерінен  берілетін  мағлұматтарды  саналы  түрде  игерту, 

алған  білімді  іс  жүзінде  қолдана  білуге  дағдыландыру,  іскерлікке  үйрету,  адамға 

қажетті  қасиеттер  қалыптастыру.  Осы  орайда  А.Байтұрсыновтың  мына  сөздері 

орынды  келеді:  «Мұғалім  сабақты  қызықты  мысалдармен,  айшықты  көрнекті 

құралдармен,  басқа  да  достық  қарым-қатынаспен,  балаларға  жүрек  жылуымен, 

кейде  әзіл-оспағымен  түсіндіру  арқылы  шәкірттердің  сабаққа  деген  ынтасын 

оятады.  Сабақтағы  шәкірттердің  зейініне  ерекше  мән  беріп,    зейінді  жарықпен 

салыстырады» [3, 245]. 

345 

 

Сабақтың  құрылымы  қолданған  әдіспен  технологияға  байланысты.  Әдіс 

дегеніміз  –  мұғалімнің  белгілі  бір  мақсатқа  жетудегі  іс-әрекеті,  тәсілі,  ал 

технология  дегеніміз  –  көптеген  әдістердің  жиынтығы.  Сонымен  қатар,  әр  ұстаз 

технологияны  қолдана  отыра,  оның  теориясы  мен  практикасы  тепе-теңдікті 

сақтағанды талап етіледі (сурет 1). 

 

 

сурет 1.  Технологияның бағыт-бағдары 

Қазіргі  оқыту  барысында  қолданылып  жүрген    технологиялар  жеке 

тұлғаның танымдылығының жетілуіне   бағытталған. 

Сол себептен сабақтың мазмұны төмендегіге сәйкестенеді: 



 

ғылымилығы 



 

әр сабақтың тәрбиелі және дамытушы сипаттамасы 



 

өмірмен,  теория  және    практикасының  байланысын  іске 

асырылатындығы 



 

топтық және жеке жұмыс түрлерінің мазмұны 



 

оқушылардың 

белсенді 

танымдылық 

оқу 

қызметінің  

ұйымдастырылуы 



 

зерттеушлікке және өздік ретінде білім алуы  



 

сыныптың және жеке оқушының қызметіне бағыттаушы көз-қарасы 

Сондай сабақтан оқушылар: 

Қызығушылығын артады 

Мағынаны ажыратады 

Ой-толғаныста болады 

- оқушылар   

сабақта 

өзін 

еркін 

сезінеді; 

-  сабаққа  қызығады,  тез 

бейімделеді; 

- ынталы болады; 

-танымдық 

белсенділігі 

артады 

-  оқуышылар      кез-келген 

тақырыптың 

мазмұнын 

ашады; 

- өз бетінше ізденеді; 

- 

ойын 

жеткізуге 

дағдыланады; 

- талдау жасай алады; 

- 

ғылыми 

түсініктер 

қалыптасады; 

 - 

сөйлеу 

дағдысы 

жетіледі 

- оқушылар  енді 

ойын  өз  сөзімен  жеткізе 

алады; 

- 

қорытынды 

жасай 

алады; 

- 

ақпарат 

қорларын 

ұлғайтады; 

- білімі берік болады; 

-білім сапасы көтеріледі; 

 - нәтижеге қол жеткізеді 

 

Бүгінгі  таңда  өзекті  болып  отырған  «оқу  қоғамдастығы  »  деген  ұғым  бар, 

онда  оқушылар  да,  мұғалімдер  де  өздерін  білім  алушылар  деп  есептейді. 

теория            технология                  практика 

Жана технология 

ұғындыру 

бағдар беру 

 

ой-

қорытынды  

жасау 

өмірде 

пайдалану 

346 

 

Оқушылардың  арасында  бірлескен  жұмыс,  бір-бірін  қолдау,  топтық  рух 

мадақталады.  Бұл  философия  одан  ары  оқуда  нық  тұру  үшін  қажетті  өзін-өзі  

ұрметтеумен  және  өзін-өзі  басқаруды  дамытумен  сипатталады;  нәтижесінде 

тәуелсіз және ойшыл, өмір бойы оқуға қабілетті тұлға қалыптасады [4, 36 б]. 

Оқушылар  бірлесіп  ортақ  мәселелерді  талқылағанда  жаңа  пікірге 

шығармашылықпен  қарау  тұрғысында,  жаңалықтарды  ашу  барысында  жұмыс 

жасайды.  Бұл  оқушының  коммуникативті  –  құзырлығының  дамуына  әсер  етері 

сөзсіз.  Топ  мүшелері  өз  ойларын  ортаға  салып,  оларды  кесте  арқылы  көрсетеді. 

Осындай топта жұмыс жасап үйренген оқушылардың іс –әрекеті нәтижелі болады, 

білімдері  шыңдалады.  Мұғалімнің  ізденісі,  жан-жақтылығы  айтылып  кеткен 

құзыреттілік арқылы  айқындалады.  

Оқыту  формасында оқушының  өз  еркімен  білім  алуына, материалды ойлау 

қабілетіне  бағыттауға,  оқытуды  жаттанды  түрде  емес,  шығармашылықпен 

меңгертуге  көңіл  бөлу  қажет.  Оқушы  қиялы  жүйрік,  жан  дүниесі  нәзік,  өзін 

қызықтырған  істе  белсенді,  ақыл-қабілеті  дамыған,  сондықтан  шығармашылық 

оған  шын  ләззат,  қуаныш  сезімін  әкелуі  тиіс.  Оқушылардың  танымдылығын 

дамыту жолдарын ақпараттық және коммуникативтік құзыреттіліктер арқылы іске 

асыруға болады. 

 Жаңашыл  ұстаз  бола  тұра  мұғалім  сабақта  неғұрлым  танымдылықта 

артатын және құзыреттлікті қалыптастыратын тапсырмаларды пайдаланғаны жөн. 

Ондай  тапсырмаларды  кез-келген    пән  сабағында  қолданғаны  абзал.  Мәселен: 

Математика, 1 сынып  

Құзыреттілікті қамтитын тапсырмалар: 

1.Анар  тақтада  52,43,34,16,70  сандарын  жазды.  Осы  сандардың  ұқсастығы 

неде? Сәйкес 2 сан жаз. Өсу тәртібімен жаз. 

Сандардың қандай ерекшелігі бар? 

Құзыреттіліктер: 

•

 

Танымдылық: сандар әлемі кеңееді 

•

 

Іс-әрекеттік: өз бетінше санмен жұмыс жасауы 

•

 

Коммуникативтік: жауап арқылы қатынас жасау 

2. Математика, 2 сынып 

Орман  мектебінде 12*3 өрнегінің мәнін табу тапсырмасы берілді. 

Ол төмендегідей шығарды:  

Қоян - 12*3 = 12+12+12= 36 

Түлкі - 12*3= /10+2/*3= 10*3+2*3= 30+6= 36 

Аю- 12*3= /6+6/ *3 = 6*3+6*3= 18+18= 36 

Суыр — 12*3 = /8+4/*3= 8*3+4*3= 24+12= 36 

Үкі - 12*3= /6*2/*3= 6*/2*3/= 6*6= 36 

Сұрақтар: Барлық аталған аңдар орман мектебінікі ме? 

Қай оқушының жауабы дұрыс? 

14*5, 23*4, 19*9 өрнектеріне қай оқушының тәсілі жылдам шығаруға тиімді 

? 

Құзыреттіліктер: 

•

 

Танымдылық: табиғат  әлемі кеңееді 

•

 

Іс-әрекеттік: өз бетінше бірнеше тәсілмен  жұмыс жасауы 

•

 

Коммуникативтік: өз ойын жеткізуі 

347 

 

3. Әдебиеттік оқу, 3 сынып  

Ф.Оңғарсынова “Зергер” 

Білесің бе бұл істі? 

Зергерлікке кім дайын? 

Балқытып ап күмісті, 

Сапырады су дайын. 

Осы жұмыс ырғағы, 

Білезік пен алқаны, 

Сақинаны, сырғаны 

Күміс сымнан тартады. 

Құзыреттіліктер: 

Танымдылық: кәсіп туралы мәлімет 

Іс-әрекеттік: оқи  білу,  ермексазан  неммесе  басқа  материалдан  бұйымдарды 

жасауы 

Коммуникативтік: аталған ұғым бойынша ойын айта білуі. 

Жоғарыда  келтірілген  тапсырмаларды  қолдануда  мұғалімнен  сабақтың 

мазмұнды болғанын талап етеді, яғни қазіргі таңда мұғалім - жаңа формациядағы 

білім берудегі бағыттайтын,  оқушылардың іс- әрекетінің ұйымдастырушысы және 

үйлестірушісі   тұлға. 

 Сабақтың  мазмұнын,  құрылысын,  дәлдігін,  жұмыс  жүргізу  тәсілін  мұқият 

ойластыруы  қажет.  Сабақты  жоспарлауға  негізгі  талаптар  қойылады.  Олардың 

жобасы төмендегідей: 

1.  Оқушылардың  сабаққа  бар  зейінін  аударып  және  ықыласпен,  ынта-

жігермен тыңдауын ұйымдастыру. 

2. Сабақтың тақырыбына сай мақсатын нақтылай білу. 

3. Оқушының тақырыпты өзбетінше  меңгеруі. 

4. Мұғалімнің материалды жеткізу шеберлігі, сезімі,тиімді әдіс-тәсілдері. 

5. Көрнекі құралдардың нақтылығы, әсерлігі, мазмұндылығы. 

6.Мысалдардың  өмірмен  байланыстылығы,баланы  ойлантуға,сөйлетуге, 

тәрбиелеуге ықпалы. 

7. Топпен, жеке оқушымен жұмыстың жандылығы, әртүрлігі. 

8.  Сабақты  басқа  пәндермен,  өнер  салаларымен  үйлесіміне,  ұқсастығына 

қарай түрлендіру. 

9. Бағалауға оқушыларды қатыстыру, оның тәрбиелік мәні. 

10.  Осылардың ең бастысы-сабақтың жүйелігі. 

Әр  күні  өзгеріске  толы  бүгінгі  жауапты  кезеңде  заманның    көшінен  қалып 

қоймай  уақыт  талабына  сай  ертеңгі  болашақ  жас  ұрпақты  білімді  етіп  тәрбиелеу 

ұстаздарға  зор  жауапкершілікті  жүктейді.  Ол  мұғалімнен  үздіксіз  ізденуді  ,  өз 

білімін үнемі жетілдіріп отыруды талап етеді. Мұғалімнің шеберлігі мен жетістігі 

–  сапалы  білім  және  жақсы  тәрбие  алған  шәкіртінде.  «Менің  өмірге  келіп,  жер 

басып жүруіме себепші болған ата-анам, ал бойыма қанат бітіріп, жерден биіктеп 

өсіп шығуыма  себепші болған – Ұстаз» деп шығыстың бір данышпаны айтқандай 

әрбір  үйдің  еркесі  мен  тентегін  тәрбиелеп,  адами    қасиеттерді  бойын  сіңіріп, 

білімді  де  білікті  азамат  тек  ұстаздың  ғана қолынан  келеді.  Олай  болатын  болса, 

кез-келген  жоспарланған  сабақтың  мазмұны  білім  нәрі  есте  сақталатындай  және 

өмірде қажеттілігін табатына кәсібилік шеберлігіміздің шегі молая берсін.  

348 

 

жүктеу/скачать 5,87 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: