§3. ДІНИ СЕНІМ БОСТАНДЫҒЫ ЖӘНЕ МЕМЛЕКЕТТІҢ

14 
 
нормативтік  база  жалпы  алғанда,  жалпы  еуропалық
 
және 
әлемдік  демократиялық
 
стандарттарға  сәйкес  келеді. 
Сонымен  бірге,  Қазақстан  мемлекет  пен  конфессиялар 
арасындағы
 
құрылымды 
өзара 
қарым
-
қатынастарды 
нығайтуға  бағытталған  діни  қызмет  жөніндегі  заңнаманы 
жетілдіруге барынша күшін жұмсап келеді. 
 
Діни  сенім  бостандығына  азаматтардың
 
құқықтарын 
жүзеге  асыруды  қамтамасыз  ету  оның
 
одан  әрі 
демократиялық
 
және  құқықтық
 
дамуының
 
негізгі  құрамдас 
бөлігі болып табылады.    
 
Конституцияның
  1-
бабының
  1-
тармағына  сәйкес 
- 
Қазақстан  Республикасы  өзін  демократиялық,  зайырлы, 
құқықтық
 
және  әлеуметтік  мемлекет  ретінде  орнықтырады, 
оның
 
ең
 
қымбат  қазынасы 
- 
адам  және  адамның
 
өмірі, 
құқықтары мен бостандықтары.
 
Қазақстан  Республикасы  Конституциясының
  22-
бабында 
анық
 
бекітілген:  «әркімнің
 
ар
-
ұждан  бостандығына  құқығы 
бар». Ар
-
ұждан бостандығы –
 
ең
 
алдымен жеке адамның
 
кез 
келген  идеологиялық
 
бақылаудан  бостандығын  білдіретін 
адамның
 
негізгі  жеке  құқықтарының
 
бірі,  әркімнің
 
рухани 
құндылықтар  жүйесін  өз  еркімен  таңдау  құқығы.  Ар
-
ұждан 
бостандығы адамның
 
абсолюттік құқығы болып табылады. 
 
Қазақстан  Республикасының
 
Конституциясы  әрбір 
адамның
 
ар
-
ұждан  және  діни  сенім  бостандығына  кепілдік 
береді, сондай
-
ақ, конфессиялық, этникалық
 
және басқа да 
белгілері  бойынша  кемсітушіліктің
 
кез  келген  түріне  тыйым 
салады. 
 
Діни  сенім  бостандығына  деген  құқық
 
қоғамдық
 
және 
діни  мүдделердің
 
теңдігіне  қол  жеткізу  арқылы  діни  сенім 
бостандығының
 
конституциялық
 
принциптерін  қамтамасыз 
етуге,  сонымен  бірге  мемлекет  пен  діни  бірлестіктердің
 
арасындағы  әріптестік  пен  өзара  түсіністік  қатынастарын 
дамытуға  бағытталған  2011  жылдың
  11 
қазанындағы  «Діни 
қызмет  және  діни  бірлестіктер  туралы»    Қазақстан 
Республикасының
 
Заңында бекітілген. 
 
Сондай
-
ақ,  осы  Заңда  Қазақстан  Республикасының
 
Конституциясы  мен  заңдарында  көзделген  міндеттерді 
өзінің
 
діни  наным  себептері  бойынша  орындаудан  бас 
тартуға ешкімнің
 
құқығы жоқ
 
екендігі айрықша белгіленген.
 

15 
 
Діни 
сенім 
бостандығы 
негізінен 
зайырлы 
мемлекеттерге  тән.
 
Зайырлылық
 
–
 
бұл  мемлекеттік 
атеизмнен  және  бір  дінді  жалпыға  бірдей  немесе  ресми 
ретінде  мойындаудан  бір  мезгілде  бас  тарту  арқылы  сенім 
мен  ар
-
ұждан  бостандығы  мәселелерінде  азаматтардың
 
толық
 
теңдігін қамтамасыз етуші мемлекеттің
 
сипаттамасы. 
 
Зайырлы  мемлекет  дінге  қатысы  бойынша  бейтарап, 
ресми идеология ретінде кез келген дүниетанымдық
 
жүйені 
қабылдамайды,  сондай
-
ақ,  азаматтарға  дүниетанымдық
 
немесе  діни  сенім  таңдауын  еркін  жасауға  мүмкіндік  бере 
отырып,  өзінің
 
заңнамалық
 
қызметі  мен  тәжірибелік 
саясатында кез келген діннің
 
ұйғарымына сүйенбейді. 
 
Қазақстан  Президенті  қоғамда  зайырлы  сананы 
нығайту  қажеттілігін  әрдайым  айрықша  айтып  келеді.  Осы 
жайында  Мемлекет  басшысы  Н.Ә.Назарбаев  «Қазақстан
-
2050»  Стратегиясында  біз  мұсылман  үмбетінен  екенімізді 
мақтан тұтамыз деп атап өтеді. Бұл біздің
 
дәстүріміз. Бірақ
 
бізде  зайырлы  қоғамның
 
дәстүрлері  бар,  Қазақстан  –
 
зайырлы мемлекет
 
екенін естен шығармауымыз қажет.  
 
Президент 
тапсырмаларына 
сәйкес, 
мемлекет 
азаматтар  мен  қоғамды  сыртқы  рухани  агрессиядан 
қорғауды 
қамтамасыз 
етеді 
және 
индустриалдық
-
инновациялық
 
Қазақстанның
 
зайырлы 
принциптерде 
дамушы  ретінде  болашақты  біздің
 
елдің
 
нақты  түсінігін 
қалыптастырады.
 
Сонымен 
қатар, 
мемлекет 
елдің
 
гүлденуіне  ықпал  ететін  дәстүрлі  рухани  және  діни 
құндылықтарды  қолдайды,  қоғамдық
 
өмірдің
 
барлық
 
салаларының
 
дамуы үшін қолайлы жағдай жасайды.
 
Қазақстан 
Республикасындағы 
заңнамаға 
сәйкес 
зайырлы  мемлекеттің
 
негізін  құраушы  принциптер 
мыналар болып табылады:  
 
1) 
мемлекет  пен  оның
 
институттарының
 
зайырлы, 
конфессионалдық
 
бейтарап сипаты;
 
2) 
дінге  қатынасы,  діни  немесе  зайырлы  бірлестіктерге 
қатыстылығына қарамастан адам мен азаматтың
 
құқықтары 
мен бостандықтарының
 
теңдігі;
 
3) 
Заң
 
алдында діни бірлестіктердің
 
теңдігі;
 

16 
 
4) 
тұрғындардың
 
ұлттық
 
дәстүрлерін,  ділін  құрметтеу, 
ұлттық
 
әдет
-
ғұрыптар,  дәстүрлер  мен  діни  жоралардың
 
өзара байланысын есепке алу;
 
5) 
ар
-
ұждан  және  дін  ұстану  еркіндігі  саласындағы 
конституциялық
 
құрылымның
 
негіздерін,  адамгершілікті, 
адам  мен  азаматтың
 
денсаулығын,  құқықтары  мен
 
заңды 
мүдделерін  қорғау,  елдің
 
қорғанысы  мен  мемлекеттің
 
қауіпсіздігін  қамтамасыз  ету  қажеттілігімен  айтылатын 
осындай шектеулерге рұқсат ету. 
 
Аталған 
принциптер 
мемлекеттегі 
конфессиялық
 
қатынастарға  қатысты  немесе  соны  реттеуші  елдің
 
барлық
 
заңдарында және Конституциясында анық
 
белгіленген.
 
Қазақстандағы  мемлекеттің
 
зайырлы  сипаты  мен  діни 
бірлестіктердің
 
мемлекеттен бөлектенуі діни бірлестіктердің
 
мемлекет 
істеріне 
араласпайтындығын, 
ешқандай 
мемлекеттік  функцияларды  атқармайтындығын,  саяси 
қызметпен  айналыспайтындығын  білдіреді.  Діни  негізде 
саяси  партия  құруға  тыйым  салынады.  Діни  ілімдермен 
байланысты  діни  рәсімдерді,  діни  іс
-
шараларды  атқару 
мемлекеттік  органдармен  немесе  мемлекеттік  қызметпен 
сүйемелденбейді.  
 
Мемлекет 
діни 
бірлестіктердің
 
ішкі 
заңдарын 
құрметтейді және сол заңдарға сәйкес әрекет етуге оларға 
мүмкіндік  береді,  діни  ережелер  мен  нормаларға  сәйкес 
ұйымдасуға және басқаруға олардың
 
құқықтарын, сонымен 
бірге 
дін 
қызметкерлерін 
тағайындауға, 
сайлауға, 
шақыруға олардың
 
құқықтарын мойындайды.   
 
Қазақстан 
Республикасының
 
заңнамасы 
діни 
нормалармен  байланысты  емес,  дегенмен  олардың
 
жалпыадамзаттық
 
гуманистік бағыттылығын есепке алады. 
Діни  бірлестіктердің
 
актілері  қазақстандағы  құқықтың
 
қайнар көзі бола алмайды. Сондай
-
ақ, елдің
 
соттық
 
жүйесі 
діннің
 
ықпалынан  еркін  және  діни  бірлестіктер  құзыретінің
 
құрамдас  бөлігіне  ене  алмайды.
 
Мемлекет  діни  білім 
алумен,  ғимараттарды,  діни  заттар  мен  діни  әдебиеттерді 
пайдаланумен,  қайырымдылық
 
алумен,  елдің
 
ішінде  және 
шетелде  бір  діндестермен  байланыс  орнатумен  және  
ұстаумен  байланысты  азаматтар  мен  діни  бірлестіктердің
 
құқықтарының
 
жүзеге асуына ықпал етеді. 
 

17 
 
Атап  кететін  жайт,  діни  бірлестіктердің
 
мемлекеттен 
бөлектену 
принципі 
діни 
бірлестіктер 
мен 
дінге 
сенушілердің
 
қоғамдық
 
өмірден  шеттетілгенін  білдірмейді. 
Мемлекет  дінге  сенушілерді  Қазақстанның
 
толық
 
құқықты 
азаматтары  ретінде,  ал  діни  бірлестіктер  мен  дінге 
сенушілерді 
- 
әлеуметтік 
пайдалы 
қызметтерді: 
қайырымдылық
 
көрсетушілік, 
мәдени
-
ағартушылық
, 
гуманитарлық
 
жүзеге  асырудың
 
маңызды  қатысушылары 
ретінде  есептейді  және  осындай  қызметті  атқаруда 
олармен әріптестік орнатады. 
 
Оның
 
үстіне  мемлекет  маскүнемдік  пен  нашақорлық
, 
қылмыстың
 
алдын 
алу, 
салауатты 
өмір 
салтын 
қалыптастыру,  жанұяны  нығайту,  қоғамда  жоғары  рухани 
және  адамгершілік  ахуалды  құру  сияқты  әлеуметтік 
мәселелерді  шешуге  діни  бірлестіктерді  жұмылдыруға 
тырысады.  Діни  бірлестіктерді  тікелей  қаржыландыруды 
жүзеге  асырмай,  мемлекет  ең
 
басты  мәдени  және  тарихи 
құнды  діни  ғимараттар  мен  құрылыстарды  қайта  құру  мен 
жөндеуде көмек көрсетеді.
  
Мемлекеттік  органдарда  діни  іс
-
шараларды  жүргізуге 
тыйым  сала  отырып,  мемлекет  сол  мезгілде  діни 
рәсімдерді  атқаруда  объективті  түрде  қиындық
 
туғызатын 
жекелеген  мемлекеттік  органдарда:  түрмелерде,  бас 
бостандығынан 
айыру 
орындарында, 
әскери 
бөлімшелерде,  медициналық
 
мекемелерде  діни  сенім 
бостандығы құқығын жүзеге асыруға мүмкіндік береді. 
 
Мемлекет  мемлекеттік  және  басқа  да  білім  беру 
мекемелерінде 
білім 
берудің
 
зайырлы 
сипатын 
қамтамасыз етеді. 
 
Діни  бірлестіктердің
 
ішкі  істеріне  араласпауды  және 
діни  автономияны  мойындай  отырып,  мемлекет  олардың
 
Қазақстан Республикасының
 
заңнамасын бұзған жағдайда, 
азаматтардың
, 
ұйымдардың
 
және 
жалпы  алғанда, 
мемлекеттің
 
заңды  мүдделеріне  нұқсан  келтіргенде  дінге 
сенушілер  мен  діни бірлестіктердің
 
қызметіне  орай  әрекет
 
ету құқығына ие. Дегенмен мұндай әрекет ету заң
 
негізінде 
және барлық
 
қажетті құқықтық
 
шараларды сақтағанда ғана 
мүмкін болады. 
 

18 
 
Осылайша,  діни  бірлестіктер  мен  мемлекет  әркім  өз 
саласында  автономды  (сәйкесінше,  діни  рәсімдерді 
атқаруда  және  мемлекеттік  билікті  жүзеге  асыруда)  және 
бір
-
бірінің
 
қызметіне 
араласпайды.
 
Бірақ
 
олардың
 
әріптестігін қажет ететін кейбір ортақ
 
міндеттері бар.
 
«Діни  қызмет  және  діни  бірлестіктер»  туралы  Заң
 
жақын  тұратын  тұлғалардың
 
құқықтары  мен  мүдделерінің
 
ескерілген  жағдайда  қоғамдық
 
тамақтану  объектілерінде, 
пәтер
-
үйлерде,  зираттар  мен  крематорийлерде,  діни 
бірлестіктердің
 
мекемелері  мен  ғимараттарында,  ғибадат 
ету  орындарында,  оларға  тағайындалған  территориялар 
мен діни ғимараттарда құдайға құлшылық
 
етуді, діни әдет
-
ғұрыптарды,
 
рәсімдерді  және  (немесе)    еш  кедергісіз 
өткізуге (жасауға) құқық
 
береді. 
 
Атап  кететін  жайт,  әкімшілік  құқық
 
бұзушылық
 
туралы 
Қазақстан 
Республикасының
 
Кодексі 
заңнамада 
қарастырылған 
талаптардың
 
бұзылғаны 
үшін 
жауапкершілік  шаралары  мен  қоғамдық
 
қауіпсіздіктің
 
дәрежесін  анықтайды,  сонымен  бірге  дінді  ұстану 
еркіндігіне азаматтардың
 
құқықтары мен бостандықтарына 
шек қоймайды.  
 
«Діни  қызмет  және  діни  бірлестіктер  туралы»  Заңның
 
талаптарын  бұзғаны  үшін  ҚР  әкімшілік  құқық
 
бұзушылық
 
туралы 
Кодекстегі 
қарастырылған 
жауапкершілік 
шаралары  ең
 
алдымен,  «Қазақстан  Республикасы  өзін 
құқықтық
 
мемлекет  ретінде  орнықтырады»  деп  айтылған 
ҚР 
Конституциясының
 
негізін 
құраушы 
нормадан 
туындайды. 
 
Құқықтық
 
мемлекеттің
 
басты принципі қоғамдық
 
өмірдің
 
барлық
 
салаларын  қамтитын  заңның
 
үстемдік  етуші 
принципі  және  тұлғаның
 
бостандығын  ұйымдастыру  мен 
қорғаудың
 
жоғары формасы болып табылады. Бұл барлық
 
мемлекеттік  органдар,  діни  бірлестіктер,  лауазымды 
тұлғалар  мен  азаматтардың
 
заңдардың
 
орындалуына 
сәйкес  негізде  әрекет  етуге  міндетті  екендігін  білдіреді. 
Сәйкесінше,  Заңды  бұзғаны  үшін  қолданылатын  шаралар 
діни қызмет саласындағы құқықтық
 
қатынастардың
 
барлық
 
қатысушыларына теңдей дәрежеде таралады. 
 
  

19 
 
§4. ДІН САЛАСЫНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТ САЯСАТТЫҢ
 
ҰЙЫМДАСТЫРУШЫЛЫҚ
-
ИНСТИТУТТЫҚ
 
НЕГІЗІ
 
 
 
Қазақстан  Республикасының
 
Президентінің
 
Жарлығы 
негізінде 2011  жылдың
 
18  мамырында құрылған Қазақстан 
Республикасының
 
Дін  істері  агенттігі  дін  саласында  өз 
деңгейінде қызмет атқарып келеді.
 
Қазақстан 
Республикасы 
Дін 
істері 
агенттігі 
конфессияаралық
 
келісім,  азаматтардың
 
дін  ұстану 
бостандығын  қамтамасыз  ету  және  діни  бірлестіктермен 
өзара  іс
-
әрекеттестік  саласындағы  мемлекеттік  басқаруды, 
сондай
-
ақ,  заңмен  көрсетілген  межеде  салааралық
 
үйлестіру жұмыстарын жүзеге асыратын орталық
 
атқарушы 
орган болып табылады.
 
Агенттіктің
 
негізгі міндеттері:
 
- 
азаматтардың
 
дін  ұстану  бостандығы  құқықтарын  іске 
асыруды  қамтамасыз  ету  және  діни  бірлестіктермен  өзара 
іс
-
әрекеттестік 
саласындағы 
мемлекеттік 
саясатты 
қалыптастыру бойынша ұсыныстар жасау; 
 
- 
елімізде  азаматтардың
 
дін  ұстану  бостандығы 
құқықтары  және  діни  бірлестіктердің,  миссионерлердің
 
қызметі  саласында  болып  жатқан  үрдістерді  жан
-
жақты 
және  объективті  түрде  зерделеу,  жалпы  қорытынды  және 
талдау жасау.
 
Дін  істері  агенттігі  өзіне  жүктелген  міндеттерге 
сәйкес келесідей функцияларды жүзеге асырады: 
 
- 
діни 
бірлестіктермен 
өзара 
іс
-
әрекеттестік 
саласындағы  мемлекеттік  саясаттың
 
негізгі  бағыттарын 
қалыптастыру мен іске асыру;
 
- 
діни  ахуалдың
 
дамуын,  Қазақстан  Республикасы 
аумағында құрылған діни бірлестіктердің, миссионерлердің
, 
қызметін зерделеу мен талдау; 
 
- 
ақпараттық
-
насихат 
іс
-
шаралары 
мен 
түсіндіру 
жұмыстарын жүргізу;  
 
- 
дінтану сараптамасын жүргізуді қамтамасыз ету;
 
- 
облыстық
 
жергілікті 
атқару 
мекемелері 
мен 
республикалық
 
қала мен астаналық
 
деңгейдегі діни қызмет 
және олардың
 
діни бірлестіктерімен байланыстарын реттеу;
 

20 
 
- 
өз  құзыретіне  қатысты  мәселелерге  ресми  түрде 
мәлімдеме жасау; 
 
- 
мемлекеттік 
қызмет 
көрсету 
барысында 
тұтынушылардың
 
құқығын  қорғауды  Агенттік  өз  құзыретіне 
сәйкес жүзеге асырады; 
 
- 
Қазақстан
 
Республикасының
 
заңына  сәйкес  өзге  де 
міндеттерді  атқара  отырып,  дін  саласына    қатысты 
қызметке 
шетелдік 
уәкілетті 
 
орталықтарымен 
ынтымақтастықта  болуды,  өз  құзыреті  шеңберінде  діни 
қызмет және діни бірлестіктер туралы нормативтік құқықтық
 
актілерді жетілдіру және  бекітуді, сонымен  қатар Қазақстан 
Республикасының
 
діни  қызмет  және  дiни  бiрлестiктер 
туралы заңнамасын бұзатын жеке және заңды тұлғалардың
 
қызметiне тыйым салуды қарастырады.       
 
Дін 
істері 
агенттігінің
 
және 
дін 
саласында 
мемлекеттік 
саясаттың
 
негізгі 
бағыттарынкелесі 
тұжырымдамалық
 
құжаттар айқындайды:   
 
1. 
2011  жылдың
  11 
қазанында  қабылданған  Қазақстан 
Республикасының
 
«Діни  қызмет  және  діни  бірлестіктер 
туралы» заңы;  
 
2. 
Қазақстан 
Республикасының
 
Президенті 
Н.Ә.Назарбаевтың
 
2012 
жылғы 
14 
желтоқсандағы 
«Қазақстан
-
2050»  Стратегиясы  мемлекеттің
 
жаңа  саяси 
бағыты» атты Қазақстан халқына Жолдауы; 
 
3. 
Қазақстан 
Республикасының
 
Президенті 
Н.Ә.Назарбаевтың
 
2014  жылғы  17  қаңтардағы
 
«Қазақстан 
жолы  –
 
2050:  Бір  мақсат,  бір  мүдде,  бір  болашақ»  атты 
Қазақстан халқына Жолдауы;
 
4. 
2013  жылғы  24  қыркүйекте  қабылданған  «Діни 
экстремизм  мен  терроризмге  қарсы  іс
-
қимыл  жөніндегі 
2013-
2017 жж. арналған мемлекеттік бағдарлама»;
 
5. 
Қазақстан  Республикасы  Үкіметінің
 
қаулылары  және 
Дін  істері  агенттігінің
 
басқа
 
да  нормативтік  актілері 
(
Қараңыз: Қосымша 3
). 
Дін  істері  агенттігі  келесідей  мемлекеттік  қызмет 
түрін жүзеге асыруды қамтамасыз етеді:
 
1. 
Республика 
аумағындағы 
шетелдік 
діни 
бірлестіктердің
 
қызметтерін,  шетелдік  діни  орталықтар 

21 
 
тарапынан 
Қазақстан 
Республикасындағы 
діни 
бірлестіктердің
 
жетекшілерін бекітуді келістіру;
 
2. 
Дінтанулық
 
сараптама жүргізу.
 
Облыстардағы,  Астана  және  Алматы  ққ
. 
Әкімдіктері 
жанындағы  өңірлік  дін  істері  басқармалары  түріндегі 
жергілікті  атқарушы  органдар  жергілікті  деңгейдегі  дін 
саласындағы 
мемлекеттік 
саясат 
пен 
діни 
сенім 
бостандығын қамтамасыз ету қызметін жүзеге асырады.
 
Жергілікті 
атқарушы 
органдар 
(әкімдіктер) 
төмендегідей қызметтерді жүзеге асырады:
 
- 
жергілікті  деңгейде  дін  саласы  бойынша  мемлекет 
саясатын жүзеге асырады;
 
- 
аймақтың
 
діни  ахуалына  зерттеу  және  талдау 
жұмыстарын жүргізеді; 
 
- 
өз  құзыретіне  сәйкес  аймақтық
 
деңгейде  дін 
мәселесіне қатысты түсіндіру жұмыстарын жүргізеді;
 
- 
құзыретті  органға  Қазақстан  Республикасының
 
діни 
қызмет және діни бірлестіктер туралы заңнамасын
 
жетілдіру 
туралы ұсыныстар әзірлейді;
 
- 
құқық
 
қорғау органдарына Қазақстан Республикасының
 
діни  қызмет  және  діни  бірлестіктер  туралы  заңын  бұзушы 
жеке  және  заңды  тұлғалардың
 
іс
-
әрекеттеріне  тыйым  салу 
туралы
 
ұсыныстар әзірлейді;
 
- 
Қазақстан  Республикасының
 
діни  қызмет  және  діни 
бірлестіктер  туралы  заңнамасының
 
бұзылуына  қатысты 
жеке және заңды тұлғалардың
 
шағымдарын қарастыру;
 
- 
миссионерлік  қызметпен  айналысушы  тұлғаларды 
тіркеу;
 
- 
Қазақстан  Республикасының
 
заңнамасы  негізінде 
мемлекеттік  басқару  органдарының
 
сұранысына  сай 
жергілікті атқару органдарына жүктелген өзге де міндеттерді 
атқарады.
 
Жергілікті 
атқару 
органдары 
мемлекеттік 
қызметтерді келесідей 4 бағытта жүзеге асырады:
 
1. 
Миссионерлік  қызмет  атқарушы  тұлғаларды  тіркеу 
және қайта тіркеу;
 
2. 
Ғибадаттық
 
мәнге  ие  мекемелерді  (құрылыстарды) 
салуға  рұқсат  беру  және  олардың
 
орналасатын  жерін 

22 
 
анықтау,
 
сонымен  қатар,  мекемені  (құрылысты)  қайта 
салаландыруды (қызмет ету мәнін өзгерту) жүзеге асыру;
 
3. 
Діни  әдебиеттер  мен  діни  мазмұндағы
 
өзге  де 
материалдар,
 
діни  мақсатта  қолданылатын  заттарды
 
таратуға  арналған  стационарлық
 
ғимараттарды  бекіту 
туралы шешімдерді беру;
 
4. 
Ғибадаттық
 
мекеме  (құрылыс)  аумағынан  тыс  жерде 
діни  іс
-
шараларды  өткізуге  арналған  ғимаратты  белгілеу 
туралы шешімдерді беру.    
 
Дін  істері
 
агенттігінің
 
жанынан  жүйелі  мониторинг  және 
талдау  жасау,  дін  саласы  бойынша  зерттеу    жүргізу 
мақсатында құрылған «Дін мәселелері жөніндегі ғылыми
-
зерттеу  және  талдау  орталығы»  РММ  қызмет  атқаруда 
(
әрі қарай 
- 
ҒЗТО).
 
ҒЗТО  мақсаты  дін  мәселелері  жөнінде  мемлекет 
органдарының
 
қызметіне 
ғылыми
-
әдіснамалық
 
және 
ақпараттық
-
талдау  жұмыстары  бойынша  қолдау  көрсету 
болып табылады.
 
Ғылыми
-
зерттеу жұмысы ҒЗТО қызметінің
 
басты бағыты 
болып  табылады.  Қазақстандағы  діни  ахуалдың
 
жай
-
күйі 
мен динамикасын талдау аясында ҒЗТО
-
да бірқатар талдау 
құжаттары 
дайындалды.
 
Сонымен 
қатар, 
ҒЗТО 
қызметкерлері  Дін  істері  агенттігінің
 
іс
-
шараларын  –
 
конференциялар,  дөңгелек  үстелдерді  ұйымдастыру  мен 
өткізу жұмыстарына белсенді түрде қатысады.
 
Орталықтың
 
құрамында  кешенді  және  ұсыныс  беру 
сипатына ие ғылыми
-
зерттеу және сараптау
-
талдау қызметі 
мәселелерін  қарастыратын  Ғылыми
-
сараптау  кеңесі  (ҒСК) 
жұмыс  істейді.  ҒЗТО  дін  мәселелері  жөніндегі  мемлекеттік 
органдар
 
шығаратын 
және 
жолдайтын 
ақпараттық
 
материалдарға 
дінтанулық
 
сараптама 
жұмыстарын 
жүргізеді.
 
Агенттіктің
 
жанынан  құрылған  «Мәдениеттер  мен 
діндердің
 
халықаралақ
 
орталығы»  РММ 
(
әрі
 
қарай 
- 
МДХО
) 
қызмет  атқарады.  МДХО  мақсаты  еліміздің
 
конфессияаралық
 
келісімінің
 
нығаюы  мен  халқымыздың
 
өзара  ынтымақта  өмір  сүруінің
 
бірегей  үлгісін  халықаралық
 
деңгейде насихаттау болып табылады.
 

23 
 
Мемлекет  басшысы  Н.Ә.Назарбаев  Әлемдік  және 
дәстүрлі  діндер  лидерлерінің
 
ІІІ  Съезінде  сөйлеген  сөзінде 
«Орталық
 
бейбітшіліктің, 
келісім 
мен 
әділдіктің
 
интеллектуалдық
 
зертханасына  айналып,  жаһандық
 
күн 
тәртібіне  ұсыныстар  әзірлеп  ұсынуы  тиіс.  Ол  Съездің
 
жұмысшы құрылымы болып, оның
 
барлық
 
қатысушыларын 
жаңа  идеялармен  және  ұсыныстармен  нәрлендіруі  керек» 
деген болатын.
 
МДХО  басты  міндеттерінің
 
біріне  жақын  әрі  алыс 
шетелдермен халықаралық
 
байланыс орнату, өзге
 
елдердің
 
дін  саласындағы  тәжірибелерін  зерттеу  және  пайдалану 
және  ел  тұрғындарының
   
рухани
-
мәдени  деңгейін  көтеруге 
атсалысу жатады.
 
Қазақстандағы  және  шетелдегі  діни  жағдайды  зерттеу 
мақсатында  Мәдениеттер  мен  діндердің
 
халықаралық
 
орталығы  Қазақстандағы  конфессияаралық
 
саясаттың
 
әр 
түрлі 
аспектілері 
бойынша 
сараптамалық
-
талдау 
жұмыстарын  жүйелі  түрде  жүзеге  асырады.  МДХО  елдегі 
және  әлемдегі  діни  ахуал  туралы  тұрақты  түрде  әр  түрлі 
талдаулық
 
шолуларды дайындайды.
 
МДХО  жанынан  Бұқаралық
 
ақпарат  құралдарында  діни 
тақырыптарды
 
жариялау  бойынша  Әдістемелік  Кеңес 
жұмыс  істейді.  Әдістемелік  кеңес  журналистік  пул 
өкілдерімен 
кездесулер, 
журналистерге 
арналған 
семинарлар  мен  тренингтер  ұйымдастырып  тұрады. 
Жекелей  алғанда,  Әдістемелік  Кеңес  журналистерге 
арналған: 
«Діни 
терминдер 
мен 
ұғымдардың
 
анықтамалығы», 
«Діни 
экстремизм 
мен 
терроризм 
көріністеріне  байланысты  оқиғаларды  жариялау  жөніндегі 
әдістемелік  ұсыныстар»  атты  екі  әдістемелік  құралдарды
 
дайындап, шығарды. 
 
Қазақстан  Республикасы  Үкіметі  жанынан  құрылған 
діни  бірлестіктермен  байланыстар  жөніндегі  Кеңесі 
(
әрі 
қарай –
 
Кеңес
) 
қызмет етеді.
 
Кеңес консультативтік
-
кеңесші орган болып табылады. 
 
Кеңестің
 
мақсаты діни қызмет және діни бірлестіктермен 
өзара  іс
-
әрекеттестік  саласындағы  мемлекеттік  саясаттың
 
негізгі  бағыттарын  қалыптастыру  және  іске  асыру, 
қоғамдағы  діни  келісімді  нығайту  және  конфессияаралық
 

24 
 
қатынастарды  үйлестіру  мәселелері  жөніндегі  ұсыныстар 
мен ұсынымдар әзірлеу болып табылады.
 
Кеңестің
 
негізгі міндеттері: 
 
- 
елдегi  дiни жағдайды  және  оның
 
даму
 
үрдістерін  жан
-
жақты  және  объективті  зерттеу,  жинақтап  қорыту  және 
талдау;
 
- 
діни  бірлестіктермен  өзара  ықпалдастық
 
пен  діни 
қызмет  саласындағы  мемлекеттік  саясаттың
 
басым 
бағыттарын қалыптастыру бойынша ұсыныстар әзірлеу;
 
- 
Қазақстан  Республикасының
 
мемлекеттік  органдарын 
республикадағы  діни  ахуалдың
 
жай
-
күйі  және  Қазақстан 
Республикасының
 
діни  қызмет  және  діни  бірлестіктер 
туралы заңнамасын сақтау туралы хабардар ету;
 
- 
діни  бірлестіктермен  байланыс  бойынша  аймақтық
 
Кеңестердің
 
жұмыстарын үйлестіру; 
 
- 
дiни  бiрлестiктер  арасындағы  өзара  түсiнiстiк  пен 
төзiмдiлiктi 
нығайту 
және 
оларға 
Қазақстан 
Республикасының
 
заңнамасына  сәйкес  консультативтiк 
көмек көрсету болып табылады.  
 
ҚР  Дін  істері  агенттігі  Кеңестiң
 
жұмыс  органы  болып 
табылады.  Кеңес  өз  қызметiн  республиканың
 
мемлекеттiк 
органдарымен,  дiни,  өзге  де  қоғамдық
 
бiрлестiктерiмен, 
сондай
-
ақ
 
халықаралық
 
ұйымдармен  өзара  әрекеттестікте 
жүзеге  асырады.  Кеңестiң
 
шешімдерi  ұсынымдық
 
сипатқа 
ие.Кеңес Қазақстан Республикасы қоғам қайраткерлері мен 
мемлекеттік  басқару  органдарының
 
жұмысшыларынан,  
дінтанушы  –
 
ғалымдардан,  жетекші  конфессиялардың
 
басшыларынан  құралады.  Кеңес  мүшелері  өздерінің
 
міндеттерін қоғамдық
 
бастамаларда жүзеге асырады.    
 
Кеңес  өзіне  жүктелген  міндеттерге  сәйкес  келесідей 
қызметтерді атқарады: 
 
−
 
діни қызмет және діни бірлестіктермен өзара іс
-
қимыл 
жасау 
саласындағы 
мемлекеттік 
саясаттың
 
негізгі 
бағыттарын қалыптастыруға қатысады;  
 
−
 
діни  қызмет  және  діни  бірлестіктер  туралы  Қазақстан 
Республикасының
 
заңнамасын  жетілдіру  үшін  ұсыныстар 
әзірлеу;
 
−
 
діни қызмет және діни бірлестіктермен өзара іс
-
қимыл 
жасау  саласындағы  мемлекеттік  саясат  мәселелері 

25 
 
бойынша консультативтік жұмыс жүргізеді; 
 
−
 
шет мемлекеттердің
 
тиісті ұйымдарымен халықаралық
 
байланыстар орнатады және оны жолға қояды.   
 
Облыс  әкімдігі,  Астана  және  Алматы  қалалары  әкімдігі  
жанынан  құрылған  Діни  бірлестіктермен  байланыстар
 
жөніндегі  Кеңес  қызмет  атқарады.  Кеңес  құрамына 
мемлекеттік  орган  қызметкерлерінен  тыс  діни  бірлестіктер 
мен үкіметтік емес ұйымдардың
 
жетекшілері де
 
енеді. 
 
Діни  бірлестіктермен  байланыс  жөніндегі  Кеңес  діни 
бірлестіктердің
 
қызметіне 
қатысты 
күн 
тәртібіндегі 
мәселелерді 
жүйелі 
әрі 
тұрақты 
түрде 
шешумен 
айналысады. 
Отырыс 
барысында 
қарастырылатын 
мәселелер  және  оларға  қатысты  шешімдер  мен  сәйкесті 
қызметтер  аймақтағы  діни  ахуал  мен  әлеуметтік
-
саяси 
жағдайдың
 
жақсаруына оң
 
ықпалын тигізеді. 
 
Өңірлік 
Кеңестердің
 
негізгі 
жұмысшы 
органы
 
облыстардың, 
Астана 
және 
Алматы
 
ққ
. 
дін 
істері 
басқармалары болып табылады.  
 
Кеңестің
 
қалалық
 
және  аудандық
 
деңгейдегі  қызметін 
әкімдіктердің
 
ішкі саясат
 
бөлімдері атқарады. 
 
Дін  істері  агенттігі  жанынан  құрылған
 
Қазақстандағы 
діни  ахуал  мәселелері  жөніндегі  консультациялық
-
сараптамалық
 
кеңесі 
(
әрі  қарай 
- 
Кеңес)  ҚР  Дін  істері 
агенттігі 
жанындағы 
үнемі 
қызмет 
атқаратын 
консультативтік
-
сараптамалық
 
орган болып табылады.  
 
Кеңес төмендегідей қызметтерді жүзеге асырады: 
 
−
 
діни  қызметке  байланысты  мемлекеттік  реттеу 
жұмысын  жүзеге  асыру  мәселесі  мен  діни  қызмет 
саласындағы  заңнаманы  жетілдіру  бойынша  ұсыныстар 
әзірлеу; 
 
−
 
діни  ахуалды  зерделеу  саласында  тәжірибе  алмасу 
мақсатында 
шетел 
сарапшыларымен, 
халықаралық
 
ұйымдармен өзара әрекет етеді.
 
Кеңес  құрамы  дінтану,  саясаттану,  әлеуметтану, 
философия, мәдениеттану, құқықтану саласындағы жетекші 
мамандар  мен  ғалымдардан,  мемлекеттік  органдар
 
мен 
үкіметтік емес ұйымдар өкілдерінен тұрады. 
 
«Дінтанушылар  конгресі»  қоғамдық
 
бірлестігі 
(
әрі 
қарай 
-
Конгресс).
 

26 
 
Конгресс қызметінің
 
негізгі бағыттары төмендегідей:
 
- 
республикалық
 
және  өңірлік  ауқымда  діни  ахуалды 
зерделеу бойынша зерттеу жобаларына қатысу;
 
-
дін  саласындағы  сарапшылар  туралы  мәліметтер 
базасын құру;
 
- 
мемлекеттік 
органдар, 
діни 
бірлестіктер 
мен 
сараптамалық
 
қауымдастық
 
арасындағы  өзара  іс
-
әрекет 
етуді ұйымдастыру; 
 
- 
мемлекеттік 
қызметкерлер 
мен 
педагогикалық
 
жұмыскерлер  кадрларын  дайындауға  және  олардың
 
біліктілігін  арттыруға  дінтанушы  сарапшыларды  тарту 
(арнайы 
курстар 
оқу, 
семинарлар, 
тренингтер, 
конференциялар өткізу);
 
- 
орта  және  жоғары  оқу  орындарында  дінтануды  оқыту 
тәжірибесін зерттеу; 
 
- 
ақпараттық
 
және 
ағартушылық
 
сипаттағы 
іс
-
шараларды жүргізу. 
 
Қазіргі  таңда  Қазақстанның
 
бүкіл  аумағы  бойынша  160 
жетекші  дінтанушылар,  теологтар,  исламтанушылар  мен 
ғалымдар Конгресс мүшелері болып табылады.
 
Конгресс  діни  бірлестіктердің
 
құрылтай  құжаттары  мен 
діни  мақсаттағы  әдебиетке  дінтанулық
 
сараптама  жүргізуге 
тікелей қатысады.
 
Дінтану  сараптамасын  жүргізу  барысында  сарапшылар 
материал мазмұнында: 
 
- 
әлеуметтік,  діни,  нәсілдік,  ұлтаралық
 
және  дінаралық
 
қақтығыстарды өрбітуге бағытталған үндеулердің
; 
- 
діни,  саяси  және  ұлттық
 
экстремизм  мен  терроризм 
белгілерінің
;  
- 
әлеуметтік,  діни,  нәсілдік,  ұлттық
 
қатыстылығына 
қарай  адамның
 
құқығын,  бостандықтары  мен  заңдық
 
мүдделерін  бұзуға  шақыратын  белгілердің
 
бар
-
жоқтығын 
тексереді.
 
Дінтанушылар  конгресі  жыл  сайынғы  Қазақстан 
дінтанушылары  Форумын  ұйымдастыруға  және  өткізуге 
белсенді түрде қатысады. 
 
Конгресс  жанында  мұсылмандардың
 
және  ислам 
мәселелеріне
 
қызығушылық
 
танытатын 
басқа 
да 
тұлғалардың
 
танымдық,  рухани  және  діни  қажеттіліктерін 

27 
 
қанағаттандыруға  арналған  «Е
-
Islam»  атты  ақпараттық
-
ағартушылық
 
Интернет
-
порталы жұмыс істейді. 
 
Дін  істері  агенттігі  жанындағы  Үкіметтік  емес 
ұйымдармен  өзара  байланыстар  кеңесі
  (
әрі  қарай 
- 
Кеңес
). 
Кеңестің
 
мақсаты  дін  және  діни  сенім  бостандығы 
саласындағы,  атап  айтқанда,  үйлесімді  конфессияаралық
 
қарым
-
қатынасты, 
толерантты 
сананы, 
қоғамдық
 
бейбітшілік  пен  келісімді  дамыту  мәселелері  бойынша 
мемлекеттік  саясатты  жүзеге  асыру  үшін  мемлекеттік  емес 
секторды және азаматтық
 
қоғам институттарын тарту болып 
табылады. 
 
Кеңес  азаматтық
 
секторды  қамтитын  40
-
тан  астам  ҮЕҰ
 
біріктіреді,  соның
 
ішінде  28  ҮЕҰ
 
діни  қатынас  саласы 
бойынша  қызметтер  көрсетумен  тікелей  айналысады 
(
Қараңыз: Қосымша 
4). 
Сонымен қатар, Кеңес құрамына дін саласында әртүрлі 
қызмет атқарып жүрген 28 үкіметтік емес ұйымдар кіреді. 
 
Олардың
 
ішіндегі  6  ҮЕҰ
 
радикалды  діни  топтардың
 
идеологиялық
 
әсеріне  ұшыраған  азаматтарға  кешенді 
сауықтыру  көмегін  көрсетуге  мамандандырылған.  25 
орталық
 
деструктивті  діни  бірлестіктер  мен  ағымдардан 
зардап 
шеккен 
тұлғаларға 
кеңес 
берумен 
және 
психологиялық
 
көмек көрсетумен айналысады. 
 
14  орталық
 
«Деструктивті  діни  ағымдардан  зардап 
шеккендерге 
көмек 
көрсету 
орталықтарының
 
қауымдастығының»  құрамына  кіреді,  ал  8  орталық
 
өз 
алдына қызмет көрсетеді. 
 
Деструктивті  діни  ағымдардан  зардап  шеккендерге 
көмек  көрсету  және  сауықтыру  орталықтар  түрінде  қызмет 
ететін  ҮЕҰ
 
арасындағы  келесі  ҮЕҰ
-
ды  ерекше  атап  өтуге 
болады: 
«Деструктивті 
діни 
ағымдардан 
зардап 
шеккендерге 
көмек 
көрсету 
орталықтарының
 
қауымдастығы», «Аңсар» кеңес беру
-
сауықтыру орталығы», 
«Сана»  дінтанулық
 
ақпараттық
-
кеңес  беру  орталығы», 
«Виктория»  деструктивті  секталардан  зардап  шеккендерге 
әлеуметтік
-
психологиялық
 
және  құқықтық
 
көмек  көрсету 
орталығы» және «Әлеуметтік бастама орталығы».
 
Дін саласында қызмет атқаратын кейбір орталықтар тек 

28 
 
оңалту  қызметімен  ғана  шектеліп  қана  қоймай,  әлеуметтік
-
тұрмыстық
 
мәселелері  бойынша  мұқтаж  азаматтарға  кеңес 
берумен  де  айналысады.  Мұндай  ҮЕҰ
 
қатарында, 
Қызылорда  облысында  орналасқан  адам  құқықтары  мен 
бостандықтарын  шектеуден  зардап  шеккендерге,  діни 
экстремизм 
құрбандарына 
және 
діни 
экстремистік 
ұйымдардың
 
ықпалынан  шыққан  тұлғаларға  арналған 
«Қамқорлық» дағдарыс орталығының
 
орны ерекше.
 
Бір  қатар  ҮЕҰ,  соның
 
ішінде,  қоғамда  адамдардың
 
құқықтарын бұзатын, олардың
 
денсаулықтарымен әлеуметтік 
салауаттылығына зиян келтіретін, Конституция мен Қазақстан 
Республикасының
 
заңдарына  қайшы  келетін  әрекеттермен 
айналысатын  ұйымдар  мен  адамдар  тобы  туралы  және 
олардың
 
адамға  деструктивті  ықпалдары  туралы  объективті 
ақпараттар  таратуға  маманданған
 
Алматы  қаласының
 
«Перспектива» ақпараттық
-
кеңес беру тобы» қоғамдық
 
қорын
 
атап өтуге болады.
 
Аталмыш  ҮЕҰ
 
қызметтері  2012  жылғы  27  қаңтардағы 
Еуропа  Кеңесінің
 
«ұлттық
 
немесе  аймақтық
 
деңгейде  діни, 
эзотерикалық
 
немесе  рухани  сипаттағы  ақпараттық
 
орталықтарын құру» туралы Ұсыныстарына, сонымен қатар, 
Парламент Ассамблеясының
 
(1999ж №1412) «Секталардың
 
заңсыз қызметі» және (1992ж. №1178) «Секталар мен жаңа 
діни  қозғалыстар  туралы»
 
Ұсыныстарына  сәйкес  келеді. 
Сондай
-
ақ
, 
бұл  Ұсыныстар
 
«секталар  мен  дәстүрлі  емес 
діни  топтардың
 
азаматтардың
 
бостандықтарына  негізгі 
құқықтарын,  әсіресе,  денсаулық
 
сақтау,  білім  беру,  жеке 
өмір  мен  отбасын  құрметтеу  құқықтарын  қорғауға 
бағытталған».
 
Барлық
 
деструктивті 
діни 
ағымдардан 
зардап 
шеккендер мен оңалту орталықтарының
 
қызметтері әртүрлі 
конфессиялардың
 
деструктивті  діни  ағымдарынан  зардап 
шеккендерге  психолог,  теолог,  дінтанушы  және  заңгер 
мамандардың
 
қызметтерін біріктіре отырып көмек көрсетуге 
бағытталады.
 
 
 

29 
 

жүктеу/скачать 1,75 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: