Қазақстан республикасы ғылым және жоғары білім министрлігі ш. УӘлиханов атындағы

311 
«Әліпби», «Қай әдіс жақсы?» еңбектерінде мұғалім бала оқыту ісінде мына мәселелерге 
ерекше назар аудару керектігін айтып мынадай кӛзқарастарын ұсынады: 
-
Ең бірінші бала мектеп табалдырығын аттағанда ең алдымен ана тіліне кӛңіл бӛлу керек 
екенін. Мектепте балға білім аудармасыз ана тілінде берілуі қажет екенін. Себебі егер 
мұғалім балаға ӛз ана тілінде сабақ ӛтпесе бірінші тіл содан соң ұлт ӛлетінін айтып, 
мұғалімге жауапкершілігі мол істі тапсырады. Сондықтан мұғалім ана тілінде оқыту 
дағдысын 1-сыныптан қолға алу керектігін айтады. Егер бастауыш мектепте мұғалім ана 
тіліне салғырт қараса онда баланың ойлау тілі ӛз ана тілінде емес бӛтен тілде болатынан 
айтады. 
-
Екінші, мұғалім балада жазу дағдысын қалыптастыру керектігі жайлы «Қазақ» газетінде 
адамға сӛйлей білу қандай қажет болса, жаза білудің сондай қажет екенін. Жазуы жоғалған 
халықтың түбінде тарихы да ӛзі де жойылып, құрып бітетінін айтады. Сондықтан жазу 
дағдысы бастапқы сыныптарда яғни бастауыш мектепте қолға алыну керек екенін айтады. 
-
Үшінші, бастауыш мектепте берілетін білім мен тәрбие ұлттық негізге, ұлттық санаға 
бағытталуын бала бойында ұлт жандылықты қалыптастыру керектігін айтады. 
-
Тӛртінші, мектеп оқулықтардағы және оқу материалдарында халықтық педагогика 
элементтерінің қамтылуын ескеру маңызды екенін. 
-
Бесінші, бастауыш мектептегі оқу барысын ұйымдастыруда пәнаралық байланысты 
жүзеге асыру,оны басшылыққа алу принципін кӛрсетеді . 
-
Алтыншы, бастауыш мектеп оқулықтарын жазуда, бала жанына жақын, тартымды жағын 
негізге алу шарт екенін. 
-
Жетінші, оқуды ӛмірмен, қоршаған орта, тұрмыспен жанастыру яғни байланыстырып 
оқыту керек екенін. 
-
Сегізінші, Оқуды ұйымдастыру оқушыны баулу негізде болып, тәжірибенің маңызды 
екенін. Яғни жалаң оқудан тәжірибеге емес, тәжірибеден оқуға бағытталуды басшылыққа 
алу керектігін атап кӛрсетеді. Әдіскер ғалымның бұл ғылыми-педагогикалық, ой-пікір, 
идеялары күні бүгінге дейін бастауыш мектепте қолданылып келе жатыр. 
Әдіскер ғалым «Ана тілінің әдісі» атты мақаласында ана тілін үйрету әдістерін былайша 
бӛліп кӛрсеткен: 
1)
Кей әдістердің негізі қосу, жинау болады, барша ол негізді әдістер жалпылау (синтез) 
немесе жиылыңқы әдіс теп аталады. 
2)
Кей әдістердің негізі талдау, айыру болады. Ол негізді әдістердің бірі жалқылау (анализ) 
немесе айырыңқы әдіс деп аталады. 
3)
Кей әдістің негізінде қосу да, талдау да болады. Ондай әдістер жалқылаулы- 
жалпылаулы немесе айырыңқы-жиылыңқы деп аталады. Бұл бүгінде қолданылып жүрген, 
жаңартылған бағдарламаның жаңалығы «Блум» таксономиясына сәйкес келеді. 
Ұлт ұстазы «Баяншы» еңбегі I-бӛлімінде әріптерді меңгерту үшін мынандай 
әдістемелік жүйелі ұсыныстар айтады: 
-
Әрбір жаңа әріпті үйрету үшін, сол әріптен тұратын қысқа сӛз айтып, дыбысын 
айырбастау керек; 
-
Оны тақтаға жазу керек; 
-
Сол әріпі бар сӛздерді оқыту,жазғызу керек; 
-
Жазған кезде оқушы жіберген қателіктерді баланың кӛзінше түзеу керек; 
-
Әріптер мен әріп белгілерін,түрлі орында кӛбірек жұмсалатын сӛз бӛлшектерімен 
сӛйлем бӛлшектерімен жаза білу керек; 
-
Дәйекші керек қылмайтын дыбыстардың әріптерін білу қажет; 
-
Сӛздердің жекелік,кӛптік түрлерін таныту қажет; 
-
Кӛбінесе айтылатын сұрау сӛздермен танысу керек; 
-
Жеңіл сұрауларға жауап жаза білуге үйрету қажет; 
-
Сӛзге үлесетін сӛздер туғыза білу; 
-
Оңай туатын сӛздерді туғыза білу; 
-
Тасымалдаумен танысу; 

312 
-
Сӛздерді сыпырға (цифр), сыпырды сӛзге айналдыру жолдарын үйрету керек екенін 
айтады. 
А.Байтұрсынов ӛзінің ”Қай әдіс жақсы?” мақаласында: «Әдіс-керекшіліктен шығатын 
нәрсе. Әдістің жақсы-жаман болмағы жұмсалатын орнының керек қылуына қарай.Мәселен, 
сауаттану әдісін алсақ, бір жұрттың сауаттау ісіне қолайлы болған әдіс екінші жұрттыңда 
сауаттау ісіне қолайлы, оларға тиіс деп айтуға болмайды. Екеуінің тілінің 
заңы,емілесініжүйесі бірдей болса,біріне қолайлы болған әдіс екіншісіне де қолайлы болуы 
мүмкін. Егер де тілінің заңы,емлесі немесе әріпінің жүйесі басқа болса, онда біріне жақсы 
болған сауаттау әдіс екіншісіне де жақсы болады деп ешкім айта алмайды», - дей келіп, 
дыбыс әдісі мен тұтас сӛзді әдістің қайсысы қазақ тіліне кӛбірек керек деген мәселенің 
мысалдар келтіре отырып береді де,осы екеуінің біріншісі(дыбыс әдісі)жақсы деп қортады. 
Ахмет Байтұрсынұлы зат есімді ӛте жеңіл балаларға түсінікті етіп түсіндірген. Ұстаз зат 
есімнің деректі түрін қолмен ұстап, мұрынмен сезіп, құлақпен естіген құбылыстардың бәрі 
деректі зат есім екенін айтады. Мысалы қазіргі қазақ тілі оқулығында дерексіз зат есімге 
жатқан күй, ән Ахметте деректі зат есімдер деп кӛрсетілген. Ахмет Байтұрсынов тіпті 
когнитивті ленгвистикаға да барған ол когнитивті лингвистиканы «ғаламды сӛзбен 
жеткізу»,- деп ӛте түсінікті жеткізген. Егер қазір біз үлкен профессорларды кіші буынға 
кіргізіп сабақ ӛтуін сұрасақ, олар кӛп дүниелерді түсінікті етіп жеткізе алмас еді. Ал Ахмет 
Байтұрсынұлы ӛте күрделі категориялардың ӛзін жеңіл әрі түсінікті етіп балаға жеткізген. 
Ӛзге оқыған замандастары ӛз бастарының пайдасын ғана іздеп, ар һәм иманын сатып 
жүргенде Ахмет халықтың арын іздеп,ӛзінің ойға алған ісі үшін басын бәйгеге тіккен.Ол 
педагог болып бала оқытып жүре беруіне болар еді, бірақ ол қараңғы бұлт аспанына 
үйірілген туған халқы үшін осындай жолды таңдады. Ӛз сүйген ұлттының тағдыры үшін 
күресіп, тайғақ жол кешіп, сүйген ұлтының сүйікті перзенті емес жауы атанды. Қорлықпен 
дүниеден озды. Ол ӛзі үшін емес халқы үшін аянбай тер тӛкті. 2021 жылы Режиссёр Мұрат 
Есжан басшылығымен түсірілген «Ахмет. Ұлт ұстазы» фильмде Ахмет Байтұрсынұлы 
абақтыдағы соңғы кндері тергеуде кезінде: 
-

жүктеу/скачать 19,8 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: