Қазақстан Республикасы денсаулық сақтау министрлігі c. Ж
жүктеу/скачать 2,3 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- «Салыстырмалы шиелен і с»
- « Нақ ты шиелен і с»
- « Төтенше жағдайлар »
- « Апатты »
- Қауіп−қатерді талдау әдістемесінің негіздері. Негізгі түсініктер. Тұрғындар денсаулығына қоршаған орта факторларынан болатын қауіп - қатерді бағалау. Қауіп - қатерді бағалауды жүргізу кезеңдері
| «Қанағаттанарлық» жағдай өмір сүру ортасының толық және шексіз пайдаланудағы жарамдылығы; тұрғындар денсаулығына қолданудағы экологиялық қауіпсіздігі мен зиянсыз болуы; сәйкесінше осы негізде денсаулық көрсеткіштеріне шартты өзгерістер байқалмайтын «фoндық» және «аймақтық» деңгейде аталған территорияда байқалмауын.
«Салыстырмалы шиеленіс» жағдайы кейбір (ең аз, бірақ тіркелетін) қауіптілік дәрежесі халықты бағаланатын өмір сүру ортасындағы зиянды факторлар куәландырады. Бұл ретте дамуы мүмкін бастауыш өзгеріс денсаулығының жай-күйі (көбінесе түріндегі санының өсу функционалдық бұзушылықтар және патологияға дейін) ең сезімтал тұрғындардың бір бөлігі (жаңа туған нәрестелердің, ерте жастағы балалар, жүкті әйелдер және т. б. топтар). «Нақты шиеленіс» жағдайы елеулі деңгейлері мен өмір сүру ортасын ластанымен, аурушаңдықтың өсуінен және басқа патологиясын ең сезімтал тұрғыдар бір бөлігінің, сондай-ақ, шынайы өсуіне болжам экологиялық-тәуелді "индикаторлық" аурулар балалар мен ересектер арасында, кейбір ұлғаюымен балалар және жалпы ауруымен сипатталады. «Төтенше жағдайлар» жағдай "жоғары" дәрежеде өмір сүру ортасын ластау білдіретін сөзсіз қауіп алдында сол немесе өзге де медициналық-экологиялық жағдай сәйкес келеді. Қауіптілік зиянды факторлардың тұрғындарды экологиялық шартты негізделген дамыту генетикалық және иммунологиялық бұзылу популяциясы арасындағы айтарлықтай өсіп келе жатқан жалпы және балалар ауруының пайда болуы халықтың симптомдары созылмалы интоксикация, байланысты токсиканттардың әсерінен, ластаушы жекелеген буындарын экожүйенің пайда болуы "өзіне тән", экологиялық негізделген аурулардың айтарлықтай арттыру, перинаталдық, нәрестелік, балалар және жалпы өлім-жітім дәлелдері бар жағдай сипаттайды. «Апатты» медициналық-экологиялық жағдай тағы үлкен ( "катастрофалы" жағдаймен салыстырғанда) сандық көрсеткіштерімен және өмір сүру ортасын ластау экологиялық шартты өзгерту тұрғындар денсаулығының жай-күйін сипаттайды. Бұл медициналық-экологиялық жағдай бастапқыда (талдау жүргізу, себеп-салдарлық байланыстар) "шартты" ұғымымен байланысты елеулі әлеуметтік маңыздылығы бағалау көрсетіледі. "катастрофалық" (" шартты" деген сөздер қоспағанда) берілген жағдайда дәлелденген себеп-салдарлық байланыстың арасындағы белгіленген зиянды факторлар мен тіршілік ету ортасын өзгерту тұрғындардың денсаулығын (натурлық немесе моделдеу жағдайында), барлық шиеленіс жағдайын жіктеуде жүргізу үшін ұсынылған. "Қоршаған ора мен тұрғындар денсаулығы" жүйесіндегі себеп-салдарлық байланыстар талдауға дейінгі зиянды химиялық жүктемені саралау және шиеленіс жағдайдың денсаулық көрсеткіштерінің популяцияның болжамдық сипатта бағалау үшін қажеттігі ескерледі. Себеп-салдарлық байланыс пен қоршаған орта факторлары арасындағы талдау жүргізуде тұрғындар денсаулығына медициналық-экологиялық жағдайдың әр түрлі аумақтарда ескере отырып, аралас, кешенді және қабаттасқан ықпалы әсерлерін тіршілік ету ортасы факторларының нақты шиеленісті бағалау жүргізіледі. Медициналық-экологиялық зерттеулер көрсеткіштері алынған кезде қоршаған ортаның сапасының өзгеру ықтимал дәрежесі бірыңғай шкалада келтіріледі, өлшемсіз шкаласы жасалады нормативтерін ескере отырып, және жалпылама көрсеткіштер көрсетеді (атмосфераның ластану индексі - АЛИ, судың ластану индексі - СЛИ, топырақ ластануының сандық көрсеткіші - Zc және т.б.) Салыстыру кезінде дәрежедегі жүктеме зиянды факторлардың әр түрлі аумақтарды бастапқы скрининг үрдісі кезінде әрбір фактор өз алдына жеке қарастырылуы тиіс. Бұл қауіп қатер адамдардың денсаулығына факторлардың барлық қол жетімді өлшеу, қауіпті дозасын (концентрациясын) зиянды химиялық заттардың бағалануы тиіс ескере отырып, осы қауіпті класын анықтау қажет. Қолайсыз салдары және қауіп қатер дәрежесін болжау кезінде саны бойынша факторлар, сондай-ақ ең қауіптілерлерінің бірі бағаланатын факторлардың немесе олардың тобы ескеріледі. Тек бақылау мақсатында динамикасы бір аумақта (осы аумаққа болжанатын жағдайларына қолданылатын) зиянды факторлардың жүктемесінің кешенді көрсеткіші халық саны бойынша белгіленеді көрсеткіштердің сомасына ластану әрбір қоршаған ортасы объектінің (жеке-жеке), a сондай-ақ, сомасы бойынша дәрежелер беру рангі бағаланады. Жүргізілген жұмыс есептеу үшін ішінде әр жыл 5 - 10 жылғы көрінісін өзгертуді сипаттайды, олар болашаққа болжамдар кезінде пайдаланылуы мүмкін. Медициналық-экологиялық жағдайды шиеленістің негізгі бағалау критерийлеріне жататындар: - медико-демографиялық көрсеткіштер, атап айтқанда: өлім-жітім (соның ішінде - жалпы, балалар (0 - 14 жас), бала өлімі (0 - 1), перинатальдық (28 апта, ұрықтың - 7 күн) және күтілетін өмір сүру ұзақтығы (әр түрлі жас топтарында); - аурушаңдық және таралуы аурулар) жалпы және балалар, соның ішінде жекелеген кластары, сондай-ақ, топтары және нозоформалары болжам осы аумақ үшін экологиялық шартты "индикаторлық ауруларының"; медициналық-генетикалық көрсеткіштері мен өзгерістер иммундық статусын, тұрғындардың (оның ішінде: туа біткен даму ақауларының жиілігі, ауытқуы бар балалардың үлесі, дене дамуындағы генетикалық бұзылулар адам жасушаларындағы бұзылуы, әйелдердің репродуктивті функциялары жүктілік пен босанудың асқыну түрінде үлесін ұлғайту адамдардың айқын ауытқулары, талданған бойынша ішінара ресми бекітілген есептік-статистикалық нысандар ішінара нәтижелері бойынша арнайы ұйымдастырылған медициналық-генетикалық және иммунологиялық зерттеулер. Тұрғындар денсаулығы өзгерісінің негізгі көрсеткіштерін талдау минимум 5 - 10 жылды құрауы тиіс («бақылау» және «фoндық» деңгейлерін қатар алғандағы көрсеткіштер). Қосымша критерийлерге адам биосубстраттарындағы құрамы туралы (қанда, несепте, сілекейде, шашта, тырнақта, тісте, плaцeнтада, ана сүтінде) тұрғындардың өмір сүру ортасында табылған улардың мәліметтер жатқызылады. Гpaдaциялар эмперикалық мәліметтер есебімен алынған. Медициналық-экологиялық жағдайлар шиеленіс дәрежесін бағалауды (көрсеткіштер бойынша тұрғындар денсаулығын) ең алдымен денсаулығының жай-күйін және оның ауытқуын ескере отырып) неғұрлым әлсіз (өмір сүру ортасындағы зиянды факторлар әсеріне) құрылымдық-функционалдық буын популяцияда жүргізу керек (балалар, жүкті әйелдер, созылмалы аурулары бар науқастар). Медициналық-экологиялық зерттеулер маңызды элементтерінің бірі осы бағытта халықаралық танылған және ұсынылған ДДСҰ-ның қауіп қатерді бағалаужәне талдау әдіснамасы болып табылады. 11. Қауіп−қатерді талдау әдістемесінің негіздері. Негізгі түсініктер. Тұрғындар денсаулығына қоршаған орта факторларынан болатын қауіп - қатерді бағалау. Қауіп - қатерді бағалауды жүргізу кезеңдері XX ғасырда сценарийлік талдау деп аталатын, суық соғыс қарсыластық арасындағы жаһандық күшімен, әсіресе АҚШ-CCCP, бірақ кеңінен таралған сақтандыру ортада дейін 1970-ші, әзірге мұнай дағдарыс тудырған жоқ, жан-жақты қарқынды даму әдістері пайда болды. Мәселеге ғылыми жетістіктердің тағы бір дамуы 80-ші жылдардағы қаржылық мүдделердің негізгі құралы, олар қаржылық дайындық нұсқаулары ретінде құрылған кезде туындады. Дегенмен, көптеген сарапшылар 1990-шы жылдарға дейін компьютерлік есептеулердің көмегімен деректердің кең ауқымын ескеруге мүмкіндік беретін ғылыми әдістерді қабылдамады. Қауіп −қатерді бағалау теориясына елеулі үлес қосқан рационды және экологиялық қауіп қатерді бағалауды өңдеу кезінде «табалдырықсыз қауіп− қатер» теориясы туындады. Түрлі елдердің үкіметтері күрделі ғылыми әдістерде қауіп− қатер бағалауда ең қолайлы стандарттар орнату үшін кеңінен қолданады, мысалы, қазірдің өзінде АҚШ қоршаған ортаны қорғау Агенттігі" экологиялық реттеуді қолға алаған. Тұрғындар денсаулығына сыртқы қоршаған орта факторларынан болатын қауіп−қатерді бағалау үрдісі бүкіл дүние жүзінде қарқынды дамыған жаңа ғылыми бағыт болып табылады. Қауіп қатерді бағалау – ғылыми негізделген сыртқықоршаған орта факторлары деңгейлерінің шекті қабылдарлық қауіп қатер деңгейлерін бекіту болып табылады. Ұсынылатын қауіп қатер деңгейлері табалдырықты (кaнцepoгeнді емес) және табалдырықсыз (кaнцepoгeнді) мoдeлі негізінде бекітіледі. Бұл отандық нормалау мәндерін бекіту механизмінен айырмашылығы бар, мұнда барлық әсер ету шегі болуы тиіс (ШРЕК, ШРЕД, ШРЕШ және т.б.). Қауіп қатерді бағалау әдістемесін қолдану неғұрлым басым әсері бар деңгейі қабылдарлықсыз қауіп қатерді анықтау және азайтуға негізделген анықталған басымдықтары бақылауды ұйымдастыруда басқарушылық шешімдерді қабылдауға ықпал етеді. Бастапқыда қауіп қатерді анықтау үшін «қауіп қатер» дегенді «қауіптілік» анықтамасынан ажырата білу керек. Күнделікті өмірде «қауіп қатер және қауіптілік» біртұтас қабылдасақ, түп тамырында дұрыс емес болып табылады. Қауіптілік қолдану саласы жаңадан құрылған жағдайларының контексінде бірлескен денсаулық сақтаудың тиімділігін көтерудегі олардың тиімділігін анықтайтын факторлардың қасиеттерін қалай үйлестіруді болжайды. Ол химиялық заттың адамның ағзасы негізінде қалыптасқанына және арнайы жергілікті жағдайларға байланысты емес. Қауіп қатер қауіптілікке қарағанда, адам денсаулығына әсер ету факторының нәтижесінде құрылады да нақты үш негізгі белгілерімен сипатталады: әсер ету мүмкіндігі, осы әсердің салдары мен мұндай салдардың маңыздылығы ескеріледі. Мысалы, адамның темекі шегуі. Білетініміздей, темекі шегу өмірге қауіпті, яғни адам денсаулығына қауіп төндіретін никотин ретінде сигарет құрамындағы зертханалық жағдайда бұл белгілі дәлелденген. Егер адам күніне бір сигарет шеккенде қауіптілік табалдырығын аттап, яғни никотин әсер етіп, адам ағзасына түскенде дозасына қарай белгілі бір жауап реакциясы көрініс береді. Күніне бір қорабын шеккенде қолайсыз әсердің дамуының күтілетін деңгейі ағзаға әсер ету дозсы артады. Жалпы қауіп қатер бірінші және екінші жағдайда да бар, бірақ әсер ету деңгейінің көрінісі күніне шеккен сигарет санымен зиянды ісер терінде анықталады. Нoвикoвa C.М., қоршаған ортаға химиялық ластану әсерімен байланысты денсаулыққа қауіп қатерді бағалау саласындағы бас маманның, және «Pукoвoдcтвa пo oцeнкe pиcкa …….P 2.1.10.1920-04» (pиc. 17) [13] авторының мысалын келтірсек. 9 суретте көрсетілгендей, қауіп қатер экспозицияға тең (әсер ету ұзақтығы) және улылығы (немесе осы жағдайда, шу деңгейіне), қауіптілік ретінде сипатталады. Сурет 9 - Қауіп− қатердің негізгі элeмeнттері (Нoвикoв C.М., 2010) жүктеу/скачать 2,3 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|