Қазақстан республикасының білім және ғылым министрлігі ж. Н. Рахманбердиева экстремалдық жағдайларда адамның Өмір сүру тәсілдері шымкент, 2021

- нейтрондар әсерінен топырақ жамылғысында және басқа да материалдарда түзілген радиобелсенді изотоптар (радионуклидтер);

- ядролық зарядтың реакцияға түспеген бөлігі.

радиациялық апат кезінде:

- қолданылған ядролық отын;

- ядролық отынның қалған бөлігі.

Жер бетіндегі ядролық жарылыс кезінде, жарық сәулесі жер бетімен жанасады және жүздеген тонна топырақты бір мезетте буландырады. Оттық жарқыл шардан кейінгі ауа ағымы, аспанға көп мөлшерде шаң көтереді. Нәтижесінде, өлшемдері бірнеше микроннан бірнеше миллиметр аралығында ауытқитын, көп мөлшерде радиобелсенді және белсенді емес бөлшектерден тұратын алапат бұлт түзеді.

Сызбада, ядролық жарылыс бұлты ізіндегі залалдану дәрежесіне және адамдардың зақымдану қауіпіне тәуелді төрт аймақ қабылданған (А, Б, В, Г), ал радиациялық апат үшін – бес залалдану аймағы (М, А, Б, В, Г) қабылданған.

Әр аймақ сәулелену мөлшерінің Р_см және ядролық жарылыс кезіндегі радиобелсенді заттардың толық қону уақытындағы сәулелену мөлшерінің Д_қус немесе радиациялық апат кезіндегі алғашқы бір жылдағы сәулелену мөлшерінің Д_абжс қуатымен сипатталады (сурет 33).

Радиациялық қауіптің:

М аймағы – радиациялық апат кезінде және тек ғана бейбіт уақытта қызыл түспен белгіленеді;

А аймағы – бір қалыпты залалдану аймағы, көк түспен белгіленеді;

Б аймағы – күшті залалдану аймағы, жасыл түспен белгіленеді;

В аймағы – қауіпті залалдану аймағы, қоңыр түспен белгіленеді;

Г аймағы – төтенше қауіпті залалдану аймағы, қара түспен белгіленеді.

Сурет 33. Радиобелсенді бұлт ізіндегі залалданған аймақтардың сипаттамасы

Сәулелену уақытына және қабылданған мөлшерге тәуелді, сәулеленудің мүмкін салдары 9 кестеде келтірілген.

Адамның сәулелену салдары