Қазақстан республикасының Ғылым және жоғары білім министрлігі

СӨЖ№85-86 
Астық дақылдары - спирт өндірісінің негізгі шикізаты 
 
Спирт өндірісіне арналған шикізаттар 
 
Спиртті крахмалды шикізат – дәннен, картоптан және қызылшақантты мелассадан 
алады. Техникалық мақсатқа арналған спирттің аздаған мөлшерін ағаш гидролизатынан, 
сульфитті сілтіден және т.б. алады. Дән шикізатынан бидай, рожь, арпа, сұлы, жүгері және 
дәндердің басқа түрлерін де өңдейді. 
Осы шикізаттан спиртті периодты және үздіксіз алады. Көптеген заводтар ашудың 
үздіксіз сұлбасы бойынша жұмыс істейді. Жеке заводтар спирт өңдеуде картоп және дән, 
басқалары қызылша мелассасын, үшіншілері – екеуінде қолдануға маманданады. Этил 
спиртін техникалық қажеттіліктерге – еріткіш ретінде, синтетикалық каучук өндірісінде, 
басқа заттар синтезіне, сонымен қатар сусындар дайындауда және медициналық 
қажеттіліктерге қолданады.Спирттік өндірісте қолданылатын субстраттар (бидай, картоп, 
қант қызылшасы, меласса және т.б.). Спирт технологиясы — этил спиртіне әр үрлі шикізат 
түрлерін өндіру процестері туралы. Крахмалқұрамдас шикізаттан этил спиртін алу 
технологиясын талдаймыз— бидай, картоп және құрамында қанты бар шикізаттар— 
свекловичной меласса. 
Шикізат спирттің алуына пайдаланылады,өнеркәсіпте өндірілуі үшін күнделікті 
жеткілікті санын шығарп отыру керек, крахмал және қанттың жоғарғы құрамда алу және 
жақсы сақталады, экономикалық өнеркәсіптегі құндылықты сақтау үшін. Бұл шарттарды 
клубни картобы, мелесса және мятликов (дәнділер) үй-іші бидай өнімдері 
қанағаттандырады. 
Спирталу үшін қолданылатын шикізаттар крахмал мен қант мөлшерін көп сақтап, 
жақсы сақталуы тиіс. Әртүрлі елдердегі қалыптасқан шаруашылық құрылымына және 
географиялық жағдайға сәйкес спирт өндірісі әртүрлі шикізат түрлері қолданылады. 
Картоп. Спирт өндірісінің талабына сай келеді.3-4 есе дәнді дақылдарға қарағанда 
көп крахмал береді, тез піседі, жылжымалы ашытқысын (сусло) түзеді. Крахмалға 
есептегенде картоптан спирттің ең жоғарғы шығымы алынады. Картопты өңдеуде 
зауыттың өнімділігі дәнді өңдеуге қарағанда 10 %жоғары, ал отын шығыны 12% төмен. 
Кемшілігі: картоп ұзақ сақталмайды, өйткені картопта ылғал көп, картоп тез ауырады, алыс 
жерлерге тасымалдау қиын. Ұзақ сақтауға картоптың орташа және кеш пісетін сұрыптары 
қойылады. Орташа пісетін сұрыптарына Лорх, Октябренок, Камераз, кеш пісетіндерге 
Вольтман, Осботе, Екатеринский жатады. 

Астықты шикізат. Спирт өндірісі үшін кез келген астық дақылдарын қолдануға 
болады. Сонымен қатар тамақ өндірісінде пайдалануға жарамсыз да спирт өндірісіне 
жіберуге болады. Астық дақылдарының жылдық өндірілу мөлшері (%) құоайды: бидай 50 
%, қара бидай 12 %, арпа 20 %, жүгері 8 %, тары 5 %, сұлы 2 %және т.б. (қарақұмқ, бұршақ 
дақылдары, күріш). Уыт дайындау үшін жоғары кондициялы астық қолданылады 
Бидай, қара бидай, сұлы, арпа. Қара бидай, бидай, арпа, сұлы Ресейде кеңінен тараған: 
қара бидай-солтүстік, солтүстік-батыс және орталық аудандарда, Сібір және Орал 
аудандарында, бидай-батыс және шығыс Сібірде, Поволжье, арпа, сұлы-субтропиктен 
Заполрьяға дейінгі барлық аудандарда кездеседі.
Қара бидай, бидай, арпа және сұлы. Қара бидай (Secale), бидай (Triticum), арпа 
(Hordeum) және сұлы (Avena) Қазақстанда кеңінен өңделеді. 
Аздаған түрлерінде қайта өңделеді— тары, қарақұмық, күріш, кейбір азық-түлік 
(бұршақ) және жем (сиыр жоңышқасы). 
Жүгері-спирт өндіру үшін ең жақсы шикізат(Zea mays).. Онда крахмал, май мөлшері 
көп, клетчатка аз. Жүгері егістігі басқаларына қарағанда 2...3 есе жоғары. Дәндері сары 

немесе ақ түсті, көбінесе –өызыл сары түсті болады. Жүгерінің 7 ботаникалық түрі болады: 
кремнийлі, тісті, крахмалды, балауызды, жарылғыш, қантты, қабыршақты. Спирт 
өндіру үшін крахмалды және тісті жүгерілерді қолданады. 

жүктеу/скачать 4,98 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: