Қазақстан Республикасының Тәуел- сіздігін жариялаған күн – біздің
жүктеу/скачать 3,79 Mb. Pdf көрінісі
|
Меруерт МоЛДАғАЛИЕВА Алматы облысы қаз-қалПында безбен рылыпты. Оның жазғандарына баяғыдан б е р і т а л ғ а м п а з д ы қ п е н қ а р а й т ы н ы н шығармашылық адамдары аса жоғары бағалайтын. Сондықтан болар мына кітабы Мұқаметқалидың стильдік ерекшелігінің қолтаңбасын анық та айқын көрсетіп тұр. Өлең өлкесінің көшін қуғандардың қай- қайсысы болса да ана туралы тақырыптан аттап кеткен емес. Мұқаметқали да бұл тақырыпты жеріне жеткізе жырлап- ты. Жүрекпен сөйлейді. Оқыған сайын ойыңыздан шығып, тәтті бір сезіммен Мен өзіңе құшақ жая жетермін... Жаным ұлым, әкеңді ойлап қамықпа, Жігітсің ғой, жасық мінез танытпа. Еш алаңсыз ойнап, күлгін құрбыңмен, Балғын шақтың аспанында қалықта, – дейді. Бұл өлеңнің арғы жағына үңіле т ү с с е ң і з , а қ ы н д ы қ с е з і м т а л д ы қ п е н жүрегіңізді ине шаншығандай шымыр- латып жібереді. Төсек тартып жатқанда жазылған өлең екендігіне ешкім де дау айта алмайды. Артында қалған балаларына арнаған өлеңдері біршама. Оларын цикл- сына дәл жетіп жатады. Өзіңіз де балалардың қызық қылықтарын қалай тауып айтады деп таңғаласың. «Әдепті оқушы» деген өлеңі де елең еткізбей қоймайды. Жақсы оқушы әдепті, Ерте орнынан тұрады. Күнделікті әдетпен, Беті-қолын жуады, – деп әрі қарай әдепті оқушының іс-әрекеттерін шұбыр тып жөнеледі. Өлеңді бас алмай оқып шы ғуға мәжбүр боласың. Басқа өлеңдері де ерік- сізден баурап алады. Бала тілін тауып алды деген осы болар. Мұқаметқалидың қанатты сөздері де адамды бейжай қалдырмайды. О н ы ң « А д а м ө з б о й ы н д а ғ ы а с ы л қасиеттерін, ақыл-ойын, білімін, өнерін халқына арнау керек. Егер бастаған ісінен нәтиже шығып, халық игілігіне айналса, онда өзін бақыттымын деп есептеу» деген тұжырым жасайды. Ұстанымы берік оның адамды селт еткізбей қоймайтын мұндай есті сөздері жетерлік. Бұл оның ұқыптылығы мен құнттылығының арқасында жинақтп жүрген дүниелері екені даусыз. Қаламының қарымы бар марқұмның сатиралық шығармалары да өзіндік қолтаңбасы арқылы айшығын табады. Тілінің уыттылығы да тиген жеріне тісін ба- тырып жібереді. Өмірдің орын алып отырған шындығын қаз-қалпында қатырып береді. Мәселен «Кім өзі?» деген бір шумақтан ғана тұратын мына шымшымасына назар аударайықшы: Пенсияға шығып, Шал болып жарасып жүр. Бірақ, Өзі оқытқан балаларымен, Сағатқа таласып жүр , – деп талай мектеп- терде айқай-шу болған мұндай жағдайларды жақсы білеміз.Мұқаметқалидың сын садағына ілінген дүниелер осып түсер өткірлігімен ой құшағына жетелеп әкетеді. Қайран дос прозалық шығармаларға да қалам тербеуден қағыс қалмапты. Оның «Папасының велосипеді», «Тасбақа мен құрбақа», «Ақылды ақ лақ», «Замандасқа хат» сияқты шағын әңгімелері мен ертегілері және аяқталмай қалған өлеңдері оның өмірге өте құштар болып өткенін дәлелдеп бере алады. Мұқаметқалидың аз жасаған өмірінің өзі босқа өтпепті. Артына айтып жүретіндей жарқын із қалдырыпты. Осы жерде сол дүниелерін жіпке тізгендей ж и н а қ т а ғ а н с ү й г е н ж а р ы Қ у а н ы ш Бекмұратқызы Әбдірахованың, кітаптың шығуына қаржылай демеушілік көрсеткен інісі Дәурен Төленұлы Қаупынбаевтарға алғыстан басқа айтарымыз жоқ. Оларды Мұқаметқалидың (Қақанның) аруағы мен рухы қолдасын.
тербетіп әкетеді. Оның анасының қандай адам болғанын әңгімеміздің басында айтып өткенбіз. Ол «Анама» деген өлеңінде: Әрдайым адалдығыңды ел де білген, Жарқырап жанып жүрдің еңбегіңмен. Ел-жұртың мақтағанда алғаш рет, Бақыттың болатынын мен көріп ем, – деп анасының басынан өткен толайым т а ғ д ы р ы н ж а н ы ң ы з д ы ж а д ы р а т а р толғаныспен алдыңызға көлденең тартады. Шұрайлы да шырайлы жыр шумақтары алпыс екі тамырыңызды иітіп, анаға деген парызыңыз бен қарызыңызды одан әрі тереңдетіп сезіндіре түседі.Шабытының шарықтау шағы да бір қалыпты ырғақпен жетелеп отырады. Қандай тақырыпты жыр- ламасын оны толыққанды түрде санаңызға сіңіруге күш салады. Өлең құдіретінің өзіндік өлшемі болатындығын ешқашан да есінен шығармайды. Қысқа да нұсқа етіп түйіндеп, түйсігіңізге құяды. Поэзиялық талаптарды бұлжытпай орындауды дәйім есінен шығармайды. Мен бармаған жерлерге ұлым барсын, Бау-бағында қызғалдақ гүлін жарсын. Айта жүрер әкемнің мұрасы деп, Ұрпағыма өсиет, жырым қалсын, – деп ұлына бар аманатын айтып кеткен Мұқа метқалидың алдағы өмірін адаспай болжағанын және ауырған жанының алысқа апармайтынын анық аңғарғанын осы бір өлеңі арқылы сай-сүйегіңізді сырқыратып жеткізеді. Расында да, ол өмірінің соңғы жылдарында қатты ауырды. Соның өзінде жан қиналысын сездірмеуге тырысты. Оған біз артында қалған мұраларын оқыған сайын көз жеткізе түстік. Ол «Жаным, ұлым!» деген тағы бір өлеңінде: Жаным ұлым, сағындың ба әкеңді, Әкең байғұс қанша азапты көтерді?! Өте шығар елестей боп бұл күнде, ды өлеңдер деп айтса да болады. Қызы Айнұрға, ұлы Ернұрға арнаған өлеңдері бірін-бірі қайталамайды. Әрқайсысының айтар ойлары мен тұтастықтан тұратын өрнектері басқаша. Өлеңдері сондай сонылық әуезділігімен баурап алады. Адам тағдыры да ұқсастықтан тұрады ғой. Он- дай қажетті дүние басқаларға рухани азық болары анық. Махаббат, табиғат, көңіл- күй, әлеуметтік орта лирикаларында жет- кен табыстары да аз емес. Нағыз самғау шағында екенін көрсетеді. М а р қ ұ м н ы ң б а л а л а р ғ а а р н а ғ а н өлеңдерінің де өзіндік өрнегі бар. Балау са балғындардың көкейіндегісін дөп басып, тамаша тапқырлығымен көздеген нысана- ЖИын ұлт Болам десең, ұрпағыңды ойла Құрылыс жұмысын қауырт қолға алған азаматтар алдағы уақытта үйге мұқтаж жандардың ризашылығына бөленері сөзсіз. Десе де, тұрғын үйлердің құрылысына мемлекеттік бюджеттен бөлінген қаржының тиімді пай- даланылуын назардан шығармаған жөн. Осыған орай, қаржының құрылыс нысандарында тиімді пайдалану ба- рысы туралы «Нұр Отан» партиясы Талдықорған қалалық филиалының арнаулы комиссия мүшелері мониторинг жүргізді. Жақында қалалық мәслихат депутаты, партия тәлімгері, Саяси кеңес Бюро мүшесі, Индустриялық, энергетикалық инфрақұрылымды дамыту, кіші және орта бизнесті және іскерлік белсенділікті қолдау бойынша тұрақты комиссия мүшесі Темірболат Жанболатұлы, «Нұр Отан» партиясы Талдықорған қалалық филиалының қоғамдық негіздегі кеңесшісі Ершат Андас құрылыс нысандарын аралап, жұмыс барысымен танысты. Бақылау барысында комиссия мүшесі 32, 45,16,14, құрылыс нысандарындағы құрылыс сапасына қатысты орын алған кемшіліктерге сын айтты. Ең бастысы, құрылыс нысанындағы қауіпсіздік шара- ларын ескеріп, жұмысшылардың әлеуметтік жағдайына көңіл бөлді. Әрине, алдағы уақытта елімізде пайыздық мөлшері төмен және бастапқы жарнасы төленбейтін жаңа бағдарлама іске қосылатын болды. Бізде қолжетімді ба- спана бойынша көптеген әдіс бар. Енді бізге оны басқа қырынан қарау керек. Мемлекет әлеуметтік арендалық баспана салып, оны халыққа сатып алу құқығымен ұзақ мерзімге жалға беретін болады. Бұл бағдарлама болашақта Қазақстандағы баспана мәселесін толықтай шешеді де- ген сенімдеміз. Оның да нәтижесін көре бастадық. Айта кетерлігі, биыл «Нұрлы жол» бағдарламасы «Люмен Электро ІІ» ЖШС құрылыс көлемі 28.84 мың шаршы метрлік 40 пәтерлі 5 көпқабатты тұрғын үйдің құрылыс жұмысын талапқа сай бітірді. Бұл туралы ЖШС директоры Д.Байгапанов: «Елбасы: «Үкіметке Ұлттық қордан бөлінген қаржының тиісті бағыттар бойын ша тиімді және орынды жұмсалуын қамтамасыз етуді жүктеймін. Әрбір теңгенің қатаң сұрауы болады» деп қатаң ескертті. «Жау жағадан алғанда, бөрі етектен тартыпты» дегеннің кері келмеуі ке- рек. Ұлттық қордан алынған әрбір тиын есептелініп, өз ор- нымен жұмсалғанда Мемлекет басшысы ұсынып отырған міндеттің үдесінен шыға аламыз. Жолдаудағы халықты қуантқан ең басты жағдай деп баспана мәселесі бойынша жасалатын реформаны атап айтар едік» деді.
бүгінгі жасөспірім – елдің ертеңі – Мемлекет басшысының «Ұлт Жоспары – 100 нақты қадам» бағдар ла масының тарихи мәні зор. Қазіргі уақытта халық арасында кеңінен талқыланып, қызу қолдау тауып отырған бұл бастама сот жүйесін жетілдіруге тың серпін берері анық. Алдымен осыған біраз тоқталып өтсеңіз? – Президентіміздің дарқан дана лығымен ұсынылған бұл реформа ел экономикасын есе- леп, дамуға даңғыл жол ашары сөзсіз. Сондай-ақ бағдарламада жалпы мемлекетімізді өркениетті өреге жеткізудің өлшеусіз тиімділіктері жан-жақты сараланып, аса көрегенділікпен айқындалып берілген. Ал алдымен заңның үстемдігін қамтамасыз ету бағытындағы айтылған қадамдарға келсек, жалпы сот жүйесі барлық азаматтардың бас бостандығы мен құқығын қорғауды мақсат тұтады. Осыған сай, Елбасы бұл саланы одан әрі жетілдіре түсуге жол сілтеді. Нақтырақ айтсақ, сот маманда- ры ақ пен қараның ара-жігін ажыратып, заң бұзушыларға қара қылды қақ жарып төрелік айта білетін білімді де тәжірибелі адамдардан болуы шарт. Осы бағытта атқарылуға тиісті істер 16, 17-қадамда ашық айтылған. Мәселен, 16-қадамда азаматтардың сот төрелiгiне қолжетiмдiлiгiн жеңілдету үшiн сот жүйесі сатыларын оңтайландыру. Апелляциялық, кассациялық қадағалау және қайта қадағалау сынды бес сатылы сот жүйесінен үш сатылы сот төрелiгi жүйесіне көшуді тапсырған. Мұндағы үш саты бойынша айтып өтсек, бірінші – аудандық соттар, екінші апелляциялық – облыстық соттар, үшінші кассациялық саты – Жоғарғы Сот болады деп тұжырымдалған. Бұл ұсыныс апелляциялық және кассациялық сатылардың бiр ғана облыстық сотта шоғырлануына бай- ланысты қолданыстағы сот жүйесіне қатысты сынға жауап ретiнде қарастырылған негізгі қадам. Кассациялық алқа iс жүзiнде Жоғарғы Сотқа жүктелген қадағалау сатысының қыз метiн атқарып келедi. Сол себепті, касса циялық алқа Жоғарғы Сотта болуы шарт. 17-қадамда Судья лауазымына кандидат- тарды iрiктеу тетiктерiн көбейту және біліктілік талаптарын қатайту жүктелген. Мiндеттi түрдегi талап – сот істерін жүргізуге қатысудың 5 жылдық өтiлi. Кәсiби дағдысы мен іскерлігін тексеру үшiн ахуалдық тестілер жүйесін eнгізу. Судьялыққа үмiткерлер соттарда стипендия төленетін бip жылдық тағылымдамадан өтедi. Мұнда бiр жылдық тағылымдамадан кейін судья бip жылдық сынақ мерзімінен өтеді. Үміткерлердің жас мөлшерін 30 жасқа дейін көбейту қарастырылуда. Осыған байланысты, судьялардың қатары білімді де білікті мамандармен толығып, халық үшін қалтқысыз қызмет етуі тиіс. Бұл біріншіден, бүгінгі ұшқан құстай даму үстіндегі заман тала- бы болса, екіншіден, қызметкерлер өресін биік деңгейге көтеріп, олардың қабілетін шыңдаудың шынайы жолы болмақ. Бұл жайындағы бас ты бағыттар 16-қадамнан бастап 34-қадамға дейінгі аралықта жеке-жеке нақты атап көрсетілген. – Жалпы сот адам тағдырына қатысты көптеген істерді қарап шешім шығаратын маңызды орын. Сондықтан да, бұл саланы кемелдендіре түсу елдің дамуын жеделдетіп, жұрт жүрегіне үлкен сенім ұялатары анық. Келесі қадамдарда қандай салиқалы ой мен тың міндеттер атқаруға тапсырмалар берілген? – Мұндағы айтылған әр қадам шынайы- лығымен құнды. Олай дейтінім, «Ұлт Жоспары – 100 нақты қадамда» көрсетілген халықтық бес реформа тек еліміз ішінде ғана емес, қайта әлемнің алпауыт мемлекеттерінде қызу талқылануда. Міне, бұл нағыз жаһандық және ішкі сын-қатерлерге жауап беретін жаңа тарихи жағдайларда ұлттың дамыған мемлекеттердің отыздығына кіруі жөніндегі мызғымас жоспары болып мәңгі қала бермек. 18-қадам талабы бойынша оқуды және сот тәжiрибесi арасындағы өзара байланысты кү- шейтy үшiн сот төрелiгi институты мем лекеттiк басқару академиясының құрылымынан бөлінуі керек. Аталмыш институт Жоғарғы Соттың жанында жұмыс icтеп, қызмет бабындағы судья лардың біліктілігін тұрақты түрде арттыруды қамтамасыз ететін болады деп көрсетілген. Мұнда сот төpелiгi институты ҚР Пpeзидeнтi жанындағы мeмлeкeттiк басқару академиясының құрамынан шығаpылып, Жоғарғы Соттың құзырына енгізілмек. Бұл осы институтты Сот төpeлiгi академиясы деп қайта құрып, білімділер санын арттыруға негіз болмақ. 19-қадамға келсек, Судьялардың есеп беру тәртібін күшейту, судьялардың жаңа этикалық кодекciн жасау, соның негізінде азаматтар судьялардың әpекеттеpi бойынша елiмiздiң Жоғарғы Сотының жанынан құрылған арнайы Сот алқасына шағымдана алатын бо- луы тиіс. Бұл судьялардың қызметтік тәртібін күшейтумен бірге қарапайым халықтың арыз- талабын қанағаттандыруға баса мән береді. Яғни сот төрешілеріне қатысты жаңа Әдеп кодeкci әзipлeніп, әр азаматтың судьялардың ic- әpeкeтiнe қатысты Сот алқасына шағымдануына жол ашылмақ. Ал 20-қадамда барлық сот процестерде бейне және таспаға жазу шараларын мiндеттi түрде енгізу айтылған. Судьяның бейнежа- зуды тоқтатуға немесе аудиожазу матери- алдарын редакциялауға мүмкiндiгi болма- уы тиic деп белгіленген. Мұнда халықтың сот қызметіне деген сеніміне ешқандай кір келтірмейтін ашықтықты негізге ала отырып, белгіленген тәртіп бойынша міндет атқаруын қадағалауды тапсырған. 21-қадам алқабилер соты қолданылатын салаларды кеңейтуді көздейді. Заңды түрде алқабилер соты міндетті түрде қатыстырылатын қылмыстық iстердің категорияларын анықтау қажет екені ашық айтылған. Бұл алқабилер соты қарастыратын саланы кеңейту және оларды iрiктеудiң тетiктерiн оңтайландыру мәселелерiн пысықтай түсуге арналған. 22-қадамда адамның және азаматтардың конституциялық құқын шектейтін барлық тергеу қызметi жөнiндегi өкілеттілікті тергеу судьясына бiртiндеп берудi қамтамасыз ету арқылы сотта айыпталушы және қорғаушы арасындағы теңгерiмдi қамтамасыз ету делінген еді. Аталмыш қадамда сот бақылауын күшейту шеңберінде тергеу судьясына бiрқатар қосымша міндеттер жүктелмек. Бұл қарауға, алуға, тiнтуге және жеке тiнтуге санкция беруге міндеттейді. Мысалға, қазiргi кезде тергеу судьялары сегiз процессуалдық әрекетке санкция береді. Осы- лайша заңның үстемдігін қамтамасыз етуге бағытталған бұл реформада сот жүйесін ретке келтіріп, азаматтардың еркіндігін қорғауға баса назар аударады.
– Біздің мекеме негізі Талдықорған қала- сын дағы облыстық №1 кәмелетке толма- ғандардың істері жөніндегі мамандан- дырыл ған ауданаралық соты. Бастысы, мұнда жасөспірімдердің қолымен жасалған көпте ген қылмыстық істер қаралып, оған шешім шығарылады. Мысалға, өткен жылы аймағымызда орын алған 15 қылмыстық іс сотқа жолданса, үстіміздегі жылдың алғашқы жартысында 12 қылмыстық іс өз шешімін тапты. Оларды азайтудың бірден-бір жолы отбасылық және мектеп тәрбиесін күшейту. Ал заңды бұзғандардың іс-әрекетін жан-жақты саралап, оған төрелік айту оңай іс емес. Себебі бүгінгі ұрпақ – елдің ертеңі. Сондықтан да, біз сотқа әкелінген айыпталушының қылмысының ауыр, жеңілдігіне қарай отырып, әділ шешім шығаруға барымызды саламыз. Тіпті айыпкердің өткізген қылмысы жеңіл болса, қайталамауды ескертіп, олардың дұрыс жолға түсуіне мүмкіндік береміз. Дәл осы орайда олардың ата-аналары және мектептегі ұстаздары бірлесе жұмыс жасағаны абзал. Қорытып айтқанда, күнделікті өмірде халықтың бас амандығы мен бостандығына қатысты заң бұзушылықтардың барлығы сот арқылы реттелері хақ. Сондықтан Елбасымыздың «Нұрлы жол – болашаққа бас- тар жол», «Ұлт жоспары – 100 нақты қадам» бағдарламасы осындай түйткілді түйіндерді ойдағыдай шешудің тың жолдарын ұсынады. Әрі сот саласындағы қызметкерлердің біліктілігін арттырып, әр іске дұрыс шешім қабылдауға ба- тыл пәрмен береді. – Әңгімеңізге рақмет. Сұхбаттасқан Айдын КӘЛіМхАН Бір шаңырақ астында «Бірлігі Бекем ел тозБайды...» Жаңа мүмкіндіктер жаңғырығы бұл. Қазір қалай? Оқушы қыз-жігіттердің оқу үлгерімін арттыруға ұмтылғанның орнына ашықтан-ашық арсыздыққа барып, сайран салып жүргендері көп. Оқиғаға қайта оралайық. Олигофре- ния (ақыл-есінде кемістік болу) ау- руымен ауыратын қыздың сырқатын пайдаланған жігіт онымен жыныстық қатынасқа түскен. Жігіт дейміз-ау, он- дайларды жігіт деп атауға да ауыз бар- мас. «Жігітсымақ» ол ісін тындырған бойы өз жөнімен тайып тұрған. Бәрінен де бұл жағдай науқас қыздың ана- сына ауыр соққы болып тиеді. Егде жастағы ана оқушы қызынан дүниеге келген нәрестені қараусыз қалдыруға еріксіз бел буады. Өзі аурушаң қарт анаға сәбиді қызымен қосып бағудың оңайға түспейтінін, материалдық жағдайының да мәз еместігін қинала жеткізген ол баладан бас тарту тура- лы арыз жазып, оны перзентханаға қалдырады. Мамандардың айтуын- ша, қыз ауру болғанымен одан туған нәрестенің дені сау, еш жерінде кемістік жоқ. Бірақ әкесінің салғырттығынан бала жарық дүние есігін ашқан күннен бастап жетімдіктің дәмін татып, ана құшағын, әке мейірімін аңсап қала берді. Самайын ақ шалған ана қызын қолтықтай ұзын дәлізбен сыртқа беттеп, шарасыздықтан артына сан бұрылып, тоқтаусыз аққан көз жасын сүрте сәбимен қош айтысты.
19 №52 (1310) 24 желтоқсан 2015 жыл
АНА ТІЛІ 18 №52 (1310) 24 желтоқсан 2015 жыл
АНА ТІЛІ янь-шань тау жүйесіндегі асқар да заңғар, ұлытау Хантәңірінің биіктігі 7010 метр (басындағы мұздықтың қалыңдығын есептегенде), мұздық қалыңдығын есептемегенде – 6995 метр Ол шығыс халықтарына, әсіресе түркі әлеміне ерте замандарда-ақ белгілі болған. Оны көне замандардан бергі саяхатшылар да атап өткен. Қазіргі топокарталарда Хантәңірі үш мемлекеттің: Қырғыз Республикасының, Қытай Республикасының және Қазақ Республикасының (Нарынқол ауылына жақын тұсында) шекараларында тұр. Оның шығыс жағы Қытай Халық Республикасына, оңтүстік-шығыс жағы Қазақ Республикасына, батыс жағы Қырғыз Республикасына қарасты. Бұл тау аты Нарынқол, Кеген өңірлерінде 1960 жылы дейін жергілікті тұрғындар тілінде Хантеңгір деп аталып келсе, 1960 жылдан бері ғана, қазіргі әдеби тіліміздің жазылу нормасына сай Хантәңірі деп жазып жүрміз. Бірақ та орыс тілінде Хан- Тенгри, кейбір жағдайда қазақша Хан тәңірі деп бөлек жазу нұсқасы да бар. Қырғыз тілінде Кан-Тенгири деп жазып та, айтып та жүр. Қытай елінде ол атау өз тілінің заңына сай айтылып та жазылады. бүгінгі қазақтың қазаны қандай? «Жәрдем» көмек береді
жүктеу/скачать 3,79 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|