Қазақстан республикасы ғылым және білім министрлігі
жүктеу/скачать 75,96 Kb.
|
| Ғылыми және құжаттық материалдар. Жазбаша аудармалар тобындағы ең қиынның бірі – ғылыми аударма. Ғылыми құжаттаманың тілі әрқашан нақты және эмоционалды емес, арнайы терминдер мен сөз тіркестеріне толы. Сондықтан ғылыми құжаттаманы аударумен үнемі ғылыми тақырыпты жетік меңгерген, белгілі бір ғылым саласының терминологиясын білетін аудармашы, редактор және кеңесшіден тұратын мамандар тобы айналысады.
Ғылыми аударманың айрықша белгілері – баяндаудың дәлдігі, анықтығы және қысқалығы. Көп мағыналы интерпретацияларды, мәнерлілік пен бейнелеудің көркемдік құралдарын пайдалануға жол берілмейді. Ғылыми-техникалық аударманың көркем аудармадан басты айырмашылығы да осында, мұнда аудармашының маневр жасауға мүмкіндігі мол. Тағы бір айырмашылық - бұл материалды беру тәсілі және мысалы, химиктер немесе физиктер арасында жалпы қабылданған нақты сөздік. Мәтіннен ауытқу немесе бұрмаланған аударма әуесқой аудармашыға бірден опасыздық жасайды, ал аударылған мәтін жағымсыздық пен сенімсіздік толқынын тудыруы мүмкін [10, 343 б.]. Ғылыми мәтіндердің негізгі түрлеріне мыналар жатады: мақала, зерттеу нәтижелері бойынша есеп, монография, диссертация, оқулық. Айта кететін жәйт, Елбасы Н.Ә. Назарбаевтың бастамасымен 2017 жылдан бастап қоғамдық сананы модернизациялауға бағытталған «Рухани жаңғыру» бағдарламасы аясында, «Жаңа гуманитарлық білім» тақырыбы бойынша әлемдегі ең үздік деген 100 оқулық әр түрлі тілден қазақ тіліне аударылды. Ал, ағылшын тілінен аударылған оқулықтар саны аз емес, мысалы, тіл білімі және әдебиеттану бағытында тәржімаланған оқулықтар сапында Стивен Пинкердің (The language instinct) «Тіл инстинкті», Майкл Райанның 5 томды (Әдебиет теориясы) атты жинақтар аударылды. Басқа бағыттағы ағылшын тілінен қазақ тіліне аударылған оқулықтар саны жетерлік. Осындай әлемдік деңгейдегі оқулықтардың қазақ тіліне аударылуы елімізге көп септігін тигізуде. Біріншіден, елдегі гуманитарлық білімнің мазмұнын лезде жаңартып, оны алға қарай халықаралық деңгейге шығаруға жол ашуда. Екіншіден, бүгінгі таңдағы қазақ тіліндегі ғылыми стиль мен академиялық терминологияның нормаға түсуін жеделдетті. Үшіншіден, ағылшын тілінен тікелей аударма жасайтын мектептің қалыптасып, күшейуіне берік негіз қалады. Ақпараттық технологтялар. Бүгінгі таңда заманауи адамның өмірін ақпараттық технологиялар мен бағдарламалық қамтамасыз ету саласындағы озық әзірлемелерді қолданбай елестету мүмкін емес. Бұл саладағы барлық инновациялардың көпшілігі шетелден келеді, соған байланысты пайдаланушы нұсқаулықтар мен техникалық құжаттамаларды аударуы, сондай-ақ еліміздің IT нарығына енетін бағдарламалық қамтамасыз етуді локализациялауы қажет. Аударманың бұл түрі жазбаша аударманың бүкіл аумағының ішінде лайықты орын алады. Аударма ақпараттық технологияларының түрлері: - ІТ жабдықтарына техникалық құжаттаманы аудару - Бағдарламалық құралды аудару - Арнайы мақалаларды, пресс-релиздерді аудару - Танымал компьютерлік журналдарға салыстырмалы шолуларды аудару. Медициналық аударма Медициналық аударма аударманың ең танымал түрлерінің бірі болып саналады. Және сол себепті: Медициналық аудармаға сұраныс үнемі өсіп келеді және ұсыныстан асып түседі: Дәрі-дәрмек пен құрал-жабдықтардың басым бөлігі шетелден экспортталады. Медициналық туризм гүлденуде, сондықтан аудармашыларға жиі медициналық құжаттарды, емдеу мекемелерінің веб-сайттарын және т.б. аударуға тура келеді. Медицина саласындағы халықаралық ынтымақтастық дамып келеді. Бұл аударманың ең қиын түрлерінің бірі, оны аз ғана қабылдайды. Неліктен бұлай болғанын түсіну үшін дәрігерлердің білімге қанша жыл жұмсайтынын еске түсіру жеткілікті. Медицина - бұл бір адамның түсінуі мүмкін емес ақпараттың үлкен қабаты. Бірақ сонымен қатар байланысты мамандықтар бар: фармакология, медициналық құрылғылар, биохимия. Медициналық мәтіндердің аудармашысы білімі бойынша дәрігер болуы міндетті емес, бірақ ол аударатын тақырыпты түсінуі керек. Мұнда аударманың әмбебап ережесі бар: сіз нені аударып жатқаныңызды түсінуіңіз керек. Ал таңдалған тақырыпты зерттеуге дәрігерлердің бір жыл уақыты болса, аудармашының уақыты шектеулі. Мысалы, кардиохирургия саласын аудару үшін ол ақпараттың шоғырланған көлемін түсініп, қорытуы керек және бұл, жұмсақ тілмен айтқанда, оңай емес. Маркетингтік аударма Біз интернационалданған әлемде өмір сүріп жатырмыз және басқа елдердің өнімдері мен қызметтерін жиі байқамай пайдаланамыз. Шетелдік интернет-дүкендерден киім-кешектерге тапсырыс береміз, әлеуметтік желілерде жарнамаланған экспорттық өнімдерді сатып аламыз, саяхат туралы шешім қабылдамас бұрын халықаралық қонақ үйлер желісінің сайтындағы ақпаратты зерттейміз. Шетелдік нарыққа шыққан кез келген бизнес веб-сайтты және жарнамалық материалдарды аударады - бұл жерде маркетинг аудармашылары ойнайды. Ал бұл айсбергтің бір ұшы ғана. Маркетингтік аударма бізді барлық жерде қоршайды. Маркетинг аудармашысының міндеті – аударылған материалды тауар немесе қызмет шетелдік аудиторияға түсінікті болу үшін мақсатты тілге бейімдеу. Сапалы аударма үшін маркетингтік аудармашы тұтынушы психологиясы мен маркетинг негіздерін түсінуі керек - бұл әрбір аудармашының қолынан келе бермейді. Бұл мамандықтың аудармашылары көп болғанымен, маркетингтік аударма кез келген уақытта сұраныстың тұрақты жоғары болуына байланысты аударманың ең танымал түрлерінің бірі болып саналады. Әрбір саланың белгілі бір маңызды үлесі бар, сондықтан зерттеу мен аудармаға егжей-тегжейлі көзқарасты талап етеді [11, 432 б.]. Заңды немесе ғылыми сипаттағы ақпаратты көркемдік құралдармен жеткізу мүмкін емес, ал стильдегі арнайы білімдер жиынтығынсыз көркем шығарма авторының негізгі идеясын кәсіби түрде жеткізу қиын. Қазіргі таңда қазақ тіл білімі ғылымында арнайы зерттеуді талап ететін салалардың бірі – аударманың теориясы. Бұл сала – қазақ тілтанымы үшін әлі жетілмеген, тиісті деңгейдегі ғылыми сипатын ала қоймаған тіл білімі салаларының бірі. Сондықтан бұл ғылымның негізгі бағытын айқындап бере алатын бірқатар ұғым-түсініктердің даралана қоймау себептері де осыған тікелей байланысты. Қазіргі қазақ тіл білімінде аударма мәселесімен түбегейлі айналысып жүрген ғалым А.М. Алдашева докторлық диссертациясында «қазірге дейін аударма теориясының басты дәйектемелері, шешуші негіздері, аударматану ғылымының басты обьектісі мен ұстанымдары, әдіс-тәсілдері мен бірлік тұлғалары, аударманың нормасы, тәржіма ісіне қойылатын талаптар сияқты маңызды жағдаяттардың анық-қанығы ғылыми тұрғыдан анықталған емес», – деп атап өткен. Қазіргі ағылшын тілінде жаңа сөздердің пайда болуының көптеген әдістері бар, олардың қатарына жаңа сөзөнімділігі, сөзқұрау, конверсиялық (өзгерту), қысқарту, адьективизациялық, субстантивтік (бір есімнің екінші есімге айналуы), кері сөз құрылымы, лексико - семантикалық тәсіл, дыбыстардың кезектесуі және сөздегі екпіннің ауыстырылуы (фонологиялық тәсіл) және т.б. Бірақ, аталған тәсілдердің барлығы да бірдей қолданыла бермейді және әрқайсысының өзіндік сөзқұрылым процесіндегі салмақтары бірдей емес. Жаңа сөзөнімділігі мен сөзқұрылым сияқты тәсілдер жаңа сөзқұраудың негізгісі болып табылады [12, 320 б.]. Мысалы, басқалар конверсия, лексико-сементикалық тәсіл, жаңа сөздерді аз көлемде құрайды, және сөзқұраудың тарихи тәсілдерінің қатарына өткендігімен, үшіншіге жатқызуға болатын тәсілдер, сөздерде дыбыстардың кездесуі мен екпіннің ауыстырылуы, аз өнімді және қазіргі кезде дерлік қолданылмайды. Осыған байланысты бөліп көрсету керек: - аз өнімді аффикстер; - «абсолюттік өнімділік» бұл өнімді аффикс, сөзқұру тәсілінің сөзқұру элементі ретінде, осы ортада өзінің қолданылуында минималды шектеулі. жүктеу/скачать 75,96 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|